აპოკრიფები - ენოქის წიგნის აპოლოგია

ენოქის წიგნის აპოლოგია

წიგნის ავტორი: ეპისკოპოსი მიტროფანე (ბადანინი).

წიგნის ანოტაცია: სევერომორსკის ეპარქიის მმართველი მღვდელმთავრის ეპისკოპოს მიტროფანეს (ბადანინი) წიგნი, - ეს არის საღვთისმეტყველო ნაშრომი, რომელიც თავის მიზნად ისახავს ერთ-ერთი უძველესი წმიდა ტექსტის აპოლოგიას (ბერძნ. ἀπολογία –"გამართლება", "დაცვა"), რომელიც კი შემორჩა კაცობრიობის ისტორიას. ეს ტექსტი გახლავთ "ენოქის წიგნი", რომელიც პრაქტიკულად ერთადერთი წყაროა, რომელიც მოგვითხრობს წარღვნამდელი კაცობრიობის ცხოვრებაზე, რომელმაც გადაიტანა ბუმბერაზთა საშინელი ეპოქა და, რომელიც ბოლოს მსოფლიო წარღვნით დასრულდა.

"ენოქის წიგნი" დაუმსახურებლად არის გამოდევნილი საღვთისმსახურებო გამოყენებიდან და მიკუთვნებული ძველაღთქმისეულ აპოკრიფულ ლიტერატურას. ეპისკოპოსი მიტროფანე ხაზს უსვამს მის ავტორიტეტს და აღნიშნავს, რომ მას იმოწმებდნენ როგორც მოციქულები, ასევე ქრისტიანობის პირველი საუკუნის წმიდა მამები.

ავტორი გვთავაზობს უფრო გაბედულად მოვნიშნოთ კაცობრიობის სულიერი ცხოვრების საზღვრები, მკაფიოდ განვსაზღვროთ მისი ისტორია პრინციპით "მანამ და შემდეგ". თუკი ადამიანის ცხოვრების ხარისხს ცოდვით დაცემამდე და ედემის ბაღიდან განდევნის შემდეგ ღვთისმეტყველებაში ტრადიციულად დიდი ადგილი ეთმობა, წარღვნამდელი კაცობრიობისა და ასევე მის შემდეგ დაბადებული ადამიანების სულიერ ცხოვრებაზე ცნობები აშკარად არასაკმარისია. ეპისკოპოს მიტროფანეს აზრით, არ არსებობს სრული გაგება იმისა, რომ სამყაროში ქრისტეს მოსვლით დადგა აბსოლუტურად ახალი რეალობა და კაცობრიობა ამიერიდან სულ სხვა სამყაროში ცხოვრობს, რომელიც რადიკალურად განსხვავდება ქრისტიანობამდელი ცხოვრებისგან. და ჩვენ თუ რაღაცაც ვერ ვაკვირდებით ჩვენს ამჟამინდელ სულიერ რეალობაში, ეს სულაც არ ნიშნავს იმას, რომ ის არც უწინ არსებობდა ადამიანის ცხოვრებაში.

ავტორის შესახებ: ეპისკოპოსი მიტროფანე (ბადანინი ალექსეი ბასილის ძე) - სევერომორსკის ეპარქიის მმართველი ეპისკოპოსი.

დაიბადა 1953 წლის 27 მაისს, ლენინგრადში. 1976 წელს დაამთავრა ლენინგრადის სამხედრო-საზღვაო სასწავლებელი. 1979 წლიდან იყო გემის მეთაურის თანამდებობაზე, შემდეგ კი მეთაურობდა სხვადასხვა კლასის ხომალდებს. 1995 წელს დაამთავრა სამხედრო-საზღვაო აკადემია. 1997 წელს სამხედრო სამსახურს თავი დაანება.

1998 წლიდან მუშაობდა მურმანსკის ეპარქიის მმართველი მღვდელმთავრის პრეს-მდივნად და ხელმძღვანელობდა ამავე ეპარქიის საგამომცემლო საქმიანობას. მან დააფუძნა გაზეთი "Православный Североморск" ("მართლმადიდებლური სევერომორსკი") და იყო მისი პირველი რედაქტორი, რომლის ბაზაზე შემდეგ მოაწყო და სათავეში ჩაუდგა მურმანსკის ეპარქიის გაზეთს "Православная миссионерская газета" ("მართლმადიდებლური მისიონერული გაზეთი").

1999 წელს ჩააბარა წმიდა-ტიხონის მართლმადიდებლურ საღვთისმეტყველო ინსტიტუტში (დღეისთვის "წმიდა ტიხონის მართლმადიდებლური ჰუმანიტარული უნივერსიტეტი), რომელიც დაამთავრა 2005 წელს და შევიდა ასპირანტურაში. 2000 წელს აღიკვეცა ბერად სახელით მიტროფანე და მიიღო მღვდლის ხარისხი.

2013 წლის ნოემბრამდე მიტროფანე (ბადანინი) წარმოადგენდა ტერის ოლქის კეთილმოწესესა და სოფ. ვარზუგის მიძინების სამრევლოს წინამძღვარს. ის იყო მურმანსკის ეპარქიის წმინდანთა კანონიზაციის კომისიის თავმჯდომარე.

იღუმენი მიტროფანე (ბადანინი) არის მრავალი წიგნისა და უკიდურესი ჩრდილოეთის ისტორიაზე დაწერილი მრავალი პუბლიკაციის ავტორი, რუსეთის მწერალთა კავშირის წევრი.

2009 წელს იღუმენ მიტროფანეს (ბადანინი) მიენიჭა ღვთისმეტყველების კანდიდატის სამეცნიერო ხარისხი დისერტაციისთვის, რომელიც მან დაწერა რუსეთის ისტორიის ეკლესიის კათედრაზე წმიდა-ტიხონის მართლმადიდებლურ საღვთისმეტყველო ინსტიტუტში.

რუსეთის მართლმადიდებელი ეკლესიის სინოდის 2013 წლის 2 ოქტომბრის გადაწყვეტილებით (ჟურნალი # 111), მურმანსკის ოლქის ტერიტორიაზე შეიქმნა სევერომორსკის ეპარქია, რომლის ეპისკოპოსადაც არჩეულ იქნა იღუმენი მიტროფანე (ბადანინი).

შინაარსი

შესავალი

თავი II. ენოქის წიგნის აპოლოგია

ენოქის წიგნი, როგორც წმიდა წერილის განუყოფელი ნაწილი

"მეშვიდე ადამითგან"

"ორი მოწმიდან" ერთ-ერთი

"ნუ ყოვლისა სულისა გწამნ საყვარელნო"

ენოქის ისტორია ბიბლიური ტრადიციის შუქზე

"ნეფილიმები" და "რეფაიმები"

ენოქის წიგნი და ახალი აღთქმა

"ძე კაცისა"

ვარსკვლავ-ანგელოზთა შესახებ

ანგელოზები: მცველები და მამხილებლები

მეორედ მოსვლის ცვლილებები

ენოქის წიგნი და "მოციქულებრიობა"

იგავი მდიდარსა და ლაზარეზე

ჯოჯოხეთის სამი დონე

ენოქი და თაობათა ათვლა

ენოქის წიგნი უფლის საუბრებში

ბოლო ჟამის ხილვა

ძველი აღთქმის წერილის ბუმბერაზები

ენოქი ძველაღთქმისეულ ტექსტებში

ენოქის კეთილი სახელი

ეპისკოპოსი დიმიტრი და ანიო ვიტერბოდან

ძმა ჯოვანის ცოდვა

წარღვნა და დამწერლობა

ენოქი და მისი შვილთაშვილი ნოე

ენოქის წიგნის საიდუმლონი

სამოციქულო საუკუნის მამათა აზრი

ანტროპომორფიზმი როგორც იარლიყი

თავი III. ღმრთისშვილები

განმარტების პრობლემა

ანგელოზური სხეულებრიობა

"ღმრთისშვილთა" ღირსება და ძალაუფლება

შეთის შთამომავალთა ცოდვა

შეთისა და ენოსის შთამომავლები

უბედურების სამოთხისეული სათავე

სულიერი თესლის განკურნება

ოჯახური კეთილდღეობის ტრადიციები

"სიშიშვლე" და "ვნება"

ანგელოზური სხეულებრიობა

მხეცური ბუნების ანგელოზები

ბუმბერაზების სხეულები

აპოლოგიის დასრულება

შესავალი

"როდესაც გიგანტები ჯერაც კაცთა შორის იყვნენ, მის შესახებ არავინ ჰყვებოდა..."
ვიქტორ ჰიუგო

როდესაც ვკითხულობდი ძველ აღთქმას და ვუკვირდებოდი დაბადების წიგნის სტროფებს, ყოველთვის ვფიქრობდი: ისეთი რა უნდა მოემოქმედნათ წარღვნამდელ ადამიანებს, რომ უფალი იძულებული გახდა მათი უსჯულოებისთვის ზღვარი დაედო და ყველანი წარღვნის წყლებით დაეხოცა? ნუთუ ხალხები, რომლებიც მოგვიანებით დაიბადნენ და დააფუძნეს მაგიურ ცივილიზაციათა დიადი სახელმწიფოები წარმართულ "ღვთაებათა" თავიანთი კულტებით, კაცთა სისხლიანი მსხვერპლშეწირვებით, სასტიკი ომებით, რიტუალური გარყვნილებით და სხვა რელიგიური სისაძაგლეებით (1) მაინც წარღვნამდელ კაცობრიობაზე უფრო "მართალნი" აღმოჩნდნენ ღმრთის თვალში და არ დაიმსახურეს მსგავსი სასჯელი?

______________________

1. ასე იყო ღმრთითრჩეულ ერშიც კი, არაფერი რომ არ ვთქვათ წარმართულ გარემოცვაზე. მაგალითად, მეფე იოსიამ "დაანგრია უფლის ტაძართან მდგარი როსკიპთა სახლები, სადაც დედაკაცები კარვებს უქსოვდნენ აშერას" (4 მეფ. 23:7).

______________________

ეს რომ ასე არ არის მოწმობს წმიდა წერილი: "როცა დაიწყეს გამრავლება მიწის მკვიდრებმა და მომრავლდნენ მათი შვილები, ერები და მრავალი ხალხი, თავიანთ წინაპრებზე უფრო მეტად დაიწყეს უკეთურების ქმნა" (3 ეზრა. 3:12).

მაშ, ისეთი განსაკუთრებული და მიუტევებელი რა მოიმოქმედეს წარღვნამდელი ცივილიზაციის ადამიანებმა, რომ ამან მათი სათითაოდ ამოწყვეტა გამოიწვია? როგორია ამ მიუტევებელი ცოდვის საიდუმლო და რაშია მათი დანაშაულის აუწონელი სიმძიმე?

სწორედ ამ საიდუმლოზე, ისევე როგორც ბევრ სხვა რამეზე, მნიშვნელოვანსა და საყურადღებოზე, მოგვითხრობს პატრიარქ ენოქის წიგნი. როდესაც ამ უნიკალური ძეგლის საჭიროებაზე ვლაპარაკობთ, კარგად უნდა გვესმოდეს, რომ ესოდენ ძველი, წარღვნამდელი დროების ისტორიოგრაფია პრაქტიკულად არ არსებობს. "გავიდა სამი ათას წელზე მეტი პირველი ორი ადამიანის შექმნიდან და ამ წლების თითქმის ნახევარი დაკარგულია კაცობრიობის ისტორიისთვის" (Н. А. Гоголь. Введение в древнюю»историю. Сочинения в 12-ти томах. Изд. А. Ф. Маркса. СПб., 1901. Т. XI. С. 73).

ენოქის წიგნი სამართლიანად მიიჩნევა ძველი აღთქმის ყველაზე მნიშვნელოვან აპოკრიფად და ერთ-ერთი უნიკალურ წყაროდ რომელიც მოგვითხრობს კაცობრიობის წარღვნამდელ ცივილიზაციაზე. ის შეიცავს დაცემული კაცობრიობის ცხოვრების წარღვნამდელი ყოფიერების დეტალურ აღწერას, რომელიც ყველაზე ტრაგიკულია კაცობრიობის მთელი ისტორიის განმავლობაში - ეს ხომ ბუმბერაზების ეპოქაა.

ენოქი

"დადიოდა ღმერთთან ენოქი და აღარ იყო, რადგან წაიყვანა იგი ღმერთმა" (დაბ. 5:24)

მხატვ. გერარდ ჰუტი. 1728 წ.

ენოქის წიგნისა და ასევე იუბილეთა წიგნის (მცირე შესაქმე) (2) ვერსიით წარღვნამდელი ისტორიის განმარტებას და მსგავს მოვლენათა ვრცელი გეოგრაფიის აღწერას, რომელიც დაცულია დედამიწის მრავალი ხალხის გადმოცემებში, უფრო ძველი ტრადიცია გააჩნია. მიიჩნევენ, რომ ენოქის წიგნი შედიოდა ე. წ. იუდაურ აღთქმათშორის ლიტერატურაში, ანუ "ებრაულ წერილობით წყაროთა ვრცელ პლასტში, რომელიც შედგენილი იყო ქრისტეს შობამდე III ს-დან, ანუ ძველი აღთქმის საბოლოო ფორმირებიდან ვიდრე ახალი აღთქმის ჩამოყალიბებამდე" (Небольсин А.С. Имена ваши на небесах. Новое прочтение эсхатологии святого апостола Луки // Журнал Московской Патриархии. М, 2013. № 11. С. 41. (Далее: НебольсжА.С. Имена ваши на небесах). უეჭველია ისიც, რომ ამ წიგნის პირველწყაროს უფრო მნიშნელოვანი, თუ შეიძლება ითქვას, განსაკუთრებული სიძველე გააჩნია.

______________________

2. იუბილეთა წიგნი, ანუ მცირე შესაქმე - ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი ძველაღთქმისეული აპოკრიფია, რომელიც შეიცავს მრავალ ისეთ დეტალს, თქმულებას და განმარტებას, რომლებიც არ არის შესული შესაქმის (დაბადების) კანონიკურ წიგნში. იხ. Ветхозаветные апокрифы. М, 2001.

______________________

ახალაღთქმისეული დროების დადგომის შემდეგ წიგნის ბედი არც ისე სახარბიელო აღმოჩნდა. სინედრიონის სხდომაზე, რომელიც ქ. იავნაში შედგა ძველაღთქმისეული წიგნები დაჰყვეს კანონიკურ და არაკანონიკურ წიგნებად. კანონიკურ წიგნთა რიცხვი ხელოვნურად დაიყვანეს ოცდა ოთხამდე, ებრაული ალფავიტის რაოდენობამდე. სინედრიონის ეს გადაწყვეტილება, რა თქმა უნდა, არ წარმოადგენდა უცილობლივ ავტორიტეტულს ახალწარმოქმნილი ქრისტიანული თემებისთვის. იმ დროებაში ქრისტეს ეკლესიას შეუძლებელი იყო ჰქონოდა ძველაღთქმისეული მემკვიდრეობის სხვა რაიმე წერილობითი მოწმობა. გარდა ამისა, "ალექსანდრიის იუდეველთ წინაახალაღთქმისეულ პერიოდში მიღებული ჰქონდათ ძველი აღთქმის ალექსანდრიული კანონი (ბერძნულ თარგმანში - სეპტუაგინტა), რომელიც შემდეგ ძველი აღთქმის ქრისტიანული კანონის საფუძველი გახდა" (А. В. Лакирев. Канон священных книг. // Библия центр. www.bible-center.ru/book/kanon).

იუდაური კანონის კრიტიკული შეფასება, მიღებულ და უარყოფილ ტექსტთა ანალიზი რამოდენიმე ასწლეულის შემდეგ გაკეთდა. მაგრამ, კვლავაც, აანალიზებდნენ ძირითადად იმას, რაც ადრე უკვე შერჩეული იყო იუდაური ეკლესიის მიერ, და ნაკლებად სავარაუდოა მისი სწორ გადაწყვეტილებად აღიარება. იუდაურმა ეკლესიამ ჯვარს აცვა მაცხოვარი, თავს დაიტეხა ღვთის რისხვა, რის გამოც განადგურდა იერუსალიმის ტაძარი და თვით ქალაქიც კი დაჰკარგა. ძველი აღთქმის ერმა დაკარგა ყოველგვარი უფლება ღმრთის მემკვიდრეობაზე და ჭეშმარიტების ფლობაზე, რადგან "მისცა მათ ღმერთმა მთვლემარე სული; თვალი, რათა ვერ ხედავდნენ, და ყური, რათა არ ესმოდეთ დღევანდელ დღემდე" (რომ. 11:8) და "ასე რომ, დღემდე, მოსეს კითხვისას, იგივე რიდე უბურავთ გულს" (2 კორ. 3:15).

გარდა ამისა, უნდა გვესმოდეს, რომ ქრისტიანობის აღმოცენების კონტექსტში, ენოქის წიგნის პირდაპირ მესიანურ თავებს, რომლებიც დეტალურად აღწერენ "კაცის ძის" დიდებით მოსვლას, შეუძლებელი იყო იუდეველთა მმართველ წრეებში ნეგატიური დამოკიდებულება არ აღმოეცენებინა.

ასეა თუ ისე, არაკანონიკურის იარლიყითაც კი ენოქის წიგნმა ქრისტიანულ დროებამდე მოაღწია და დიდი ავტორიტეტითაც სარგებლობდა. წიგნის ციტატებითა და სახეებით სავსეა წმიდა სახარება და აქტიურად გამოიყენებოდა ძველი ქრისტიანი მამებისა და მწერლების მიერ (3).

______________________

3. იხ., მაგალითად, ათენაგორასთან (Suppl. pro Christ, с. 24), კლიმენტინებში (VI, с. 13), კლიმენტ ალექსანდრიელთან (Strom. VI, с. 1), ტერტულიანესტან (ApoL, с. 22), ლაქტანციუისთან (Instit. div. II, с. 1S) და "განათლებულ" იუდეველ ისტორიკოს იოსებ ფლავიოსთანაც კი (Antiq. bid. I, с. 4). ციტ.: Сочинения святого Иустина, Философа и Мученика. М, 1892. С. 110. (შემდეგში: Иустин Философ. Сочинения).

______________________

სამწუხაროდ, უფრო გვიანდელ პერიოდში წიგნისადმი დამოკიდებულება არსებითად შეიცვალა, მისი "გარიყული" ტექსტი პრაქტიკულად მიუწვდომელი გახდა ევროპის ქრისტიან ღვთისმეტყველთათვის. ეს წიგნი მივიწყებულ იქნა და მხოლოდ 1773 წელს მოულოდნელად აღმოაჩინეს ეთიოპიის ბიბლიის შემადგენლობაში, სადაც ის არასოდეს ამოურიცხავთ საეკლესიო კანონიდან. მისი ტექსტი სრული მოცულობით არის დაცული ეთიოპიურ (ამჰარას) ენაზე, ორმაგი თარგმანით არამეულიდან ან ძველებრაულიდან ბერძნულის მეშვეობით.

ისტორიული სამართლიანობა და მთელი რიგი ახალი ვითარება ითხოვს მიუკერძოებლად ჩავწვდეთ იმ ინფორმაციას, რომელიც პატრიარქ ენოქის წიგნშია დაცული, ჩავატაროთ მისი კრიტიკული ანალიზი და შევაფასოთ არაკანონიკურობაში მისდამი წაყენებული ბრალდება.

ამ სამუშაოს რომ შევუდგეთ, მოგვიწევს მივმართოთ თვით პრობლემის საწყისებს, დაბადების წიგნის პირველ გვერდებს. ეს აუცილებელია იმიტომ, რომ სამყაროს შექმნისა და ედემში ადამიანის ცოდვით დაცემის ისტორია პირდაპირ კავშირშია ყოველივე იმასთან, რაც შემდეგ შეემთხვევა კაცთა მოდგმას, ანუ იმას, რასაც, საკუთრივ, გვიყვება კიდევაც "მართალი ენოქის წიგნი", რომელიც მეშვიდე იყო ადამითგან. და ეს სრულიად კანონზომიერია, რამეთუ "ადამიანის ბუნების შესაცნობად საჭიროა ჯერ ჩავწვდეთ სამყაროს შექმნის საიდუმლოს" (Климент Александрийский. "Строматы". СПб., 2014. Кн. 1-3. С. 114. (შემდეგში: Климент Александрийский. «Строматы». Кн. 1-3). გარდა ამისა, "ჩვენ თუ ვერ შევიმეცნებთ, როგორებად შეგვქმნა ღმერთმა, ვერც იმას ჩავწვდებით, როგორ შეგვცვალა ცოდვამ" (Преподобный Григорий Синаит. Творения. Пер. Еп. Вениамина (Милова). М, 1999. С. 23. შემდეგში: Григорий Синаит. Творения).

II. ენოქის წიგნის აპოლოგია

ენოქის წიგნი, როგორც წმიდა წერილის განუყოფელი ნაწილი

მეცნიერ ბიბლეისტთა შორის ჩვენს შორის განსახილველ წიგნს "ენოქის პირველი წიგნი" (ენოქი 1) ეწოდება. ასეთი დაზუსტება საჭირო გახდა 1773 წელს ეთიოპიურ ბიბლიაში მისი ტექსტის აღმოჩენის შემდეგ, რადგან უკვე არსებობდა უფრო გვიანდელი ამავე სახელწოდების თხზულება. "ენოქის მეორე წიგნში იგულისხმება ენოქის სლავური წიგნი, ენოქის მესამე წიგნში - ებრაული ენოქი" (Тантлевский И. Р. Книги Еноха / Пер. с др.-евр. и арам. М. - Иерусалим: «Мосты культуры», 2000. С. 8. (Далее: Тантлевский. Книги Еноха)). მეორე ენოქმა ჩვენამდე X-XI სს-ის სლავური თარგმანით მოაღწია და სიუჟეტური თვალსაზრისით გარკვეული მსგავსი ეპიზოდები გააჩნია, მაგრამ არავითრი ტექსტუალური ერთობა ენოქის პირველ წიგნთან მას არა აქვს. რაც შეეხება მესამე წიგნს, "ებრაული ენოქი" აღწერს "პალესტინელი სჯულის მოძღვრის რაბი იშმას ზეციურ მოგზაურობას, რომელიც ჩვ. წ.-ის I-II ს-ის პერიოდში ცხოვრობდა (Тантлевский. Книги Еноха. С. 9). მკვლევართა უმეტესობა ამ წიგნის შექმნის თარიღად ქრ. შ.-დან V-VI საუკუნეებს ვარაუდობს.

წინამდებარე ნაშრომში ჩვენ გამოვიყენეთ ენოქის წიგნის ტექსტი, რომელსაც კიდევ ენოქის ეთიოპიურ წიგნს უწოდებენ და, რომელიც XIX ს-ში ყაზანის უნივერსიტეტის პროფესორმა ალექსანდრე სმირნოვმა გამოაქვეყნა (Смирнов А.В. Книга Еноха. Историко-критическое исследование. Казань, 1888. Вып. I. 4).

როგორც ცნობილია, აბისინიაში (ეთიოპია) აღმოაჩინეს ენოქის წიგნის ტექსტის ოთხი მანუსკრიპტი, რომლებიც შემდეგ ევროპის სხვადასხვა ბიბლიოთეკებში გადანაწილდა. ამასთან ტექსტებში აღინიშნებოდა არსებითი განსხვავებანი და წაკითხვანი, კორექტული თარგმანისთვის კი საჭირო იყო მათი დეტალური შედარება. ეს სამუშაო XIX ს-ის შუაწლებში შეასრულა გერმანელმა ბიბლეისტმა დილმან ავგუსტმა. შედეგად მის მიერ გასწორებული ეთიოპიური ტექსტი გერმანულ ენაზე გამოიცა (Liber Henoch Aethiopice, ad quinque codicum (idem editus, cum variis lectionibus. Lpz., 1851. მოგვიანებით გამოიცა იმავე ავტორის კიდევ უფრო ზუსტი თარგმანი: Das Buch Henoch: Obers. und Erkl. Lpz., 1853). დილმანის კომენტარებს ძალიან დიდი ღირებულება გააჩნიათ, რადგან ის "მეცნიერული სერიოზულობით, საკმაო სისრულითა და სიზუსტით გამოირჩევა" (Смирнов А.В. Книга Еноха. Историко-критическое исследование. Казань, 1888. Вып. I.. С. 12).

მღვდელმა ალექსანდრე სმირნოვმა ისარგებლა მისთვის მიცემული შესაძლებლობით და 1888 წელს ენოქის წიგნი რუსულ ენაზე გადათარგმნა. საინტერესოა აღინიშნოს, რომ XIX ს-ის ერთ-ერთი უგანათლებულესი იერარქი, არქიეპისკოპოსი ათანასე (დროზდოვი), რომლის ცოდნას თანამედროვეები "განსწავლულობის სასწაულს თუ არა, ფენომენალურ მოვლენას" მაინც უწოდებდნენ, რომელიც თავის მხრივ ასევე გამონაკლისია, უდიდეს ინტერესს იჩენდა ენოქის წიგნის მიმართ. არქიეპ. ათანასემ თვითონ გადათარგმნა რუსულ ენაზე ამ წიგნის ოცდათორმეტი თავი.

ბიბლიის ეთიოპიური კანონის შემადგენლობაში აღმოჩენილი ენოქის წიგნი "შედგება ხუთი ნაწილისგან: 1) დარაჯთა წიგნი (თთ. 1-36); 2) სიმბოლოთა, ანუ იგავთა წიგნი (თთ. 37-71); 3) ასტრონომიული წიგნი, ანუ წიგნი ზეციურ მნათობთა მოძრაობაზე (თთ. 72-82); 4) ხილვათა წიგნი (თთ. 83-90) და 5) ენოქის ეპისტოლეთა წიგნი (თთ. 91-104) (Тантлевский И.Р. Мистическая сотерология иудейских псевдоэпиграфов. СПб., Российский Гуманитарный Научный Фонд. 2013. С. 45).

1949 წელს აღმოჩენილ ყუმრანის გრაგნილებში, ენოქისეული ტექსტების ძირითადმა მასამ ჩვენამდე არამეულ ენაზე მოაღწია, თუმცა გვხვდება მცირე ფრაგმენტები ებრაულ ენაზეც. ამასთან უნდა აღინიშნოს, რომ ბიბლიის წიგნთაგან ენოქის წიგნი მესამე იყო პოპულარობით მკვდარი ზღვის ყველა გრაგნილთა შორის, რომელმაც თავისი პოპულარობით დაბადების წიგნსაც კი გადაასწრო. ენოქის წიგნი ყუმრანის ხელნაწერებში წარმოდგენილია ოცდახუთი გრაგნილით. უფრო მეტი რაოდენობა აღერიცხებათ ფსალმუნებს და მეორე სჯულთა წიგნს.

ენოქის წიგნის გარდა კაცობრიობის წარღვნამდელ ისტორიას ეხებოდა ასევე ე. წ. "ბუმბერაზთა წიგნი". ის ძველი დროებიდანვე "სარგებლობდა უდიდესი პოპულარობით არა მარტო იუდეაში, არამედ მის საზღვრებს გარეთაც: რომისა და ბიზანტიის იმპერიებში ის სხვადასხვა ენებზეც თარგმნეს და გავრცელდა არშაკიდების პართეაში (ძველი ირანი, ჩვ. წ.-მდე II ს.), შემდეგ კი სასანიდების იმპერიაში (ირანელების (არიელთა) სახელმწიფო, ჩვ. წ.-ის III ს-დან); თავის მანიქეველურ ვარიანტში (ჩვ. წ.ის III ს.-დან) მან განსაკუთრებული პოპულარობა მოიპვა ატლანტიკის სანაპიროებიდან ვიდრე ჩინეთამდე" (იქვე გვ. 48).

დღეისთვის, სამწუხაროდ, მისი პირველდაწყებითი ტექსტი დაკარგულია. ყუმრანის ქვაბულებში კი "აღმოჩენილია ბუმბერაზთა წიგნის მხოლოდ ფრაგმენტები, ისიც არამეულ ენაზე. მისი შექმნა თარიღდება ჩვ. წ.-მდე III ს-ის მიწურულითა და ჩვ. წ.-მდე II ს-ის ბოლო მეოთხედით). არსებობს აზრი, რომლის თანახმადაც სწორედ მოცემული წიგნი შედიოდა ენოქის პირველდაწყებით არამეულ "ხუთწიგნეულში" - სიმბოლოთა წიგნის ნაცვლად" (იქვე).

უნდა აღინიშნოს, რომ "სიმბოლოთა წიგნი", მეცნიერთა უდიდესი ნაწილის აზრით, შეიქმნა ჩვ. წ.-ის I საუკუნის მიჯნაზე, რაც, ბუნებრივია, "ბუმბერაზთა წიგნზე" გვიანდელია. როგორც უკვე ვთქვით, შენარჩუნდა მხოლოდ მისი "მანიქეველური ვარიანტი", და ამ ტექსტს ჩვენ არ დავიმოწმებთ. ამავდროულად, "ბუმბერაზთა წიგნის" ის უმნიშვნელო ფრაგმენტები, რომლებიც ყუმრანის გრაგნილებში აღმოაჩინეს, ჩვენთვის შეიძლება სასარგებლო აღმოჩნდეს.

"მეშვიდე ადამითგან"

მართალი ენოქის ავტორიტეტი, რომელიც "მეშვიდე იყო ადამითგან" (იუდ. 14) და, "რომელიც წარმოადგენდა წარღვნამდელი სამყაროს ერთ-ერთ ყველაზე ღვთისმოსავ პატრიარქს" (Никифор. Библейская энциклопедия. С. 239), ძველაღთქმისეული პერიოდიდან განსაკუთრებულად დიდი იყო. მისდამი ასეთი დამოკიდებულება აისახა მის წიგნზეც. ყუმრანის ხელნაწერების ტექსტოლოგიური ანალიზი აჩვენებს, რომ ენოქის წიგნს გააჩნდა მყარი ტექსტუალური საფუძველი, ფართოდ იყო ცნობილი და იუდეველთა შორის დიდი ავტორიტეტითა და პოპულარობით სარგებლობდა, რითაც ძველი აღთქმის ყოველი კანონიკური წიგნი როდი დაიტრაბახებს.

ამავდროულად, ქრისტიანულ თეოლოგიაზე, უფრო კონკრეტულად კი ბიბლეისტიკაზე ლიბერალურ-პროტესტანტულმა გავლენამ, წმიდა წერილის წიგნებისთვის დაამკვიდრა სახელწოდება - ფსევდოეპიგრაფი ("ფსევდოეპიგრაფი - სასულიერო ლიტერატურაში ასე იწოდება მთელი რიგი თხზულებებისა, რომელთა ავტორობა ჩვეულებრივ განეკუთვნება ძველაღთქმისეულ ღვთითშთაგონებულ ადამიანებსა და წინასწარმეტყველებს, ისეთებს, მაგალითად, როგორებიც იყვნენ: ენოქი, მოსე, ისაია, იერემია, ეზეკიელი და სხვა., მაგრამ, რომლებიც მათ სინამდვილეში არ ეკუთვნით". ფ. ა. ბროკჰაუზისა და ი. ა. ეფრონის ენციკლოპედიური ლექსიკონი. "Брокгауз-Ефрон" 1899).

ამიერიდან წმიდა წერილის ყველა ტექსტი, რომელსაც მორწმუნე ადამიანი განუყრელად უკავშირებს ძველი ეპოქების დიდ მოსაგრეთა წმიდა სახელებს, ცხადდება ყალბად ან უფრო მეტი "მეცნიერულობისთვის", - ფსევდოეპიგრაფად. ჩვენ ვერ შევიწყნარებთ ამგვარ მიდგომას და დავრჩებით წმიდა წერილის ორთოდოქსალური აღქმის, ღმრთისგან მის რჩეულთათვის ზებუნებრივი გამოცხადების აღიარების პოზიციაზე. ამიტომაც, ჩვენი აზრით, ენოქის წიგნიც უნდა აღვიქვათ როგორც უძველესი წყარო წარღვნამდელ კაცობრიობაზე და განვიხილოთ იგი თვით პატრიარქ ენოქთან და კაცობრიობის ისტორიასი მის უმაღლეს ავტორიტეტთან განუყრელ კავშირში.

წმიდა წერილში ორჯერ არის ხაზგასმული, რომ "დადიოდა ღმერთთან ენოქი" (ძვ. ქართ.: "სათნო ეყო ენუქ ღმერთსა") (დაბ. 5:22, 24). "რწმენით გარდაიცვალა ენოქი, ისე, რომ არ უხილავს სიკვდილი, და ვეღარავინ დალანდა, რადგანაც ღმერთმა წაიყვანა იგი; ვინაიდან სიკვდილამდე მიიღო მოწმობა, რომ ესათნოვა ღმერთს" (ებრ. 11:5). ისევე, როგორც წინასწარმეტყველი ილია, უფალმა ენოქი ცაში ცოცხლად აიყვანა: "გარდაიცვალა ენოქი, ისე, რომ არ უხილავს სიკვდილი, ... რადგანაც ღმერთმა წაიყვანა იგი" (ებრ. 11:5). "დედამიწაზე არავინ შექმნილა ენოქის მსგავსი, რადგან მიწიდან იქნა ატაცებული" (ზირ. 49:16).

ენოქისადმი სათნო დამოკიდებულება და მისი წიგნის ავტორიტეტის აღიარება ქრისტიანობამ პირველივე საუკუნეებიდანვე მიიღო. ასე, მაგალითად, წმ. კლიმენტი რომაელი ენოქს ყველა მართლისთვის სანიმუშო ადამიანად თვლიდა და მიიჩნევდა, რომ ის "სრულყოფილად ემსახურა ღმრთის სიდიადეს" (Климент Римский. Первое послание к Коринфянам // Писания мужей апостольских. М.: Издательский совет РПЦ 2008. С. 141). "მორჩილებამ აამაღლა ენოქი ისე, რომ დღემდე არ უგემია მას სიკვდილი", აღნიშნავს ღირ. ეფრემ ასურელი (Ефрем Сирин, преподобный. Избранные творения. М.: Изд. Сретенского монастыря, 2007. С. 519. (Далее: Ефрем Сирин. Избранные творения). ტერტულიანე თავის ტრაქტატში "სულის შესახებ" წერს, რომ ენოქს ჯერ კიდევ მოუწევს სიკვდილი წინასწარმეტყველ ილიასთან ერთად, რათა "თავისი სისხლით დააუძლუროს ანტიქრისტე" (Апологетические сочинения Тертуллиана. Киев: Тип. «Петр Барский в Киеве», 1910. С. 207).

წმ. მღვდელმოწამე კვიპრიანე კართაგენელიც ეხება ენოქის "სიბილწის სამყაროდან მის დამსახურებულ გადასახლებას, რადგან ესათნოვა ღმერთს", და ამატებს, რომ ამაში ვლინდება მასზე ღმრთის განსაკუთრებული ზრუნვა: "ის აყვანილ იქნა, რათა უკეთურებას არ შეეცვალა მისი ცნობიერება" (Cyprianis Carthaginiensis. De mortalitate / / Cyprianus. Opera. Turnhout, 1976. V 2. P. 23).

იგივეს იმეორებს წმ. მღვდელმოწამე ირინეოს ლიონელი: "ენოქი ესათნოვა ღმერთს, რადგან აღასრულებდა ღმრთის მოციქულებას ანგელოზების წინაშე და გადასახლებულ იქნა; ის დღემდე დაცულია ღმრთის სამართლიანი მსჯავრის მოწმედ; რამეთუ შემცოდე ანგელოზები დედამიწაზე დაეცნენ განსასჯელად, ღმრთითსათნო ადამიანი კი დედამიწიდა იქნა აყვანილი ზეცად, რათა ცხონდეს" (Irenaeus Lugduncnsis. Adversus haereses. Lib. IV, 16.2 // lrenec de Lyon. Contre les heresies. P., 1965-1982).

ენოქის მთავარი აზრის ფორმულირებას თუ შევეცდებით, რომლითაც არის გამსჭვალული მისი წიგნის მთელი ტექსტი და, "რომელიც არის უპირატესი, და რომელთან დაბრუნებას მას უყვარს", მდგომარეობს იმაში, რომ "სამყაროს მთელი ცხოვრება არის ღმრთის სიბრძნისა და სიმართლის გამოვლინება" (Смирнов Александр, священник. Книга Еноха. Казань, 1888. С. 142).

წინასწარმეტყველი ილია და პატრიარქი ენოქი. XVII ს. მეორე ნახევარი. პოლონეთი.
Biskupski R. Ikony w zbiorach polskich. Warszawa: Wydawnictwa artystyczne i filmowe, 1991.

ორიდან ერთი წინასწარმეტყველი

ქრისტიანულ ეკლესიაში დღემდეა დაცული საზოგადო რწმენა, რომ ენოქი კვლავ დაბრუნდება დედამიწაზე, რათა ბუნებას გადაუხადოს თავისი ვალი, ანუ მოკვდეს. წინასწარმეტყველ ილიასთან ერთად ის ყოველთვის მოიაზრებოდა "აპოკალიფსისის" იმ "ორ წინასწარმეტყველს" შორის (Никифор. Библейская энциклопедия. С. 239), რომლებიც "ძაძით მოსილნი... იწინასწარმეტყველებენ ათას ორას სამოცი დღე...", რათა კაცთა მოდგმას ასწავლონ სათნოება, კადნიერად უქადაგონ ყველას ღვთისმოსაობა, ასწავლონ არ ერწმუნონ მტარვალს შიშის გამო და იღაღადონ: "ო, ადამიანებო! ეს სიცრუეა!" (Ефрем Сирин. Избранные творения. С. 259).

"ხოლო როდესაც აღასრულებენ თავიანთ მოწმობას, უფსკრულიდან ამომავალი მხეცი შეებრძოლება, შემუსრავს და მოაკვდინებს მათ" (გამოცხ. 11:3, 4). აღსანიშნავია ის, რომ "დედამიწის მკვიდრნი იხარებენ და ილხენენ მათ გამო და ძღვენს უძღვნიან ერთმანეთს, რადგანაც ამ ორმა წინასწარმეტყველმა აწამა დედამიწის მკვიდრნი" (გამოცხ. 11:10). უნდა გვესმოდეს, რომ აწამებდნენ ისინი მიწის მკვიდრთ ისე, როგორც შემცოდე ადამიანს აწამებს საკუთარი სინდისი.

მაშასადამე, ილია და ენოქი, სრულად აღასრულებენ თავიან წინასწარმეტყველურ მოვალეობას, როგორც უძველესი წინასწარმეტყველები, რომლებიც არასოდეს კვდებოდნენ საკუთარი სიკვდილით, და "სამყაროს შექმნიდან დათხეული ყველა წინასწარმეტყველის სისხლი" (ლუკა 11:50) შეუერთდება მათ სისხლს.

უნდა აღინიშნოს, რომ წმიდა წერილში არ არის ნათქვამი, თითქოსდა ენოქი აყვანილ იქნა ცაში, არამედ მხოლოდ ის, რომ "გადასახლებულ იქნა", "ატაცებულ იქნა მიწიდან". საკუთრივ, ეს ვერც მოხდებოდა, რადგან თვით მაცხოვარი გვაფრთხილებდა: "არავინ ასულა ზეცად, გარდა ზეცით ჩამოსული კაცის ძისა, რომელიც არის ცაში" (იოანე 3:13). სწორედ ქრისტემ განაღო პირველმა ზეცა კაცთა მოდგმისთვის. "უბრძანებს მათ (ანგელოზებს) განაღონ მარადიული კარიბჭენი, რომელიც არასოდეს ჯერ კაცთა მოდგმისთვის არ განღებულა. რადგან კაცთაგან ჯერ არავინ გასულა მათში" (Евфимий Зигабен. Толковая Псалтирь. Толкование на псалом 23).

რაც შეეხება ენოქსა და ილიას, აღმოსავლურ და დასავლურ ქრისტიანობაში მიჩნეულია,რომ ისინი "გადასახლებულ" იქნენ ერთგვარ საიდუმლო ადგილას, რომელშიც ისინი ელოდებიან დღეთა აღსასრულის დადგომას, რომელიც იოანე ღვთისმეტყველის "გამოცხადებაშია" აღწერილი. "ის (ენოქი) გადასახლებულ იქნა და დღესაც რომ ცოცხალია - ეს ჩვენ ვიცით, ოღონდ სად არის ის და როგორ ინარჩუნებს ღმერთი მის სიცოცხლეს -უცნობია (Феофилакт Болгарский, святитель. Толкование на Послание к евреям, https://azbyka.ru/otechnik/Feofilakt_Bolgarskij/tolkovanie-na-poslanie-k-evrejam/11).

ასევე დიდი მოწიწებით და ფრთხილად გვიყვება ენოქზე წმ. გრიგოლ პალამა: "ენოქმა აჩვენა, რომ სათნოება არ რჩება ჯილდოს გარეშე და რომ ეს ხრწნადი წუთისოფელი ღირსეული სამკვიდრო როდია ღმრთივსათნო ადამიანთათვის: ესათნოვა რა ღმერთს, ის გადაადგილებულ იქნა დედამიწიდან" (Григорий Палама, святитель. Беседы (Омилии). С. 170).

შუასაუკუნეების მოგზაურები დრო და დრო იუწყებოდნენ ამ დაფარული ადგილის აღმოჩენის შესახებ.

მაგალითად, შუასაუკუნეებში მცხოვრები ისტორიკოსი გოდფრიდ ვიტერბროსელი (XII ს) თავის ნაშრომში "პანთეონი" (Gotefndi Viterbiensis Pantheon /' Rec.J. Pis-torius // Scriptores Germanicorum. Editio 3. Tomus 2. Ratisbonae, 1726) მოწმობს, რომ ჯერ კიდევ ცნობილი იოსებ ფლავიოსი (I ს. ქრ. შ.-მდე) ამტკიცებდა: "სამოთხე იმყოფება ედემში, რომელიც არის აღმოსავლეთით, ოკეანის გაღმა". შემდეგ ავტორი აგრძელებს: "რომელიღაც წიგნში, რომელიც წმიდა მათეს ეკლესიის ბიბლიოთეკაშია დაცული, ნათქვამია, რომ იქ, სამყაროს კიდეზე, არის მიწა, სადაც ცხოვრობენ ენოქი და ილია, და რომ ეს მონათხრობი არის მოციქულთა საქმეების წიგნის დანამატი" (Плавание святого Брендана: Средневековые предания о путешествиях, вечных странниках и появлении обитателей иных миров / Пер. Н. Горелова. 2002. С. 170. С. 170. (Далее: Плавание святого Брендана).

ძველი ეპოქების დიდ წინასწარმეტყველებთან, ოქროს კუნძულზე მცხოვრებ და შორეულ მომავალში თავიანთი ჟამის მომლოდინე ენოქთან და ილიასთან შეხვედრაზე მეტყველებენ ირლანდიური გადმოცემებიც. ოცდაათი ბერი დიდი ხნის განმავლობაში მოგზაურობდნენ მაღალ განედებზე, და მთელი ამ ხნის განმავლობაში ისინი ხედავდნენ მხოლოდ "ცის კამარას ზღვის ზედაპირზე... ბოლოს მათ დაინახეს კუნძული, მის ნაპირას კი ქალაქი, რომელიც დიდი და ძლიერი კედლით იყო გარემოცული და მთლიანად ოქროსი იყო" (Плавание святого Брендана. С. 170). იქ მათ იხილეს გრძელწვერიანი და ხშირთმიანი მხცოვნები, რომლებმაც დაადასტურეს, რომ ისინი იყვნენ ილია და ენოქი. მათ უკან გამობრუნებაზე ნათქვამია, რომ მალე "ზღვის სასიამოვნო ქარმა დაუბერა. ღმერთმა თხუთმეტი დღე მისცა მოგზაურთ დასაბრუნებლად და მათაც, მალე მიაღწიეს მშობლიური ბრიტანეთის ნაპირებს" (Там же. С. 171).

XVII ს-ის რუსეთში ფართოდ იყო გავრცელებული თარგმნილი შეტყობინებები, რომლებიც მოდიოდა ევროპის ქვეყნებიდან, რომლებშიც ნათქვამი იყო "ილიასა და ენოქის მსგავს" ორ ღვთისმოსავ მოხუცზე. "მათ ეცვათ აქლემის ბეწვისგან შეკრული კვართები, ხოლო ფერი მათი ჯერ ამქვეყნად არავის უხილავს" (ОПИГИМ, ф. 450 (коллекция Е. В. Барсова), д. 83. Л. 91 - 91 а), მოხუცები ამხელდნენ ცოდვებს და ადამიანებს სინანულისკენ მოუწოდებდნენ. ამასთან მითითებული იყო ქველაზე განსხვავებული ქვეყნები და მათი გამოცხადების ადგილები, თუმცა, ინფორმაციის არსი უცვლელი რჩებოდა - ეს იყო აპოკალიპტური არსი. დროთა განმავლობაში "სამყაროს აღსასრულის მათ მიერ ნაწინასწარმეტყველევი თარიღები ტექსტის რედაქციის ცვლილებისდა შესაბამისად იცვლებოდა" (Шамин СМ. «Сказание о двух старцах»: к вопросу о бытовании европейского эсхатологического пророчества в России // Вестник церковной истории. 2008. №2(10). С. 228).

უნდა აღინიშნოს, რომ ენოქისა და მისი თხზულების ავტორიტეტს თამამად მიმართავდნენ ძველი რუსეთის წმიდა მამებიც. ასე იქცეოდა ღირ. იოსებ ვოლოკოლამელი თავისი ძირითად საღვთისმეტყველო ნაშრომში "განმანათლებელი", სადაც ხაზს უსვამდა, რომ კაცობრიობის ისტორიაში ენოქი იყო პირველი, ვისი სიტყვებიც "არაფრით განსხვავდება სხვა წინასწარმეტყველთა, მახარობელთა და მოციქულთა სიტყვებისგან". ღირ. იოსები მრავალგზის უსვამს ხაზს ამ აზრს და წერს: "უპირველეს ყოვლისა ამის შესახებ ბრძანებდა უძველესი წინასწარმეტყველი, მართალი ენოქი" (Иосиф Волоцкий, преподобный. Просветитель. Слово десятое, https://azbyka.ru/otechnik/Iosif_Volotskij/prosvetitel/10). ამასთნ დაკავშირებით იბადება კანონზომიერი კითხვა: როგორ და რომელ წყაროში შეეძლო ვოლოკოლამელი იღუმენი გაცნობოდა მართალი ენოქის "სიტყვებს"?

ჩვენ თუ გავიხსენებთ ენოქის წიგნის "სიტყვების" ბედს ეკლესიის ისტორიაში, მაშინ უნდა ვაღიაროთ, რომ დაახლოებით ახალი წელთაღრიცხვის პირველი ათასწლეულის მეორე ნახევრიდან მისი ავტორიტეტი მკვეთრად ეცემა. ბუნებრივია, ეს მისი ავტორისადმი დამოკიდებულებაშიც აისახა. ეს პროცესი მთლიანობაში ძველი აღთქმისადმი ქრისტიანული საღვთისმეტყველო აზროვნების ანალოგიური ცვლილებების კალაპოტში მიმდინარეობდა. სწორედ ამ დროს, "დაახლოებით VII ს-ისთვის ბიზანტიური ლიტურგიკული პრაქტიკიდან ქრება ძველაღთქმისეული საკითხავები" (Арсений (Соколов), игумен. Буква и Дух. Сборник докладов по библеистике. Бейрут, 2016. С. 174).

კანკელთა ძველ ნიმუშებში თუკი წინასწარმეტყველთა რიგის ზემოთ ჯერ კიდევ შეიძლებოდა გვენახა "ორი მოწმე", რომლებიც ატაცებულ იქნენ დედამიწიდან ვიდრე ბოლო ჟამის დადგომამდე, ანუ - ენოქი და ილია (4), მომდევნო პერიოდში პატრიარქი ენოქი ნელ-ნელა შეიცვალა მოსე წინასწარმეტყველით, რამაც ამ კომპოზიციას პირველდაწყებითი აზრი გამოაცალა.

_______________

4. მაგალითად, პავლე-ობნორელის მონასტრის დიონისეს მიერ მოხატულ კანკელში. იხ.: См.: Кочетков И.А. Иконостас Дионисия из Павло-Обнорского монастыря /,/ Послужить Северу... Историко-художественный и краеведческий сборник. Вологда: «Ардвисура», 1995. С. 165.

_______________

როგორც ჩანს, არსებობს აუცილებლობა მშვიდად გამოვარკვიოთ, როდის და რითი ვერ მოიგო ჩვენი, თანამედროვე ქრისტიანების გული, "პატრიარქმა ენოქმა, მეშვიდემ ადამითგან", რომელმაც ესოდენ აშკარად მოიგო უფლის გული. და, რა თქმა უნდა, პირველ რიგში ქრისტიანული და ისტორიული პოზიციებიდან შევაფასოთ ის ინფორმაცია კაცობრიობის ცხოვრების უძველეს პერიოდზე, რომელზეც მოგვითხრობს "პატრიარქ ენოქის ხილვა", ესოდენი საცთურები რომ შეიტანა ქრისტიან ეგზეგეტთა გონებაში (5).

___________

5. ეგზეგეზა - ბიბლიური ტექსტების განმარტება. Христианство. Энциклопедический словарь. М, 1993. Т. 1. С. 255.

___________

"ნუ ყოვლისა სულისა გრწამნ"

ჩვენს გამოკვლევაში ჩვენ, აუცილებლად, უფრო აქტიურად ვვარაუდობთ დავეყრდნოთ ციტატებს იმ წიგნებიდან, რომლებიც შედიან სამოცდაათი მთარგმნელის (სეპტუაგინტის) მიერ შესრულებული ბერძნული ბიბლიის შემადგენლობაში. როგორც ცნობილია, იმ წიგნებს, რომლებიც არ მოიპოვებიან ბიბლიის ბერძნულ ვარიანტში, მართლმადიდებლური ეკლესია უწოდებს "არაკანონიკურს", თუმცა სრულიად ენდობა მათ, "აღიარებს მათ დამრიგებლურ ხასიათს და სასარგებლოდ მიიჩნევს" (Христианство. Энциклопедичекий словарь. М. 1993 г. Т. 1. Стр. 255). თუმცა, პირდაპირ უნდა აღინიშნოს, რომ ღირებულებითი განსხვავება კანონის წიგნებსა და ამ თერთმეტ წიგნს შორის (6), რომლებიც კანონიკურობის მიღმა დარჩნენ, საკმაოდ პირობითია. მეტიც, პირდაპირ ვიტყვით, რომ ზოგჯერ, მართლმადიდებლური სარწმუნოების უმნიშვნელოვანეს სწავლებებს, ვპოულობთ სწორედ ამ "არაკანონიკური" წიგნების ტექსტებში (7).

_____________

6. ეზრას მეორე და მესამე წიგნები, ტობითი, ივდითი, სოლომონის სიბრძნე, იესუ ზირაქის ძის სიბრზნე, იერემიას ეპისტოლე, ბარუქის წინასწარმეტყველება, მაკაბელთა პირველი, მეორე და მესამე წიგნები.

7. არ გვაქვს შესაძლებლობა ჩამოვთვალოთ ეს მრავალრიცხოვანი ფაქტები. ასე, მაგალითად, სამყაროს, როგორც "არაფრისგან" შექმნის უმნიშნელოვანესი ქრისტიანული კონცეფცია, თავის დოგმატურ საფუძველს პოულობს მაკაბელთა მეორე წიგნში: "გთხოვ, შვილო, შეხედე ცასა და დედამიწას და ყოველივეს, რაც მასზეა, მიხვდები, რომ არსებულისგან არ შეუქმნია ეს ყველაფერი ღმერთს" (2 მაკაბ. 7:28).

_____________

არსებობს ასევე რელიგიური ლიტერატურის ნაწარმოებები, რომლებსაც ეკლესია არ აღიარებს და მათ აპოკრიფებს უწოდებს. მათდამი ამგვარი დამოკიდებულების მიზეზს წარმოადგენს ეჭვი მათი სინამდვილისადმი ან მათში აღწერილი მოვლენებისადმი. თუმცა, არცთუ იშვიათად ისეც ხდებოდა, რომ აპოკრიფების შედგენილობა ქრისტიანული ეკლესიის წმიდა გადმოცემა ხდებოდა: "ეკლესიამ შეძლო მათგან აეღო ის, რაც გამოსადეგი აღმოჩნდა იმ მოვლენათა ავსების ან ილუსტრირებისთვის, რომელთა შესახებაც წმიდა წერილი დუმს, მაგრამ რომლებიც ნამდვილ გადმოცემებად არიან აღიარებულნი" (В. Н. Лососий. Предание и предания // Журнал Московской патриархии / Пер. с франц. А. Г. Дунаева. М, 1970. №4).

მკვლევართა აზრით, "ენოქის წიგნი ყველაზე თვალსაჩინოა ძველი აღთქმის აპოკრიფებს შორის" (И. Д. Андреев. Апокрифы // Христианство. Словарь. Т. 1. М., 1993. С. 98). მართლმადიდებლური მიდგომა ამ წიგნისადმი, ისევე როგორც მთელი აპოკრიფული ლიტერატურისადმი, მთლიანად საეკლესიო გადმოცემისადმი ჩვენი საერთო დამოკიდებულების სიბრტყეში ძევს. მხოლოდ შემეცნება იმისა, რომ საეკლესიო ცნობიერება ფლობს "ჭეშმარიტების მადლს", შესაძლებლობას გვაძლევს ჩვენც, ღვთის წყალობით, გავბედოთ და შევაფასოთ ესა თუ ის ტექსტი ისე, რომ დავრჩეთ მართლმადიდებლური გადმოცემის ჩარჩოებში. იმის შესახებ, რომ ამ ჩარჩოებში თვით "აპოკრიფულის" ცნება მთლიანობაში არ წარმოადგენს "მწვალებლურის" სინონიმს, დამაჯერებლად მოწმობს წმიდა მამების მიერ ამგვარი წყაროებიდან ამოკრეფილი ცნობების გამოყენება.

ასე, მაგალითად, ლეონტი ბიზანტიელი, რომელიც მკაცრად მიჰყვებოდა კანონიკური წიგნების კოდექსს, "პრაქტიკულად ბიბლიური წიგნების უფრო ვრცელ შემადგენლობას ეყრდნობოდა და ციტატებს ბარუქის წინასწარმეტყველებიდანაც იმოწმებდა" (Леонтий Византийский. Сборник исследований. М.: Изд. "Империум Пресс". 2006. С. 394 (შემდეგში: Леонтий Византийский. Сборник исследований).

შემდეგ, მრავალი დეტალი ყოვლადწმიდა ღვთისმშობლის ცხოვრებიდან ჩვენთვის ცნობილია "ზოგიერთი, პირველ და მეორე საუკუნეში დაწერილი აპოკრიფული წიგნებიდან, განსაკუთრებით იაკობის პირველსახარებიდან, რომელსაც წმ. ეპიფანე ასევე "ნეტარი მარიამის ისტორიას" უწოდებს (прп. Иоанн Дамаскин. Точное изложение Православной веры. М., 1998. С. 442 (შემდეგში: Иоанн Дамаскин. Точное изложение)).

ასევე მოციქულები პეტრე და იუდა თავიანთ ეპისტოლეებში, ყოველგვარი შეცბუნების გარეშე ეყრდნობიან ფაქტებს, რომლებიც აღებულია ძველაღთქმისეული აპოკრიფიდან "მოსეს მიძინება (ამაღლება)". უფლის ოდითგანდელი მტრის - ველიარის სახელი, რომელიც მოციქულ პავლეს ცნობილ გამონათქვამშია გაჟღერებული: "რამ შეათანხმოს ქრისტე და ბელიარი?" (2 კორ. 6:15), ასევე აღებულია "ესაიას ამაღლების" აპოკრიფული წიგნიდან, რომელიც იუდაურ გარემოში გაჩნდა ქრისტეს შობიდან I ს-ში (Рассел. Сатана. С. 59).

ამ მსჯელობებში მნიშვნელობა აქვს იმ ფაქტს, რომ თვით უფალი იესუ ქრისტეც ხშირად იმოწმებდა ციტატებს არა მარტო ცნობილი აპოკრიფებიდან, არამედ დღეისთვის უკვე დაკარგული აპოკრიფული თხზულებებიდანაც (8).

_____________

8. მაცხოვარს მის მიერ გორაკზე წარმოთქმულ ქადაგებაში დამოწმებული აქვს სიტყვები ტობითის არაკანონიკური წიგნიდან. შეად.: "მთ. 7:12; ლკ. 14:13 და ტობ. 4: 15, 16); იესუ ზირაქის ძის წიგნიდან (მთ 6:14 და ზირ. 28:2), სოლომონის სიბრძნიდან (მთ. 13:45 და სიბრძნე 3:7).

_____________

ასე მაგალითად, ლუკას სახარებაში იესუ ქრისტე იმოწმებს რომელიღაც წინასწარმეტყველებას ("ღმრთის სიბრძნემ თქვა"), რომლის მოძებნა ვერ ხერხდება: "ამიტომაც თქვა სიბრძნემ ღმრთისამ: მოვუვლენ მათ წინასწარმეტყველთა და მოციქულთ, და ზოგ მათგანს მოჰკლავენ, ზოგს კი განდევნიან. რათა მოეკითხოს ამ მოდგმას სამყაროს შექმნიდან დათხეული ყველა წინასწარმეტყველის სისხლი" (ლკ. 11:49, 50).

ასევე შეიძლება გავიხსენოთ, რომ მათეს სახარებაში ნახსენებია სტროფები იერემიას წინასწარმეტყველებიდან, რომლებიც დღევანდელ ბიბლიაში შესული იერემიის წიგნში არ მოიპოვება: "მაშინ აღსრულდა თქმული იერემია წინასწარმეტყველის მიერ, რომელიც ამბობს: და აიღეს ოცდაათი ვერცხლი, საფასური შეფასებულისა, რომელიც შეფასდა ისრაელის ძეთა მიერ" (მთ. 27:9) (9).

_____________

9. არსებობს სტროფები, რომლებიც ახლოსაა აზრით, მაგრამ ზაქარიას წინასწარმეტყველებაში:
Есть строки, близкие по смыслу, но у пророка Захарии: Зах. 11,12; 13. Профет, Элизабет Клэр. Падшие ангелы и истоки зла. http:/detectivebooks.ru/book/34811678.

_____________

ამასთან ცნობილია, რომ IV ს-ის ეკლესიის მამა ნეტ. იერონიმე სტრიდონელი წერდა, რომ ნაზარეველთა სექტის ერთ-ერთ წევრს მისთვის უჩვენებია წინასწარმეტყველ იერემიას "არაკანონიკური" ტექსტი, რომელშიც მათეს სახარების ეს სიტყვები ზედმიწევნით ზუსტად იყო დაცული. ამგვარად, გამოდის, რომ "იერემიის წიგნის ვერსია, რომლითაც მათე სარგებლობდა თავისი სახარების დაწერის დროს, შეიცავდა სწავლებებს, რომლებიც IV ს-ისთვის ამოღებულ იქნა" (Профет Элизабет Клэр. падшие Ангелы и истоки зла. http:/detectivebooks.ru/book/34811678).

ამრიგად, როგორც ვხედავთ, წმიდა წერილის დღევანდელი კანონის მიღმა დარჩენილი ყველა წიგნი როდი უარყო წმიდა გადმოცემამ. ამავე დროს, აუცილებელია ვუფრთხოდეთ ყოველივე იმისადმი არაკრიტიკულ მიდგომას, რაც ერთიანდება ცნებაში "აპოკრიფული ლიტერატურა". აპოკრიფებს შორის არსებობს ნაწარმოებები, რომლებიც აშკარად წინააღმდეგობაშია ტრადიციასთან და თვით მართლმადიდებლური გადმოცემის სულისკვეთებასთან.

ასე, მაგალითად, აპოკრიფი, რომელიც ცნობილია, როგორც "სიყრმის სახარება", ანუ "ისრაელის ფილოსოფოსის თომას სახარება", ერთი შეხედვით ქმნის მაღალი დონის სანდო მასალის შთაბეჭდილებას, რომელშიც მოცემულია გასაოცარი რაოდენობის ცნობები, რაც, სავარაუდოდ აღებულია ხალხური გადმოცემებიდან, განსაკუთრებით ისინი, რომლებიც მაცხოვრის შობის პერიოდს ეხებიან. მაგრამ თუ ყურადღებით გავეცნობით სრულ ტექსტს ჩვენს სულებს პროტესტის გარდაუვალი გრძნობა დაეუფლება, რადგან ესოდენ შეუფერებელი სიყრმე ქრისტესი, რომელიც თურმე ძალიან "ცელქი და ბოროტი", უგულო და შურისმაძიებელი ბიჭი ყოფილა, შეუძლებელია მიღებულ იქნას საეკლესიო სისრულის მიერ.

ამ ფანტაზიების და იმ სასტიკ "სასწაულთა" სიცრუე, რომლებიც თითქოსდა იესუს თავის სიყრმეში აღუსრულებია, აშკარად ეწინააღმდეგება წმიდა წერილსა და წმიდა გადმოცემას. კანონიკურ სახარებებში ქრისტეს ყრმობაზე ცნობების არარსებობას, სანამ ის ამქვეყნიურ ქადაგებაზე გამოვიდოდა, ღრმა აზრი გააჩნია (10).

_____________

10. უმნიშვნელო ეპიზოდი იერუსალიმის ტაძარში შესულ ყრმა იესუზე, რომელსაც ლუკა მახარობელი ახსენებს, არ ცვლის ახალი აღთქმის საზოგადო ტენდენციას, რომელიც მოუწოდებს არავინ შეეხოს მაცხოვრის სიცოცხლის აღნიშნულ პერიოდს.

_____________

თავისი მსახურებისა და ახალი აღთქმის სახარების ქადაგების დაწყებამდე იესუ ცხოვრობდა როგორც ჩვეულებრივი ადამიანი, იუდეველი, ხუროს ძე, არ ავლენდა თავის ღვთაებრივ ბუნებას, მითუმეტეს ასეთი უგუნური და მაცთუნებელი სასწაულთმოქმედებებით.

რომ დავრწმუნდეთ "თომას სახარების" ცნობათა სიყალბეში, გავიხსენოთ წმ. იოანე ღვთისმეტყველის მოწმობა. როგორც ცნობილია, მოციქულმა იოანემ თავისი სახარება პირველ სამ მახარობლებზე ბევრად უფრო გვიან დაწერა და, სწორედ იმისთვის, რათა მიეთითებინა ყველა იმ დამახინჯებასა და ჭორებზე, რომლებიც დროთა განმავლობაში ქრისტიანთა გარემოში გავრცელდა. ამიტომაც უსვამს ხაზს ის, რომ თავისიპირველი სასწაული მაცხოვარმა გალილეას კანაში აღასრლა, და ისიც მხოლოდ მისი დედის დაჟინებული თხოვნის შედეგად, თანაც ამ დროს ამბობდა: "არღა მოწევნულ არს ჟამი ჩემი" (ინ. 2:4). ამასთან მოციქულები ნათლად მოწმობენ იმის შესახებ, რაოდენ შეიცვალა მაცხოვრის ქცევა მისი მსახურების დაწყებიდან, როდესაც უკვე "მისი ჟამი" დადგა, რომ მისიმა ახლობლებმა ლამის გიჟადაც კი ჩათვალეს: "გაიგეს მისმა ახლობლებმა და მოვიდნენ, რათა შეეპყროთ იგი, ვინაიდან ამბობდნენ, შეიშალაო. ხოლო იერუსალიმიდან ჩამოსული მწიგნობრები ამბობდნენ: ბელზებული ჰყავს და ეშმაკთა მთავრის შეწევნით აძევებსო ეშმაკთ" (მკ. 3:21) და "ბევრი მათგანი ამბობდა: ეშმაკეულია და შმაგობს; რად უსმენთ მას?" (ინ. 10:20).

ან კიდევ სხვა აპოკრიფი, რომელიც ესოდენ პოპულარულია დღეისთვის მოდურ "განწმენდათა მოძღვრებსა" და ოკულტურ მკურნალებში, კერძოდ, "ესეელთა სახარება" (იხ.: Мистические апокрифы. М., 2001. С. 163-223). ეს ტექსტი წარმოადგენს სახარებისეული იგავებისა და მაცხოვრის გამონათქვამების მკრეხელურ ნაზავს, ასევე "მის" ისეთ დარიგებებს, როგორიცაა, მაგალითად, თუ სწორად როგორ უნდა გაიკეთო ოყნა ან როგორ უნდა ემსახურო "მიწის დედის ანგელოზებს" თავისებური დიეტის მკაცრი განაწესებითურთ. როგორც ჩანს, მეტი "ავტორიტეტის" მისაცემად ამ თხზხულების 204-დან 214 გვერდამდე გადმოცემულია მოციქულ პავლეს კორინთელთა მიმართ პირველი ეპისტოლეს მთელი მე-13 თავი.

როგორც ჩანს, სწორედ ამ მწვალებლურ სწავლებას ამხელს საფუძვლიანად მოციქული პავლე კოლასელთა მიმართ თავის ეპისტოლეში (თ. 2:16-23). მაგალითად: "ნურავინ შეგაცდენთ მოჩვენებითი სიმდაბლით და ანგელოზთა მსახურებით, თავის ფუჭ ხილვებში დანთქმული და თავისი ხორციელი გონებით ამაოდ გალაღებული" (კოლ. 2:18) (11).

_____________

11. არ არის გამორიცხული, რომ ჰერმესისი ცნობილი თხზულება "მწყემსი" (სხვა სახელწოდება, რომელიც უფრო ააშკარავებს ამ წიგნის არსს: "დიალოგები ანგელოზებთან") გახდა სწორედ მოციქულ პავლეს მშფოთვარების მიზეზი და გამოიწვია მისი ნეგატიური შეფასება. См.: Герма. Пастырь. М, 2001.

_____________

ენოქის ისტორია ბიბლიური ტრადიციის შუქზე

კაცობრიობის წარღვნამდელი ისტორიის განმარტებაში იუდაური ბიბლიური ტრადიცია სრულიად ეთანხმება ენოქის წიგნს. ჩვენს მიერ განსახილველი ისტორია ეხება დროებას, როდესაც "დაინახა უფალმა ღმერთმა, რომ იმატა ადამიანთა უკეთურებამ ამქვეყნად, რომ უკეთური იყო მუდამჟამს მათი ყოველი გულისთქმა" (დაბ. 6:5). ამ "დიდმა უკეთურებამ", რომელმაც მოწყლა კაცობრიობა წარღვნამდელ პეერიოდში, გამოიწვია გოლიათების გაჩენა, რაზეც მეტყველებს დაბადების წიგნი: "გოლიათები (ნეფილიმები - ეპ. მ.) იყვნენ იმ ხანებში ქვეყნად" (დაბ. 6:4). ეს ისტორია კარგად იყო ცნობილი ძველაღთქმისეულ პერიოდში, ხოლო ახალაღთქმისეულ პერიოდში სრული ნდობით იქნა აღქმული სამოციქულო საუკუნის მამათა მიერ. "ენოქის წიგნი ავტორიტეტული წყარო გახდა ადრექრისტიანული ღვთისმეტყველებისთვის და თვით შუასაუკუნეების ბიზანტიური ისტორიოგრაფიისთვისაც" (Лурье В.М. Цитата из Папия в составе армянской версии... // Писания мужей апостольских. М: Издательский совет РПЦ, 2008. С. 522).

გოლიათთა ეპოქაზე ბიბლია ლაპარაკობს როგორც კარგად ცნობილ ამგავზე. მაკაბელთ მესამე წიგნში მღვდელმთავარ სიმონის ლოცვა, რომელიც მიმართულია უფლისკენ, შეიცავს სიტყვებს, რომლებიც უთითებენ კონკრეტულ ამოცანაზე, რომელიც შეასრულა მსოფლიო წარღვნამ: "შენ ხომ ადრეც შეგიმუსრავს უსამართლობის ჩამდენნი და მათ შორის გოლიათებიც იყვნენ, ძალაში და სიმამაცეში თავდაჯერებულნი, მიუღვარე მათ უზომო წყლები და დაღუპე" (3 მაკაბ. 2:4). ასევე სოლომონის სიბრძნეში იგივე არსებები ნახსენები არიან წარღვნასთან და მართალი ნოეს მისიასთან მიმართებაში: "რადგან თავიდანვე, როცა შეიმუსრნენ ქედმაღალი ბემბერაზები, სოფლის იმედმა ტივს შეაფარა თავი და, შენი ხელით წარმართულმა, საუკუნეს შეუნარჩუნა ახალი თაობის თესლი" (სოლომონის სიბრძნე 14:6).

ბევრია ისეთი მაგალითი, რომლებიც მოწმობენ, რომ ის მოვლენები ადამიანებს ჯერ კიდევ ახსოვთ. მთელი ბიბლიური ძველაღთქმისეული ტექსტი ასე თუ ისე გამსჭვალულია ისტორიებით, რომლებშიც ნახსენები არიან ოლიათები, რაც ენოქის მიერ უფრო დეტალურად გადმოცემულია თავის წიგნში. გამოკვლევის კვალდაკვალ ჩვენ დავიმოწმებთ წმიდა წერილის ამ ადგილებს.

როდესაც ვეხებით გარყვნილი სამყაროს დასჯას, რომელიც მსოფლიო წარღვნის მეშვეობით დადგა, უნდა ვაღიაროთ, რომ თავის წიგნში ენოქი წინასწარმეტყველებს გარყვნილი კაცობრიობის მომავალ დაღუპვას დაბადების წიგნთან სრული თანხმობით: "აჰა, მოვავლენ წარღვნას ქვეყანაზე, რათა გაწყდეს ცისქვეშეთში ყოველი ხორციელი, რასაც კი სიცოცხლის სული უდგას; ყოველი მიწიერი უნდა განადგურდეს" (დაბ. 617). მაგრამ შევნიშნავთ, რომ ენოქთან ის დრამატული მოვლენა გაშუქებულია უფრო დეტალურად და მნიშვნელოვნად: "და იმ დღეებში (ეს მოხდება სამყაროს შექმნიდან 1656 წელს - ეპ. მ.) მოვა სასჯელი სულთა უფლისგან, და გაიხსნება წყალთა საცავი, რომლებიც ზემოთ ცაშია, და ასევე წყარონი, რომლებიც არიან ცისქვეშეთში და მიწის ქვეშ. და მაშინ განადგურდება ყველა, ვინც დედამიწაზე ცხოვრობს და ვინც ცხოვრობს ცათა კიდეებს შორის. და ამის მეშვეობით შეიცნობენ ისინი მთელ უსასმართლობას, რომელიც მათ ჩაიდინეს დედამიწაზე და რის გამოც იღუპებიან" (ენოქი 8:65, 68).

ნეფილიმები და რეფაიმები

როგორც უკვე ვამბობდით, დაბადების კანონიკური წიგნი თუმც მოკლედ, მაგრამ სრულიად კონკრეტულად გვიყვება კაცობრიობის ისტორიის ამ ტრაგიკულ მოვლენაზე: "ბუმბერაზები იყვნენ იმ ხანებში ქვეყნად და მას მერეც, როცა ღვთისშვილები შედიოდნენ ადამიანის ასულებთან, რომელნიც უშობდნენ მათ. ძლიერები იყვნენ ისინი, ძველთაგანვე დიადი ხალხი" (დაბ. 6:4). დედანში სიტყვა, რომელიც რუსულ ენაზე თარგმნილია, როგორც "исполины" (ქართ.: "ბუმბერაზები"; ძვ. ქართ. "გმირები" – "აპოკ." რედ.) ჟღერს ასე -ნეფილიმები (ივრითზე ნიშნავს -"დაცემულებს").

სიტყვა "დიადი", მისი თანამედროვე დადებით-ამაღლებული ჟღერადობის გათვალისწინებით, აშკარად უადგილოდ არის გამოყენებული. საეკლესიო სლავური თარგმანი "დიადის" ნაცვლად იყენებს უფრო წარმატებულ სიტყვას "именитые" (ქართ.: "სახელოვანი"), რაც თანამედროვე ენაზე ნიშნავს "სახელგანთქმულს". ბიბლიური საზოგადოების მიერ ბიბლიის ბოლო რუსულ თარგმანში ეს ადგილი უფრო გაშლილად არის მოცემული: "они прославили свое имя" ("მათ სახელი გაითქვეს") (Библия. Книги Священного Писания канонические. М.: РБО. 201 1. С. 15.). სხვა თარგმანებში ეს არსებები იწოდებიან "ლეგენდარულ გოლიათებად", "ძველი დროის ბუმბერაზებად" და "ცნობილ მეომრებად" (См.; The Holly Bible. New revised standart version. New York, Oxford, 1989. P. 6).

მოგვიანებით ჩვენ დეტალურად გავარჩევთ ცნობილი დავის არგუმენტაციას, თუ ვინ იყვნენ დაბადების წიგნში მოხსენიებული "ღვთისშვილები". მაგრამ თავიდანვე აღვნიშნავთ, რომ კაცთა ასულებთან ღვთისშვილთა, როგორც "შემცოდე ანგელოზთა", სიძვით დაცემის წარღვნამდელი ფაქტის აღიარებას გააჩნია ძალიან ძველი ტრადიცია და მდიდარი სიუჟეტური განვითარება დედამიწის პრაქტიკულად ყველა ხალხის გადმოცემებში.

როგორც ცნობილია, ის "აღიარებული იყო ძველაღთქმისეულ იუდაურ ეგზეგეტიკაში, რომელიც გააჟღერა ფილონ ალექსანდრიელმა, ხოლო მოგვიანებით, ანტიკური ქრისტიანობის პერიოდში, მშვიდად იყო შეწყნარებული ეკლესიის მამათა მიერაც. და უცნაური იქნებოდა არ გვეღიარებინა ეს ფაქტი, თუკი "ცნობილია, რომ სეპტუაგინტაში საერთოდ თავდაპირველად "ღვთისშვილების" ნაცვლად ეწერა "ანგელოზები"" (Книга Юбилеев, или Малое Бытие // Ветхозаветные апокрифы. М., 2001. С. 120).

წარღვნამდელ გიგანტებს და მათი დაღუპვის ისტორიას ახსენებს წინასწარმეტყველი ესაია: "რეფაიმები აღარ აღდგებიან, რადგან შენ დასაჯე და მოსპე ისინი" (ეს. 26:14) (12). უნდა აღვნიშნოთ, რომ როდესაც წარღვნამდელ გიგანტებზე ლაპარაკობდა, წინასწარმეტყველმა გამოიყენა სიტყვა "რეფაიმები", რომელიც ბიბლიაში ბევრად უფრო გვიან ჩნდება ქანაანის მიწის გიგანტთა აღსანიშნად, რომლებიც იყვნენ ძველი პალესტინის მცხოვრებლები წარღვნისშემდგომ პერიოდში. საქმე იმაშია, რომ სიტყვა "რეფაიმები" არ არის მიბმული კონკრეტულ ისტორიულ პრეცედენტს. ეს, უფრო, განსაკუთრებული დახასიათებაა განსაკუთრებული არსებებისა, რომლებიც რეგულარულად ჩნდებოდნენ კაცობრიობის ისტორიაში.

_____________

12. სეპტუაგინტაში არსებობს ფრაზის უმნიშნელოვანესი დასრულება "kai hras pan arsen autwn" - და გაანადგურე მთელი მათი მამრობითი სქესი" (რუს.: "и уничтожил весь их мужской пол") (ეს. 26:14). შესაძლოა იმიტომ, რომ ეს ფაქტი ეხმიანება ინფორმაციას, რომელიც გადმოცემულია ენოქის წიგნში.

_____________

ებრაულ ბიბლიაში ("თანახი"0, რომელიც პრაქტიკულად სრულიად იმეორებს ქრისტიანული ბიბლიის ძველ აღთქმას, სიტყვა "რეფაიმები" ითარგმნება, როგორც "მკვდრები" (ახალქართ. თარგმანში "აჩრდილები). ამით ხაზგასმულია, რომ ჩვენ საქმე გვაქვს არა ადამიანებთან, არამედ "უწმინდურ" სულებთან, "არაადამიანებთან", "აჩრდილებთან", რასაც, არსებითად, წარმოადგენენ კიდევაც ეს გიგანტები, რომლებიც წარმოადგენენ ადამიანური და დემონური არსებების ჰიბრიდს.

რუსული სინოდალური თარგმანის ტექსტთა უმრავლესობაში გამოიყენება ებრაული სიტყვით პირდაპირი რუსული ტრანსკრიფცია, რომელიც ივრითზე ჟღერს როგორც "რეფაიმ", მაგრამ მთელ რიგ შემთხვევებში ის ასევე გადათარგმნილია როგორც "მკვდრები" (რუს. "мертвецы"). ეს კეთდება იმ შემთხვევებში, როდესაც თარგმანის ავტორებს სურთ თავი აარიდონ იმ ისტორიის გახსენებას, რომელიც შეემთხვათ ანგელოზებს და კაცთა ასულებს, და რომელიც, როგორც ჩანს, კატეგორიულად მიუღებელია "განათლებული" სამეცნიერო საზოგადოებისთვის.

მიუხედავად ამისა, სოლომონის იგავებში, მაგალითად, მოცემულია სწავლება მოერიდო ქალებს, რომლებიც ნელი გზით დადიან; ბოროტი საქმით მოხარულობენ, და ბოროტი თვალთმაქცობით ხარობენ..." და უნდა მოერიდო უცხო ქალს, რომელმაც "რომელმაც სიყრმის მოძღვარი მიატოვა და ღვთის აღთქმა დაივიწყა" (იგავნი 2:16), რადგან "მისი სახლის წიაღ სიკვდილია, მისი ნაბიჯები აჩრდილებისკენ (დედანში "რეფაიმებისკენ") არის მიმართული" (იგავნი 2:18). ანუ ასეთი არსების ქცევამ შეიძლება კვლავ გამოიწვიოს გიგანტებთან დაკავშირებული ისტორია.

ზუსტად იმავეზე გვაფრთხილებს სხვა იგავი: "სულელი ქალი მყვირალაა, ბრიყვი და არაფრის მცოდნე" და აცთუნებს "სწორი გზით მოარულთ" (იგავნი 9:13-15). და ბრიყვებიც ხშირად ქარაფშუტულად იქცევიან, რადგან "არ კი იცის, რომ იქ აჩრდილნი არიან, რომ მისი წვეულნი შავეთის უფსკრულებში იმყოფებიან" (იგავნი 9:18). იგივე აზრს გვაწვდის ავტორი სხვა ადგილზეც: "გონიერების გზა-კვალს აცდენილი კაცი სულთა კრებულში თუ მოისვენებს" (ძვ. ქართ.: "კაცი, რომელი შეცთომილ იყოს გზათა სიმართლისათა, შესაკრებელსა გმირთასა განისუენოს") (იგავნი 21:16).

რეფაიმები ბიბლიაში განეკუთვნებიან ბნელეთის ძალებს, დემონურ არსებებს. ამიტომაც, იობის მიხედვით: "აჩრდილები ძრწიან ქვეშეთში, წყლები და მისი მკვიდრნი" (ძვ. ქართ.: "ნუ გმირთა მაჭენონ მე ქუეშე კერძო წყალთა და მოძმეთა მისთა?) (რუს. სინოდ. თარგმ.: "рефаимы трепещут под водами") (იობი 26:5).

საყოველთაოდ ცნობილია, რომ "ბიბლიური ტრადიცია, რომელიც წყალს აკუთვნებს საეჭვო ღირსებას იყოს დემონთა სამკვიდრო, გადაიქცა საზოგადო ადგილად და testimonia-ს (მოწმობებს - ეპ. მ.) პრაქტიკულად არ საჭიროებს" (Лурье В.М. Цитата из Папия в составе армянской версии ... / / Писания мужей апостольских. М.: Издательский совет РПЦ, 2008. С. 525. Прим. "м"). "შენ შეჰმუსრე თავი ვეშაპისა (ახ. ქართ.: "ლევიათანს" – "აპოკ". რედ.) მის და მიეც იგი საჭმელად ერსა მას ჰინდოეთისასა" (ფსალმ. 73:14), ან კიდევ "იქ ხომალდები დადიან, ლევიათანი - ეს შენ შეჰქმენი მასში გასართობად" (ძვ. ქართ.: "მას ზედა ნავნი ვლენან; ვეშაპი ესე, რომელ დაჰბადე სამღერელად მისა" // რუს.: " море великое и пространное... там плавают корабли, там этот левиафан") (ფსალმ. 103:26) და სხვა.

ენოქის წიგნი და ახალი აღთქმა

ჩვენ აუცილებლად უნდა გავერკვეთ, რამდენად შეესაბამება სინამდვილეს ეპითეტი: "ენოქი, მწერალი სიმართლისა", რომელიც მიეცა წიგნის ავტორს? შეიძლება თუ არა ამ უძველესი წყაროს ავტორიტეტი უდავოდ იქნას მიჩნეული? მომდინარეობს თუ არა ყველაფერი, რაც მასშია მოცემული "დიდი უფლისა და სამყაროს მეფისგან" (ენოქი. 3:3).

ყველაზე მნიშვნელოვანი ჩვენს მსჯელობაში უნდა იყოს ის, რომ სწორედ ჩვენი უფლის იესუ ქრისტეს სწავლებაში და მისი მოციქულების თხზულებებში ვპოულობთ უხვ ცნობებს, რომელიც მხოლოდ ენოქის წიგნშია მოცემული. უნდა ვაღიაროთ, რომ სწორედ ახალმა აღთქმამ, მოულოდნელად და სრულფასოვნად, დაგვიბრუნა მისი ციტატები, ტერმინები და სახეები. და საიდუმლო როდია, რომ სწორედ ამ ვითარებამ შეაცბუნა XVIII ს-ის ევროპოელი ღვთისმეტყველები ამ ძველი წყაროს კვლავ გამოყენებაში დაბრუნების შემდეგ.

ამ ვითარებას განსაკუთრებული გააფთრებით აღუდგნენ წინ პროტესტანტები, რომლებიც ამტკიცებდნენ, რომ წიგნის ტექსტი - გვიანდელი ქრისტიანული გარემოს ნაყალბევია, და მხოლოდ ყუმრანში, მკვდარი ზღვის გრაგნილებში ნაპოვნმა ენოქის წიგნის ასლმა დაამტკიცა მისი სიძველის სინამდვილე.

როგორც ცნობილია, ამა თუ იმ ძველი წერილის მიღების ან უარყოფის ძირითად და უდავო კრიტერიუმს წარმოადგენს მტკიცებულება, რომ "უფალი ჩვენი იესუ ქრისტე და ახალი აღთქმის ავტორები არც ერთხელ არ იმოწმებენ ციტატებს აპოკრიფებიდან, მაშინ როდესაც ასობით ციტატა მოჰყავთ ძველი აღთქმის პრაქტიკულად ყველა კანონიკური წიგნიდან" (Джош Макдауэлл. I кторические свидетельства, факты, документы христианства. Чикаго: «Соваминко», 1991. С. 48).

ენოქის წიგნის შემთხვევაში ყველაფერი სხვანაირადაა. მრავალი საკვანძო კონცეფცია, რომელიც თვით იესუ ქრისტეს მიერ არის გამოყენებული, ცხადად და უშუალოდ არის დაკავშირებული ტერმინოლოგიებთან და იდეებთან, რომლებიც ენოქის წიგნშია გაჟღერებული, რაც ჩვენს მიერ დაყენებული საკითხების დროულობასა და სამართლიანობაზე მოწმობს.

იმთავითვე ვიტყვით, რომ ახალი აღთქმის ტექსტების ნაწილი, რომელიც სამყაროს წარღვნამდელ ისტორიას ეხება, როდესაც "ღვთის შვილები შედიოდნენ კაცთა ასულებთან", ასევე სრულიად ეყრდნობიან ფაქტებს, რომლებიც აღებულია ენოქის წიგნიდან.

ასე, მაგალითად, მოციქული იუდა თავის ეპისტოლეში, ეყრდნობა რა ადამიანთა ანგელოზებთან შერევის იმ ისტორიულ პრეცედენტს, ყოველგვარ ეჭვგარეშე მიიჩნევს, რომ ეს ფაქტი ყველასთვის ცნობილია და სახსოვარია: "მინდა შეგახსენოთ, თუმცა ყველაფერი იცით" (იუდ. 1:5). შემდეგ მოციქული იხსენებს ანგელოზთა ამ "სიძვას", როგორც ისტორია, რომელიც დროით წინ უსწრებდა სოდომისა და გომორას წარღვნის შემდგომ უკეთურებას (დაბ. 18:20). წმიდა მოციქული იუდა აგრძელებს: "ხოლო ანგელოზები, რომლებმაც არ დაიცვეს თავიანთი დასაბამიერობა,არამედ დაუტევეს თავიანთი სავანე, საუკუნო ბორკილებით შეკრულნი, ქვესკნელის წყვდიადში გამოამწყვდია (უფალმა) რათა განეკითხა დიად დღეს. ისევე, როგორც სოდომი, გომორი და მათი მოსაზღვრე ქალაქები, მათსავით მემრუშენი და უცხო ხორცს ადევნებულნი, საუკუნო ცეცხლით დასჯილნი და ნიმუშად დადებულნი" (იუდ. 1:6, 7). ანგელოზთა ისტორიასი "უცხო ხორცი" - ეს არის სხვაგვარი სხეულებრიობა, რომელიც ანგელოზურისგან განსხვავებულია, - ეს ადამიანური სხეულია.

ამავე მოვლენებზე და მათ შემდგომ ანგელოზთა და ადამიანთა დასჯაზე წერს მოციქული პეტრეც: "რადგან თუ ღმერთმა არ დაინდო შემცოდე ანგელოზები, არამედ ბნელეთის ბორკილებით შეკრა და ჯოჯოხეთში ჩაყარა ისინი განკითხვის დღემდე დასამარხავად" (2 პეტრე 2:4). ღმრთის ამ სამართლიანობაზე წერს ეგნატე ბრიანჩანინოვი: "ღვთითდასგენილი წესრიგის დარღვევის ქარაფშუტული მცდელობა, და თვითნებურად იმაში შეჭრა, რაც ღმრთის მიერ დაშორებულია ჩვენგან, მისი პირისგან განაშორებს ყოველს უკუნის ბნელში, სადააც არ ანათებს ნათელი ღვთისა" (Игнатий (Брянчанинов). Аскетические опыты. Т. 3. С. 15).

"ძე კაცისა"

უნდა ითქვას, რომ, უეჭველად, ყოველი ქრისტიანის განსაკუთრებულ განწყობას ამ უძველესი ტექსტისადმი იწვევს ენოქის ზეცისკენ მოწოდების აღწერა, სადაც უზენაესის გვერდით ის ხედავს "ძეს კაცისას", ვისი პირისახე მოცულია ნათლით. და ენოქის კითხვაზე: "ეს ვინ არის?" ანგელოზი პასუხობს, რომ "ეს არის ძე კაცისა, რომელიც იყო სამყაროს შექმნამდე. და უფრო ადრე, ვიდრე შეიქმნებოდა მზე და ვარსკვლავები, ის დასახელებულ იქნა სულთა უფლის წინაშე" (ენოქი 8:21, 22).

სწორედ ენოქის წიგნში იწოდა პირველად მომავალი მესია "ძედ კაცისად", და სწორედ ამ წიგნში დეტალურად არის გახნილი მისი უდიადესი მისიის მთელი არსი. შეგახსენებტ, რომ იესუ ქრისტე მთელი თავისი მსახურების პერიოდში მხოლოდ ერთხელ უწოდა საკუთარ თავს "ძე ღმრთისა" (იოანე 10:36). მისი მიწიერი მსახურების სამი წლის განმავლობაში სახარებამ შეინახა ქრისტეს ერთი სახელი - "ძე კაცისა". გამოთქმა "ძე კაცისას" ასეთი აღქმა რომელიც სიტყვა "ქრისტეს" თანაბარმნიშვნელოვანია სრულიად იქნა მიღებული იუდეველი ხალხის მიერ მაცხოვრის მიწიერი მსახურების დროს: "მიუგო ხალხმა: რჯულიდან გვსმენია, რომ ქრისტე უკუნისამდე უნდა ეგოს: მაშ, როგორღა ამბობ, კაცის ძე ამაღლდებაო? ვინ არის ეს კაცის ძე?" (იოანე 12:34).

ამავდროულად, პირველი საუკუნეების ქრისტიანული ეკლესია ძირითადად ყალიბდება რომის იმპერიის წარმართი ხალხებისგან, და იუდაური თემის გავლენა ქრისტიანებზე უმნიშვნელო იყო, რამაც გამოიწვია მთავარი სახელწოდების გაგების დაკარგვა, რომლითაც ქრისტე თავისუფლად სარგებლობდა საკუთარ თავთან მიმართებაში და რომლითაც ამჯობონებდა ეწოდებინა საკუთარი თავი - "ძე კაცისა". "ბერძნები, რომლებსაც ხელი არ მიუწვდებოდათ ისრაელის ესქატოლოგიურ ლიტერატურაზე, სიტყვებში "ძე კაცისა" მოაზრებული იყო არა ამაღლებული, არამედ უფრო დაკნინებული აზრი: უბრალოდ ადამიანი" (Кураев Андрей, диакон. Дары и анафемы. М.: Эксмо, Яуза, 2004). და ლაპარაკიც კი არ არის ეკლესიის ბერძენი მამების "მონოპოლიაზე" წმიდა წერილის განმარტების დარგში. სწორედ ამგვარ "კნინი" აზრით მეორდება და განიმარტება ეს გამოთქმა ძველი აღთქმის ყველა "კანონიკურ წიგნში", როდესაც საჭიროა აღნიშვნა იმისა, რომ ეს არის - უბრალო, მიწიერი დედისგან ნაშობი ადამიანი.

თუმცა, არსებობდა ერთი გამონაკლისი - წინასწარმეტყველ დანიელის წიგნის ერთი სტროფი. მაგრამ, საკუთრივ, რას შეეძლო შეეცვალა ერთადერთი "ამაღლებული" ხსენება "კაცის ძისა", რომელიც "ცის ღრუბლებზე მოდიოდა ... და ძველ დღეთასთან მოვიდა" (დანიელ 7:13)? ამიტომაც, რომ არა ენოქის წიგნი, ეს ერთი ციტატა ვერ გახდებოდა საკმარისი საფუძველი იმისთვის, რათა სიტყვათა წყობა "ძე კაცისა" გამხდარიყო სიტყვა "სამყაროს მაცხოვრის" სინონიმი. უფალი ჩვენი იესუ ქრისტე, როდესაც სამოცდახუთჯერ და მეტადაც (სახარების მიხედვით) ამტკიცებს თავის მესიანურ ღირსებას, საკუთარ თავს უწოდებდა "ძეს კაცისას".

სწორედ ენოქის წიგნში მესია ქრისტეს, როგორც "ძეს კაცისას, რომელის იდგა სულთა უფლის გვერდით" ეძღვნება მთელი ამაღლებული პარემიები.

"და იქ მე ვიხილე ერთი, რომელსაც ჰქონდა დღეთა თავი (ძველი თავი), და მისი თავი იყო თეთრი, ვითარც ვერძი; და მასთან იყო სხვა, რომლის პირისახე იყო კაცის მსგავსი, და სახე მისი იყო ბრწყინვალე, ერთ-ერთ ანგელოზთა მსგავსი. და ვკითხე ერთ-ერთ ანგელოზთაგანს, რომელიც მე მახლდა და მიჩვენებდა დაფარულ საგნებს, იმ კაცის ძის შესახებ, ვინ არის, საიდან არის და რატომ მიდის ის დღეთა თავთან? და მან მიპასუხა და მითხრა: "ეს არის ძე კაცისა, რომელიც არის სიმართლე, რომელთანაც ცხოვრობს სიმართლე, და რომელიც გახსნის საგანძურს იმისა, რაც დაფარულია, რადგან სულთა უფალმა აირჩია იგი, მისი წილხვდომილობა სულთა უფლის წინაშე მისი სიმართლის წყალობით ყოველივეს აღემატება" (ენოქი 8:7, 9).

შევადაროთ ეს სიტყვები ესაია წინასწარმეტყველთან ნათქვამს: "მეფენი დაინახავენ და წამოდგებიან, მთავარნი თაყვანს სცემენ უფლის გამო, რომელიც მტკიცეა, და ისრაელის წმიდის გამო, რომელმაც შენ ამოგარჩია" (ეს. 49:7).

ენოქის წიგნში "ძე კაცისა" - ეს არის ქრისტე, ბოლო ჟამის მსაჯული და მაცხოვარი, ისრაელის ესქატოლოგიური იმედი. "მის წინაშე დაეცემიან და თაყვანს სცემენ მას დედამიწის მკვიდრნი, და შეაქებენ მას და განადიდებენ, და იგალობენ სულთა უფლის სახელის სადიდებელს. ამიტომაც არჩეულ იქნა იგი და დაფარულ იქნა მის წინაშე, სანამ შეიქმნებოდა სამყარო; და ის იქნება მის წინაშე სამარადისოდ" (ენოქი 8:21, 24).

გასაოცრად გამსჭვალავს ერთიანი სული სამყროს ესქატოლოგიურ სურათს, რომელიც აღწერილია როგორც ენოქის წიგნში, ასევე ძველი და ახალი აღთქმის სტროფებში.

"ის იქნება კვერთხი მართალთა და წმიდათა, რათა დაეყრდნონ მას და არ დაეცნენ" (ენოქი 8:22). შევადაროთ ფსალმუნს: "კუერთხი ძლიერებისა გამოგივლინოს შენ უფალმან სიონით, და უფლებდე შორის მტერთა შენთა" (ფსალმ. 109:2).

"ის იქნება ხალხთა ნათელი და სასოება მათი, ვინც დამწუხრებულია თავის გულში" (ენოქი 8:22). როგორ არ დავინახოთ აქ მოგვიანებით თვით უფლისგან გაჟღერებული ნუგეშისცემა: "მოდით ჩემთან ყოველი მაშვრალნი და ტვირთმძიმენი, და მე მოგიფონებთ თქვენ" (მათე 11:28) და არ დავინახოთ მკაფიო ანალოგია მოციქულ იოანეს გამოცხადების აპოკალიპტურ სტროფებთან: "დაემკვიდრება მათში, და თვით ღმერთი იქნება მათთან და ისინი იქნებიან ერი მისი. შეაშრობს ღმერთი მათ თვალზე ცრემლს" (გამოცხ. 21:3, 4).

გასაოცარი და ძვირფასია ის, რომ ენოქი, როდესაც კაცის ძის გამოცხადებაზე ჰყვება, მას ამასთან "დედაკაცის ძესაც" უწოდებს, რაც ძველაღთქმისეული მენტალიტეტისთვის სრულიად მიუღებლად გამოიყურება. მაგრამ ჩვენთვის, ვინც ვიცით, ვინ არის ეს დედაკაცი, რომელმაც "მამაკაცი არ იცის" (ლუკა 1:34), ძველაღთქმისეული წინასწარმეტყველების ეს ტროფები ძალზედ ძვირფასია: "და ისინი შეძრწუნდებიან და თვალთ დაუბნელდებათ, ტკივილი მოიცავს მათ,როდესაც დაინახავენ დედაკაცის ძეს, მჯდომარეს თავისი დიდების საყდარზე და მეფენი, ძლერნი და დედამიწის მკვიდრნი შეაქებენ მას და განადიდებენ ყოვლის მბრძანებელს, რომელიც იყო დაფარული. რადგან ადრე ძე კაცისა დაფარული იყო, და უზენაესი ინახავდა მას თავისი ძლიერების წინაშე, და გაუმხილა იგი რჩეულთ" (ენოქი 10:41, 43).

პირდაპირ ვიტყვით, რომ როგორც მაცხოვრის დროს, ასევე მოგვიანებითაც ბევრნი იყვნენ ისეთნი, ვინც ცილს სწამებდა "დედაკაცის ძეს" და მის უწმიდეს დედას, რომელთაც ელის სამსჯავრო, როდესაც "ერთი ნაწილი დაუწყებს ყურებას მეორეს და შეძრწუნდებიან და თვალთ დაუბნელდებათ, და მოიცავს მათ ტკივილი" (ენოქი 10:41).

შემდეგ, წინასწარმეტყველებს რა ახალ სამყაროზე, ენოქი "კაცის ძის" ეკლესიაზე პოულობს საინტერესო ფორმულირებას: "და დაითესება წმიდათა და რჩეულთა საზოგადოება, და დადგებიან მის წინაშე იმ დღეს ყოველნი რჩეულნი" (ენოქი 10:43). მაგრამ არა მარტო "კაცის ძის" აღწერას ვპოულობთ ჩვენ ენოქის წიგნში. გასაოცარია, მაგრამ ესოდენ ძველაღთქმისეულ ტექსტში გვხვდება ღმრთის შემდეგი აღთქმაც, რომელიც მიეცა ყველა მართალს: "მე და ჩემი ძე სამარადისოდ შევერთდებით მათთან, და მარადიულად ვიქნებით მათი სიმართლის გზებზე მათ სიცოცხლეში. და სამყარო იქნება თქვენთნ" (ენოქი 19:147).

როდესაც კითხულობ ენოქის სტროფებს, სადაც ის აღწერს იმას, ვინც "დიადია თავის დიდებაში", უცებ ხვდები, რომ სადღაც უკვე შეხვედრიხარ მსგავს ეპითეტებს: "სამოსი მისი იყო მზეზე უბრწყინვალესი და თოვლზე უსპეტაკესი" (ენოქი 3:34). მართლაც, შეუძლებელია არ გაოცდე ამ გასაოცარი მსგავსებით მოციქულთა სიტყვებთან, რომლებმაც აღწერეს ფერიცვალების სცენა თაბორის მთაზე: "და იცვალა მათ წინაშე ფერი, და გაბრწყინდა მისი სახე, როგორც მზე, და გათეთრდა მისი სამოსი, როგორც ნათელი" (მათე 17:2) და "სამოსი მისი გახდა მოელვარე და სპეტაკი..." (მარკ. 9:2).

ვარსკვლავ-ანგელოზთა შესახებ

ჩვენ უკვე ვამბობდით, რომ ბიბლიურ ტრადიციაში სიტყვა "ვარსკვლავები" უფრო ხშირად "ანგელოზთა" სინონიმებად გამოიყენება (13).

____________

13. "იუდაურ ტრადიციაში ვარსკვლავად შეიძლება იწოდებოდეს ნებისმიერი ასტრალური ღვთაება". იღუმენი არსენი (სოკოლოვი) (Игумен Арсений (Соколов). Буква и Дух. Сборник докладов по библеистике. Бейрут, 2016. С. 50).

____________

ამასთან ლაპარაკია განსაკუთრებულად გამოჩინებულ ანგელოზებზე - დარაჯებზე. ისინი არიან "ვარსკვლავები" ანგელოზთა სამყაროში -გავიხსენოთ ამ სიტყვის დღევანდელი საერო მნიშვნელობა. "ვარსკვლავები" არიან როგორც ბნელი, ასევე ნათელიც. ძველაღთქმისეული ტექსტები ამ ანალოგიას იღებს, როგორც რაღაც კარგად ნაცნობ სინამდვილეს. ასე, მაგალითად, უფალი "დაიანგარიშებს ვარსკვლავთა რიცხვს, ყველას თავის სახელს უწოდებს" (ძვ. ქართ.: "რომელმან აღრაცხის სიმრავლე ვარსკულავთა და ყოველთავე მათ სახელით უწესნ") (ფსალმ. 146:4). სახელები, შესაბამისად, შეიძლება მიეცეს სულიერ არსებებს - მოცემულ შემთხვევაში ანგელოზებს.

სახელწოდებათა ეს სინონიმურობა ყველაზე მკაფიოდ შეიძლება შევნიშნოთ უფლის სიტყვებში, რომელიც აღწეს "როცა გალობდნენ დილის ვარსკვლავები და ყიჟინობდნენ ღვთისშვილები?" (იობი 38:7). გასაოცარია, რაოდენ უფრო ახლოს გადმოსცემს ძველი საეკლესიო სლავური (და ასევე ქართულიც - "აპოკ". რედ.) ტექსტი წმიდა წერილში ნათქვამის აზრს: "ოდეს იქმნნეს ვარსკულავნი, მიქებდეს მე ჴმითა დიდითა ყოველნიანგელოზნი ჩემნი" (იობი 38:7).

ვარსკვლავ-ანგელოზები შეიძლება ჩაერიონ ღმრთითრჩეული ერის საქმეებში და გამოავლინონ ღმრთის ნება ისრაელის ბრძოლებში. ქანანეველებთან შებრძოლებისას სამხედრო ხელოვნების თვალსაზრისით უიმედო შეტაკება ამ უკანასკნელთა სასტიკი მარცხით მთავრდება, რადგან "ციდან ებრძოდნენ, თავიანთი გზებიდან ებრძოდნენ ვარსკვლავები სისარას" (ქანანეველთა მხედართმთავარი - ავტ. შენიშვნა) (ძვ. ქართ.: "ზეცით შეეწყვნეს მათ ვარსკულავნი, წესთაგან მათთა შეეწყვნეს სისარაჲს თანა" (მსაჯ. 5:20) (საეკლესიო სლავურით: "От небесе ополчишася звезды, от чина своего ополчишася с Сисарою").

ასევე ღმრთის სიტყვიდან ცნობილია, რომ "ცის მშვენება ვარსკვლავთა დიდებაა, სხივოსანი სამკაული უფლის ზესკნელში. წმიდის სიტყვით დგანან მწყობრად და არ იღლებიან თავიანთ სადარაჯოზე" (ზირ. 43:11). ის, რომ არსებობს ეს განსხვავება ზეციურ ანგელოზთა "მწყობრსა" და ვარსკვლავ-დაჯარებს შორის, ნათქვამია წინასწარმეტყველ დანიელის ხილვაში: "იგი ცის მხედრობამდე გაიზარდა, მიწაზე დასცა მხედრობისა და ვარსკვლავების ნაწილი და გათელა ისინი" (დანიელი 8:10).

მაგრამ ყველაზე მკაფიოდ ვარსკვლავ-დარაჯთა შესახებ გვამცნობს სწორედ ენოქის წიგნი, რომელიც სიძვის ცოდვისთვის მათი დასჯის ადგილს "უდაბურ, დიად და საშინელ" ადგილს უწოდებს: "აქ არიან ის ვარსკვლავები, რომლებმაც გადაუხვიეს უზენაესი ღმერთის განკარგულებას, და აქ არიან შეკრულნი მანამ, სანამ არ დამთავრდება სამყაროთა უკუნი, და სანამ არ აღირაცხება მათი დანაშაულის დღეები" (ენოქი 4:30). იმავდროულად, შემდეგ ის ხედავს სხვა ადგილს, "რომელიც კიდევ უფრო საშინელი იყო", და განკუთვნილი იყო "ზეციური მხედრობისთვის": "ეს არის ანგელოზთა საპყრობილე, და აქ ისინი მარადიულად არიან ჩამწყვდეულნი" (ენოქი 4:37).

სრულიად ენდობა რა ენოქის წიგნის ინფორმაციას ამგვარ დაცემულ ვარსკვლავ-დარაჯებზე, უკვე ახალ აღთქმაში მოციქული იუდა წერს: "ანგელოზები, რომლებმაც არ დაიცვეს თავიანთი დასაბამიერობა, არამედ დაუტევეს თავიანთი სავანე, საუკუნო ბორკილებით შეკრულნი,ქვესკნელის წყვდიადში გამოამწყვდია რათა განეკითხა დიად დღეს. ისევე, როგორც სოდომი, გომორი და მათი მოსაზღვრე ქალაქები,მათსავით მემრუშენი და უცხო ხორცს ადევნებულნი, საუკუნო ცეცხლით დასჯილნი და ნიმუშად დადებულნი. ... უწყლო ღრუბელნი, ქარის მიერ მიმოფანტულნი, შემოდგომის უნაყოფო ხენი, ორგზის გამხმარნი, ფესვებითურთ ამოძირკვულნი; ზღვის მძვინვარე ტალღები, თავიანთივე სირცხვილით აქაფებულნი, ცთომილი ვარსკვლავნი, რომელთათვისაც საუკუნოდ გამზადებულია ბნელეთის უკუნი. მათთვის იწინასწარმეტყველა ენოქმა, მეშვიდემ ადამის შემდეგ..." (იუდა 6, 7; 12, 13).).

ნათლის ვარსკვლავ-ანგელოზებზე ვკითხულობთ მოციქულ პავლესთანაც: "ვარსკვლავიც ვარსკვლავისაგან განსხვავდება დიდებით" (1 კორ. 15:41). როდესაც მთიებისა და მისი მიმდევარი ანგელოზების დაცემის ტრაგედიაზე მსჯელობს, მოციქული იოანეც მათ ვარსკვლავებს უწოდებს: "სხვა ნიშანიც გამოჩნდა ცაში: აჰა, წითელი ურჩხული დიდი, რომელსაც ჰქონდა შვიდი თავი და ათი რქა, და თავს ედგა შვიდი გვირგვინი. კუდით მოითრევდა ცის ვარსკვლავთა მესამედს, გადმოყარა ისინი ქვეყნად..." (გამოცხ. 12:4).

კიდევ ერთი ესქატოლოგიური სახე ახალი აღთქმისა, რომელიც პირველად ჩნდება მხოლოდ ენოქის წიგნში, გახლავთ "შვიდი ვარსკვლავი". ენოქი აღწერს ადგილს, საითკენაც წაიყვანეს იგი ანგელოზებმა, "სადაც იყვნენ ცეცხლივით მოელვარე ფიგურები (ლაპარაკია დარაჯებზე), და როდესაც მათ სურდათ, ადამიანებად გარდაისახებოდნენ" (ენოქ. 4:1). "და საშინელი იყო ის, რაც მე იქ ვნახე: შვიდი ვარსკვლავი, როგორც დიადი ანთებული მთები და როგორც სულნი" (ენოქი 4:20).

ბევრად უფრო გვიან შვიდი ვარსკვლავის ეს იდუმალი სახე გამოჩნდება იოანე ღვთისმეტყველის გამოცხადებაში: "საიდუმლო შვიდი ვარსკვლავისა, ჩემს მარჯვენაში რომ იხილე, ... შვიდი ვარსკვლავი შვიდი ეკლესიის ანგელოზებია ..." (გამოცხ. 1:20).

მაშასადამე, "ვარსკვლავები ანგელოზები არიან", და ეს ბევრ რამეს ცვლის. რადგან, როდესაც ღამეულ და ცას უყურებ, მილიონობით ვარსკვლავით რომ არის მოფენილი, უნებურად გიჩნდება ფიქრი, რა განზრახვა ჰქონდა ღმერთს ზეციურ სხეულთა ასეთი რაოდენობის შექმნისას? თუკი მათ ჩავთვლით მატერიის უსიცოცხლო ნაჭრებად, რომლებიც განფენილნი არიან მთელ სამყაროში, მაშინ მათი არსებობის უაზრობა ცხადი ხდება და უნებურად ითრგუნები. ხოლო თუ ისინი ამასთანავე არიან "ანგელოზებიც" და ენოქმა ისინი იხილა "როგორც დიადი ალმოდებული მთები დაროგორც სულები", მაშინ მათ უდიდესი საღმრთო დანიშნულება და განსაკუთრებული საკრალური მსახურება გააჩნიათ, რომლის არსი შეიძლება გავიგოთ ღირ. მაქსიმე აღმსარებლის სწავლებიდან გამომდინარე "ლოგოსების" შესახებ, სადაც ის ბრძანებს: "წმიდა ძალნი (ანგელოზები) ქმნილ საგანთა საცნაური არსის წვდომის უნარს ფლობენ, რომელიც არის მათი "ლოგოსები" ანუ "მათი გონისმიერი ჭვრების ობიექტი". ისინი წარმოადგენენ ღვთაებრივ განზრახულებას სამყაროზე და წარმოადგენენ მარადიულ ღვთაებრივ ჩანაფიქრს ("გეგმას"), რომელიც რეალობა ხდება და ხორციელდება დროში ღვთის ნების წყალობით" (Максим Исповедник. Творения. Кн. 1. С. 285. Прим. 134).

ანგელოზები: მფარველები და მამხილებლები

ანგელოზთა, როგორც "დარაჯთა" შესახებ მსჯელობას გავაგრძელებთ კიდევ ერთი ასპექტით. საიდან ვიცით, რომ ყველა მართალ ქრისტიანს ეძლევა მფარველი ანგელოზი? ამ სწავლების საფუძველს წარმოადგენს რამოდენიმე ციტატა წმიდა წერილიდან, როგორიცაა, მაგალითად, უფლის სიტყვები: "ეკრძალეთ, ნუ შეურაცხყოფთ ნურცერთ ამ მცირეთაგანს, რადგანაც გეუბნებით თქვენ, რომ მათი ანგელოზები ცაში თვალს არ აშორებენ ჩემი ზეციერი მამის სახეს" (მათე 18:10). შეიძლება დავიმოწმოთ ფსალმუნის სიტყვებიც: "დაიბანაკებს ანგელოზი უფლისა გარემოს მოშიშთა მისთა და იჴსნნეს იგინი" (ფსალმ. 33:8), ისევე როგორც ოთხმოცდამეათე ფსალმუნშია ლაპარაკი ანგელოზთა ფუნქციებზე: "რამეთუ ანგელოზთა მისთადა უბრძანებიეს შენთჳს დაცვად შენდა ყოველთა გზათა შენთა" (ფსალმ. 90:11).

გარდა ამისა იერემიას ეპისტოლეში, რომელიც განეკუთვნება ძველი აღთქმის წიგნებს, არის შესაბამისი სტროფები: "რადგან თქვენთან არის ჩემი ანგელოზი და ის იფარავს თქვენს სულებს" (იერემიას ეპისტოლე 1:6). იგივეა ნათქვამი ამბავში ისააკის დაქორწინების შესახებ, როდესაც აბრაამმა თავისი მონა გააგზავნა სიტყვებით: "უფალი, ცის ღმერთი ... წაგიმძღვარებს თავის ანგელოზს და წამოიყვან იქიდან ქალს ჩემი ძისათვის" (დაბ. 24:7).

მაგრამ, მაინც, ყველაზე მკაფიო სიტყვები წმიდა ანგელოზთა მცველი ფუნქციების შესახებ მოცემულია ენოქის წიგნში: "ყველა მართალსა და წმიდას მცველებად დაუყენებს ის წმიდა ანგელოზებს, რათა თვალის ჩინივით დაიცვან ისინი, სანამ ბოლო არ მოეღება ყოველგვარ ბოროტებას და ცოდვას; და მაშინაც კი, როდესაც მართალთ ხანგრძლივი ძილით სძინავთ, არაფრის უნდა ეშინოდეთ" (ენოქი 19:93).

საინტერესო დეტალს შეიცავს მოციქულთა საქმეების წიგნი ცნობილ ეპიზოდზე, როდესაც მოციქული პეტრე მოულოდნელად მოვიდა ლოცვით შეკრებაზე. "როდესაც პეტრემ ჭიშკარზე დააკაკუნა, მისაყურადებლად გამოვიდა ერთი მხევალი, სახელად როდე. პეტრეს ხმა რომ შეიცნო, სიხარულისაგან ჭიშკარიც კი არ გაუღია, არამედ შინ შევარდა და შეკრებილთ შეატყობინა, ჭიშკართან პეტრე დგასო. მათ უთხრეს, ხომ არ შეიშალეო, ის კი თავისას გაიძახოდა. მაშინ თქვეს: მისი ანგელოზი იქნებაო" (საქმე. 12:13-15). ანუ იმ დროს არსებობდა ნათელი შეგნება იმისა, რომ მფარველი ანგელოზი იღებდა თავისი მსახურების (დასაცავი) ობიექტის მსგავს სახეს.

ქრისტიანული სწავლება ცალსახად აღიარებს, რომ ნათლისღების დღიდან ყოველ ქრისტიანს ენიჭება მფარველი ანგელოზი, რომელიც იცავს სამართლიანობას და არ აძლევს ბოროტ ძალებს გადააჭარბონ თავიანთ უფლებამოსილებებს. "სულის განათლება მოდის ანგელოზისგან, რომელიც მან ნათლისრების დროს მიიღო და რომელიც იცავს და მოძღვრავს მას, და განანათლებს ღმრთივსათნოდ. ხოლო მოუნათლავ სულს არ მიუღია ასეთი ანგელოზი" (Иоанн Лествичник, преподобный. Лествица. Новогреческий перевод с толкованиями иеромонаха Афанасия Критянина. Венеция, 1693. С. 419. Цит. по: Лествица. М: Изд. Моск. подв. Троице-Сергиевой Лавры. 2004. С. 353).

ამავდროულად, წმიდა მამები ამტკიცებენ, რომ "წმიდა წერილის თანახმად, ყოველ ჩვენგანს თან დაჰყვება ორი ანგელოზი, ანუ კეთილი და ბოროტი" (Иоанн Кассиан Римлянин, преподобный. Собеседование египетских отцов. М.: "Правило веры", 2016. С. 283. (შემდეგში: Иоанн Кассиан Римлянин. Собеседование). სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, ანგელოზების მსახურება ადამიანისადმი ატარებს ორმაგ ხასიათს: "ორი ანგელოზია ადამიანთან: ერთი კეთილი, მეორე კი ბოროტი" ("Пастырь" Ерма // Писания мужей апостольских. М.: Издательский совет РПЦ, 2008. С. 250).

ქრისტიანობის ადრინდელ საუკუნეებში, როდესაცის წარმართულ დროებასთან უფრო ახლოს იყო, შეხვდებოდით მტკიცებულებას, რომლის მიხედვითაც ორივე ანგელოზის ფუნქციები ერთმანეთს უტოლდებოდა: "უწყოდე, რომ თან დაგყვება ღმრთისგან ყოველი კაცისთვის ბოძებული ანგელოზი, რომელსაც ელინები ოჯახის სულს უწოდებენ (dii Penates). მას არ სძინავს და, ყოველთვის შენთან არის, ყოველივეს ხედავს" (Антоний Великий, преподобный // Добротолюбие. М: Сретенский монастырь. 2004. Т. 1. С. 70).

მაშასადამე, ბოროტების ძალთა ზემოქმედებას ადამიანზე, ისევე როგორც მასზე კონტროლს, გააჩნია ისეთივე დაკანონებული წესი და რიგი, რაც ნათლის ანგელოზისთვის არის დაკანონებული. ამიტომაც, სრულიად კანონიერ საფუძველზე "ბნელეთის თავადი, რომელსაც მთელი კაცობრიობის წარწყმედა სურს, ადამიანს მიუჩენს ერთ-ერთ მზაკვარ სულს, რომელიც, ყველგან დაჰყვება რა ადამიანს, ცდილობს შთააგდოს იგი ცოდვის ნებისმიერ სახეობაში" (Игнатий Брянчанинов, сет. Приношение современному монашеству. http://www.biblioteka3. ru/biblioteka/ignatiy_br/tom_5/index.html). თვალყური ადევნოს იმას, რომ მოჩენილმა დემონმა არ გადააჭარბოს თავის უფლებამოსილებას - მფარველი ანგელოზის ერთ-ერთი მოვალეობაა, რაზეც, საკუთრივ, ყოველდღე ლოცულობს ყოველი ქრისტიანი თავის საცისკრო ლოცებში. და მთავარ ლოცვაშიც, რომელიც ჩვენ ქრისტემ დაგვიტოვა, ბნელეთის ძალთა მუდმივი ზემოქმედება ადამიანზე განსაკუთრებულად არის ხაზგასმული: "არამედ მიხსენ ჩვენ ბოროტისაგან" (მათე 6:11).

წმიდა წერილი მოწმობს, რომ ადამიანები ყოველთვის მოიქცევიან ქარაფშუტულად და დაივიწყებენ, რომ მათზე დაწესებულია თვალმოუხუჭავი ყოველდღიური კონტროლი: "აგერ, წარმოანთხევენ თავიანთი პირით, მახვილი აქვთ ბაგეებში, აქაოდა, ვინ ისმენსო" (ფსალმ. 58:8). იგივე აზრს ვკითხულობთ ენოქის წიგნშიც: "მართალნი მიიცვალებიან, როგორც ჩვენ, - ამბობენ ცოდვილნი, - და რა სარგებელი მოაქვს მათთვის მათ საქმეებს?" (ენოქი 19:118).

მაგრამ ყველაზე მკაფიოდ იმის შესახებ, თუ როგორ ითვალისწინებენ ყველაფერს ადამიანთა უჩინარი მეთვალყურენი და როგორ დაუღალავ კონტროლს ეწევიან ადამიანებზე, ნათქვამია მხოლოდ ენოქის წიგნში: "თქვენ ცოდვილნი ამბობთ: "არ შეგიძლიათ იცოდეთ ეს და არ არის გათვალისწინებული ჩვენი ცოდვები", მაგრამუწყოდეთ, ანგელოზები ყოველდღიურად იწერენ თქვენს ცოდვებს" (ენოქი 19:141).

ეს მოწმობა სრულიად თანხმიერია ეკლესიის სწავლებასთან ანგელოზთა როგორც ღმრთი ნების აღმასრულებელ არსებებზე, თანაც დამოუკიდებლად იმისა, ნათელ ანგელოზზეა ლაპარაკი თუ დაცემულზე: "განა ყველანი მომსახურე სულები არ არიან, მათდა სამსახურად მოვლინებულნი, რომელთაც უნდა დაიმკვიდრონ საუკუნო სიცოცხლე?" (ებრ. 1:14). რომ გავიგოთ ვინ "დაიმკვიდრებს ცხონებას" და ვის ეგზავნება ეს სულები, გავიხსენოთ, რომ ღმერთს "ნებავს, რომ ყველა კაცი გადარჩეს" (1 ტიმ. 2:4).

ანგელოზთა დაუღალავი მსახურების მარადხსომება ქრისტიანული სულის განწყობის ძალიან მნიშვნელოვანი შემადგენელია: "მომიტევეთ მე, მრცხვენია წმიდა ანგელოზების, რადგან, როგორც ჩვენი მცველები, ხედავენ ყველაფერს, რაც ჩვენში ხდება" (Феодор Студит. Добротолюбие. Т. 4. С. 156).

და კიდევ, როდესაც ამ სამყაროში ანგელოზთა ადგილზე ვმსჯელობთ გასათვალისწინებელია ის, რომ ანგელოზები: "მომსახურე სულები არიან, ხოლო ადამიანთა სულები, რომლებიც ღირს იქმნენ იცხოვრონ ღმრთის ხატად, თავისუფალნი და მეპატრონენი. ხორცისგან გათავისუფლების შემდეგ ღმრთითპატივდებული სული ისე როდი წარიგზავნება სამსახურებალდ, როგორც იგზავნებიან ყოველნი ანგელოზნი" (Анастасий Синаит, преподобный. Три слова об устроении человека по образу и по подобию Божиему // Альфа и Омега, М., №4 (18). С. 118. (Далее: Анастасий Синаит. Три слова).

მეორედ მოსვლის ცვლილებები

სულის მადლმოსილი ერთობის მაგალითბი, რომლითაც იწერებოდა ენოქის წიგნი და ახალი აღთქმა, შეიძლება კვლავ გავაგრძელოთ და ერთმანეთს შევადაროთ მომავალი ესქატოლოგიური პერსპექტივები ენოქთან: "იმედოვნებთ თქვენ, მართალნო, რადგან ადრე თქვენ შერცხვენილნი იყავით, უბედურნი და ჭირვებასა შინა მყოფნი, ახლა კი განათდებით, ვითარც ზეციური მნათობნი" (ენოქი 19:137), და მოციქულ პავლესთან: "რათა იყოთ უბიწონი და უმანკონი, ღვთის უმწიკვლო შვილნი უკუღმართ და გახრწნილ მოდგმაში, რომელშიც ნათობთ, როგორც მნათობნი სამყაროში" (ფლპ. 2:15).

უნდა ვაღიაროთ, რომ შთაბეჭდილების ძალის მიხედვით ამ წიგნის სტროფები თავისუფლად შეგვიძლია შევადაროთ ბიბლიურ წინასწარმეტყველებს. ხოლო მესიანისტური სულისა და წინასწარმეტყველების ესქატოლოგიური სიღრმის მიხედვით ეს წიგნი, უდავოდ, ყველა ცნობილ ძველაღთქმისეულ ტექსტს აღემატება. კიდევ სად არის ნათქვამი ესოდენ მკაფიოდ ღმრთის ერის ფერიცვალებაზე (შეცვლაზე) ქრისტეს მეორედ მოსვლის მომენტში: "და იმ დღეებში აღესრულება ცვლილება წმიდათა და რჩეულთა: ნათელი დღეთა დაივანებს მათზე, და დიდება და პატივი მიენიჭება წმიდათ..." (ენოქი 8:34). მხოლოდ ბევრად უფრო გვიან "მოციქული პავლე, სული წმიდის საყვირი" (Григорий Палама, святитель. Беседы (Омилии). С. 77) შეძლებს ასე მკაფიოდ გადმოგვცეს ეს საიდუმლო: "აჰა, გეტყვით თქვენ საიდუმლოს: ყველანი როდი მოვკვდებით, მაგრამ ყველანი შევიცვლებით" (1 კორ. 15:51).

როგორც ვიცით, მიცვალებულთა საყოველთაო აღდგომის შესახებ წმიდა წერილში ყველაზე თვალსაჩინოდ მეტყველებდა წინასწარმეტყველი ეზეკიელი, როდესაც, უფლისგან შთაგონებულმა თქვა, რომ "გამხმარი ძვლები" შეიმოსავენ ხორცს და გაცოცხლდებიან (ეზეკ. 37:1-14). ასევე წინასწარმეტყველ ესაიასთან არის ასეთი სიტყვები: "გაცოცხლდებიან შენი მკვდრები, აღდგებიან გვამები; გაიღვიძეთ და იყიჟინეთ, მტვერში დავანებულნო! რადგან ნათლის ცვარია შენი ცვარი და აჩრდილთა ქვეყანაზე მოაფენ მას. ... რადგან, აჰა, უფალი გამოდის თავისი ადგილიდან ქვეყნის მკვიდრთა დასასჯელად მათი ცოდვისთვის; მიწა გამოაჩენს თავის სისხლს და აღარ დაფარავს თავის დახოცილებს" (ეს. 26:19, 21).

მაგრამ ესოდენ "სახარებისეულად" მნიშვნელოვან სიტყვებს, როგორიც ენოქის წიგნშია, ძველაღთქმისეულ ტექსტებში უკვე ვეღარ ვიპოვით: "და იმ დღეს მიწა დააბრუნებს მისთვის მიბარებულებს, და მკვდართა სამეფო დააბრუნებს მისთვის მიბარებულებს, და ყველაფერს რაც კი მიიღო; და ქვესკნელი უკან დააბრუნებს იმას, რაც ვალდებულია დააბრუნოს; და ის (ღმერთი - "აპოკ." რედ.) აირჩევს მათ შორის, მკვდრეთით აღმდგართა შორის, წმიდათა და მართალთა შორის, რამეთუ მოვიდა დღე, რათა ცხონდნენ... და ყველა მათგანი (მართალნი) ანგელოზებივით იქნებიან ცაში..." (ენოქი 8:40, 42) (Тантлевский. Книги Еноха. С. 339); და კვლავ მხოლოდ ახალი აღთქმა იმეორებს სრულად ენოქის სიტყვებს: "შემდეგ კი ჩვენც, ცოცხლად შთენილთაც, აგვიტაცებენ ღრუბლებს ზემოთ, რათა ჰაერში შევეგებოთ უფალს და, ამრიგად, სამუდამოდ უფალთან ერთად ვიქნებით" (1 თესალონიკ. 4:17).

ენოქის მიერ აღწერილი ქრისტეს მეორედ მოსვლისა და საშინელი სამსჯავროს სახეები და ეპითეტები, გასაოცრად "ახალაღთქმისეულია": "მოგიზგიზე ცეცხლის ალი იყო მის (ქრისტეს - "აპოკ." რედ.) გარშემო, და დიდი ცეცხლი იყო მის წინაშე, და არავის შეეძლო მასთან მიახლება იმათგან, ვინც მის ირგვლივ იყო" (ენოქი 3:36). "განცალკევებულნი არიან მათი სულები ამ დიდ ტანჯვაში, სანამ არ დადგება სამსჯავროსა და სამარადისო სასჯელის დიადი დღე მგმობართათვის, როდესაც უფალი შურს იძიებს მათზე; და დამსჯელი ანგელოზი შეკრავს მათ აქ სამარადისოდ" (ენოქი 5:12).

დამოწმებული სიტყვების სულიერი ერთობა აღწერილობებთან, რომლებიც მოციქულებმა დაგვიტოვეს, ეჭვსაც კი არ იწვევს: "ხოლო თქვენ, შეჭირვებულთ, - განსვენება ჩვენთან ერთად, როცა უფალი ჩვენი იესო თავისი ძალის ანგელოზებითურთ გამოგვეცხადება ზეცით, რათა ცეცხლის ალით იძიოს შური მათზე, ვინც არ სცნობს ღმერთს და ეურჩება ჩვენი უფლის იესუს სახარებას, ვინც სასჯელად მიიზღავს საუკუნო წარწყმედას უფლის სახისა და მისი ძალმოსილების დიდებისაგან" (2 თესალონიკ. 1:7-9).

გავიხსენოთ სამყაროს იდუმალებით მოცული მოწყობა, რომელიც ენოქმა თავისი მოგზაურობის დროს იხილა: "და ვიხილე მე დედამიწის ქვაკუთხედი ლოდი, და ოთხი ქარი, რომლებიც ატარებენ დედამიწას და ცის მყარს" (ენოქი 4:10), რაც გასაოცრად ემთხვევა იმას, მოგვიანებით მოციქულ იოანე ღვთისმეტყველს რომ გამოეცხადება: "შემდგომ ამისა, ვიხილე ოთხი ანგელოზი, ქვეყნის ოთხსავ კიდეზე მდგარი, და ეპყრათ ოთხი ქარი მიწისა, რათა არ ექროლა ქარს არც ხმელზე, არც ზღვაზე და არც რომელიმე ხის მიმართ" (გამოცხ. 7:1).

შევეხოთ კიდევ ერთ გასაოცარ გამოცხადებას, რომლის წაკითხვა შესაძლებელია მხოლოდ ენოქტან. როგორც გვახსოვს, დაბადების წიგნი, როდესაც ედემიდან ადამიანების განდევნაზე მოგვითხრობს, ახსენებს უფლის მიერ ადამიანებისთვის ნაბოძებ "ტყავის შესამოსელს" - ამ უხეშ და მოკვდავ ხორცს, რომელსაც იმ დღიდან მოყოლებული ატარებს ადამისა და ევას ყოველი შთამომავალი. არსად წმიდა წერილში ისეთი სიცხადით, როგოც ენოქის წიგნში, არ არის მითითებული, როდის შეიცვლება ეს "ტყავის შესამოსელი" სხვა, "სიცოცხლის შესამოსელით", ამ ნამდვილი, პირველქმნილი ადამიანის ხორცით, რომლის შესახებაც, როგორც "სულიერ სხეულზე", ლაპარაკობს პავლე მოციქული, და გვამცნობს, რომ "როგორც ვატარეთ მიწიერის ხატი, ასევე ვატარებთ ზეციერის ხატსაც" (1 კორ. 15:44, 49).

ღირ. ანტონი დიდი ადამიანთა ამ პირველდაწყებით სხეულს "საღმრთო სამოსელს" უწოდებდა: "სამოთხისეული სიტკბოების მიღმა, საღმრთო შესამოსელის გარეშე დარჩენილი ადამიანები ამიერიდან იტვირთავენ კაცობრივი ცხოვრების ტანჯვით აღსავსე ღვაწლს" (При. Антоний Великий. Творения. Вопрос 172. http://predanie.ru/antoniy-velikiy-prepodob-nyy/book/68614-antoniy-velikiy-tvoreniya).

მაგრამ აი, რას გვაუწყებს ამ "საღმრთო შესამოსელის" კვლავ დაბრუნებას ენოქი, "მეშვიდე ადამითგან": "და მართალნი და რჩეულნი ატაცებულ იქნებიან მიწიდან, და უკვე აღარ დახრიან თავიანთ მზერას, და შეიმოსებიან სიცოცხლის სამოსელით; და ეს იქნება სიცოცხლის სამოსელი სულთა უფალთან; და თქვენი სამოსელი აღარ დაძველდება, და თქვენი სიტყვა აღარ გაუქმდება სულთა უფლის წინაშე" (ენოქი 10:62) (1 1 Тантлевский. Книги Еноха. Приложение. С. 344).

კაცობრიობის ისტორიის დასრულების კიდევ ერთი საინტერესო ნიუანსი შეიძლება ვნახოთ ენოქის გადმოცემაში. ლაპარაკია დროზე, როდესაც "გაიგებთ ომებისა და აშლილობების ამბავს, ... აღდგება ხალხი ხალხის წინააღმდეგ და სამეფო სამეფოს წინააღმდეგ" (ლუკა 21:9, 10). როგორც ენოქი წერს, მეორედ მოსვლის დროისთვის დადგება მომენტი, როდესაც "ბრძოლისთვის აღარ იქნება არც რკინა და არც აბჯარი; რკინის მადანი გამოუსადეგარი გახდება, და სიტყვა გამოუსადეგარი გახდება და ვერ მოიტანს ვერავითარ სარგებელს, და შეწყდება ტყვიის მოპოვებაც. ეს საგნები გაქრება და აღიხოცება პირისაგან მიწისა, როდესაც გამოჩნდება რჩეული სულთა უფლის პირისახის წინაშე" (ენოქი 8:50, 51).

ენოქის წიგნის "სამოციქულობა"

მართლმადიდებლური ეკლესია, სარწმუნოების სიმბოლოს მეცხრე წევრის თანახმად, - სამოციქულოა. "ის არის სამოციქულო იმიტომ, რომ დაფუძნებულია მოციქულთა მიერ და იმიტომ, რომ ის ერთგულად იცავს მაცხოვრის ხარებას გადმოცემულს მოციქულების მიერ. "სამოციქულობა" ამ აზრით გახლავთ "ნამდვილის", "ჭეშმარიტის" სინონიმი, ამიტომაც "სამოციქულობა", ამ სიტყვის სრული აზრით, შეიძლება განეკუთვნოს მხოლოდ მართლმადიდებლურ ეკლესიას (Лосский В.Н. Толкование на Символ веры. Тюмень: «Русская неделя», 2012. С. 42).

სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, სამოციქულო ავტორიტეტი - ეს არის ქრისტიანული სარწმუნოების სინამდვილის ფუნდამენტი. ღირ. მაქსიმე აღმსარებელი ნათლად ბრძანებს იმის შესახებ, რომ მხოლოდ მოციქულებს ან მათ თანასწორ პირებს მიეცა სულიწმიდის გამოცხადების სისრულე წმიდა წერილის განსამარტად: "წმიდა წერილის ზუსტი გააზრება დაცულია მხოლოდ მათ მიერ, ვინც მოციქულთა თანასწორია ცნობიერებით, ვინც ღვთის შემეცნებას უშუალოდ ღმრთის სიტყვის მიერ ეზიარა და მისგანვე ისწავლა საღმრთო განგებულების მართებული გზის წვდომა, რადგან თვიანთ გონებაში მათ არ გააჩნიათ არანაირი წინაღობა" (Максим Исповедник. Творения. Кн. 2. С. 52).

სამართლიანად შენიშნავს ლეონტი ბიზანტიელი: "ყველაფერი, რასაც წმიდა წერილი არ ადასტურებს, ყურადღების ღირსიც კი არ არის" (Леонтий Византийский. Сборник исследований. С. 392). და თავის მხრივ, პირიქით, ყველაფერი, რაც ეფუძნება წმიდა წერილს არის ჭეშმარიტება.

ამიტომაც საკმაოდ უცნაურად გვეჩვენება ამჟამინდელი დაუდევარი დამოკიდებულება ენოქის წიგნის, ამ უძველესი წყაროს მიმართ, რომლის ავტორიტეტი აღიარებულია მოციქულთა მიერ და პირდაპირ არის კიდევაც ტრანსლირებული. ენოქის წიგნი ძველი აღთქმის პრაქტიკულად ერთადერთი წყაროა, რომელიც, მიუხედავად იმისა, რომ ციტირებულია ახალ აღთქმაში, სარგებლობს "უარყოფილი" წიგნის სტატუსით (გამონაკლისად შეიძლება ჩავთვალოთ ძველაღთქმისეულ აპოკრიფი "მოსეს მიძინება (ამაღლება)". იხ. 2 პეტრე. 2:11 და იუდა 9).

მაშ, შესაძლებელია თუ არა ამგვარი რამ პრინციპში?

ზემოთ ჩვენ უკვე მოვიტანეთ ენოქის წიგნის პირდაპირი დამოწმება მოციქულ იუდას ტექსტიდან. მოციქული ახსენებს კაცობრიობის ისტორიის სწორედ იმ "მაცთურ" გვერდს, რომლის აღიარებაც არანაირად არ სურს რაციონალიზმით დაზიანებული ადამიანის გონებას. ეს არის ისტორია ანგელოზთა შესახებ, "რომლებმაც არ დაიცვეს თავიანთი დასაბამიერობა, არამედ დაუტევეს თავიანთი სავანე, საუკუნო ბორკილებით შეკრულნი, ქვესკნელის წყვდიადში გამოამწყვდია რათა განეკითხა დიად დღეს. ისევე, როგორც სოდომი, გომორი და მათი მოსაზღვრე ქალაქები, მათსავით მემრუშენი და უცხო ხორცს ადევნებულნი, საუკუნო ცეცხლით დასჯილნი და ნიმუშად დადებულნი" (ძვ. ქართ.: "ანგელოზნი იგი, რომელთა-იგი არა დაიმარხეს თჳსი იგი სამთავროჲ, არამედ დაუტევეს სამკჳდრებელი მათი სასჯელად დიდისა მის დღისა საკრველებითა მით სამარადისოჲთა, წყუდიადსა ქუეშე დაჰმარხნა. ვითარცა სოდომოჲ და გომოროჲ და გარემოჲს მათსა ქალაქები იგი, რომელნი მათდავე სახედ ისიძვიდეს და მიდევნებულ იყვნეს შედგომად ჴორცსა უცხოსა, წინა სხენან სახედ, ცეცხლისა საუკუნოჲსა სასჯელი მიუღებიეს" (იუდა 1:6, 7).

აქ ლაპარაკია "კაცთა ასულების" მომხიბლავ "ხორცზე", რომელსაც ანგელოზთა სხეულებრიობისგან განსხვავებით "უცხო" ეწოდება. მოციქული, მოციქული, როდესაც მრუშობაში შთავარდნილ "დარაჯთა" დასჯას ახსენებს, წერს, რომ უფალმა ისინი "საუკუნო ბორკილებით შეკრა, ქვესკნელის წყვდიადში გამოამწყვდია რათა განიკითხოს დიად დღეს" (შეად. იუდ. 1:7). სწორედ ისე, როგორც წერდა ამის შესახებ ენოქი: "იმ დღეს შთაყრიან მათ ბორკილდადებულთ ცეცხლოვან უფსკრულში სატანჯველად და გამომწყვდეულნი იქნებიან სამარადისოდ" (ენოქი 2:43).

მემრუშე ანგელოზთა დასჯის ისტორიას ენოქის წიგნიდან იხსენებს მთავარმოციქული პეტრეც თავის მეორე ეპისტოლეში და წერს: "რადგან თუ ღმერთმა არ დაინდო შემცოდე ანგელოზები, არამედ ბნელეთის ბორკილებით შეკრა და ჯოჯოხეთში ჩაყარა ისინი განკითხვის დღემდე დასამარხავად; მაშასადამე, იცის ღმერთმა, როგორ დაიხსნას ღვთისმოსავნი განსაცდლისაგან, უკეთურნი კი განკითხვის დღისათვის შემოინახოს განსასჯელად; უპირატესად კი ბილწ ხორციელ ვნებებს აყოლილნი" (2 პეტრე 2:4, 9-10).

ამიტომაც, თუკი ჩვენ აქ კვლავ შევეწინააღმდეგებით ამ მოწმობას, რომელიც ენოქმა დაგვიტოვა, და "შემცოდე ანგელოზთა" ისტორიის ქვეშ მთიები-სატანას დაცემას ვიგულისხმებთ მის მომხრე ლეგიონებთან ერთად, გამოვა შეუთავსებლობა. ცნობილია, რომ "დიდი წითელი ურჩხული" "კუდით მოითრევდა ცის ვარსკვლავთა მესამედს, გადმოყარა ისინი ქვეყნად" (გამოცხ. 12:4), სადაც ისინი არიან "ჰაერის მთავარნი" (ეფეს. 2:2), და იმ დღიდან "ეშმაკს განსაკუთრებული ძალა აქვს ჰაერის სფეროში" (Афанасий Великий. Творения. Т. 3. С. 516).

ასე რომ, როგორც ვხედავთ, "ჯოჯოხეთის უკუნის საკვრელებით" ისინი არავის შეუკრავს, და აქტიურად "შრომობენ თავიანთი სპეციალობის მიხედვით", შედეგად მოციქული პეტრე ახსენებს სულ სხვა მოვლენას.

თავის სხვა ეპისტოლეში მოციქული პეტრე კვლავ იხსენებს ამ "დაუმორჩილებელ" ანგელოზებს ("სულებს") ენოქის წიგნიდან, როდესაც მოგვითხრობს მაცხოვრის ქადაგებაზე ჯოჯოხეთში, როდესაც: "მივიდა საპყრობილეში მყოფ სულებთან და უქადაგა მათაც, გაკერპებულნი რომ ურჩობდნენ ჯერ კიდევ მაშინ, როცა ნოეს დროს მოელოდნენ ღვთის სულგრძელობას, ვიდრე იგებოდა კიდობანი..." (1 პეტრე 3:19, 20).

და კვლავაც, არსებობს განმარტებები, რომლებიც კატეგორიულად არ იღებენ დაცემულ ანგელოზთა წარღვნამდელ ისტორიას, დაბეჯითებით ამტკიცებენ, რომ აქ ლაპარაკია არა "დაუმორჩებელ ანგელოზებზე", არამედ ცოდვილ ადამიანთა სულებზე. მაგრამ, ჯერ-ერთი, სეპტუაგინტაში ბერძნული სიტყვა pneumasin ნიშნავს სწორედ სულებს (რუს. духи) და არა სამშვინველს, მშვინვას. მეორეც, სეპტუაგინტაში მოციქულ პეტრეს ამ ფრაზაში პირდაპირ არის ნახსენები ენოქი, რომლის სახელი უბრალოდ ამოიღეს სინოდალური თარგმანიდან: "ἐν ᾧ καὶ (Enoc) ... ἐκήρυξεν" – "რომლითაც მივიდა საპყრობილეში მყოფ სულებთან და უქადაგა მათაც, რაზეც ენოქიც ... იუწყებოდა" (1 პეტრე 3:19).

____________

"აპოკ." რედ. შენიშვნა: მკითხველს ამაში შეუძლია უშუალოდ დარწმუნდეს. იხ. სეპტუაგინტა ინტერნეტში, შესაბამისი ადგილი ენოქის წიგნში (https://manuscript-bible.ru). აქ კი განვათავსებთ სკრინშოტს ამ საიტიდან.

____________

არსებითადაც ზემოთ მოტანილი სინოდალური თარგმანი კრიტიკას ვერ უძლებს, რადგან ჩნდება კანონზომიერიკითხვა: საკუთრივ, რით იყო გამოწვეული ასეთი არჩევითობა? რატომ ვერ ეღირსა მაცხოვრის ქადაგება ჯოჯოხეთში მყოფ ყველა ცოდვილს, არამედ მხოლოდ "ნოეს დროინდელთ"?

ამავე ეპისტოლეში მოციქული პეტრე გამოთქვამს აზრს, რომელიც გასაგები ვერ იქნება, თუ წყაროდ ენოქის წიგნს არ ვიგულისხმებთ: "ის, რაც ამჟამად გეუწყათ მახარებელთაგან, ცით მოვლენილი სული წმიდის მიერ, და რისი წვდომაც სურთ ანგელოზებს" (1 პეტრე 1:12). სწორედ ენოქი გადმოგვცემს ესოდენ ნათლად იმ ცოდნის შესახებ, რომელიც დაცემულ ანგელოზთა დაჟინებული ყურადღების ობიექტია: "უთხარი დარაჯთ: "თქვენ იყავით ცაში, და თუმც დაფარული საგნები ჯერ კიდევ არ გამოგცხადებიათ, უკვე შეიტყვეთ მცირედი საიდუმლონი და გადაეცით ის თქვენს გაგულქვავებულ ცოლებს, და ამ საიდუმლოს მიერ ქალები და კაცები ახლა მრავალ ბოროტებას მაყენებენ" (ენოქი 3:54). და ცხადია, რომ სიტყვა ანგელოზები აქ პატარა ასოთი უნდა დაიწეროს (ევროპულ ენებში კერძო სახელები დიდი ასოთი იწერება - "აპოკ". რედ.), რადგან უსჯულო და ავადმყოფური ცნობისმოყვარეობა ვერანაირად უთავსდება ნათლის ანგელოზთა სიწმიდეს.

ჩვენს მიერ მოციქულთა ეპისტოლეებიდან დამოწმებული ციტატების გარდა, რომლებიც მკითხველს ინფორმაციას აწვდიან ენოქის წიგნიდან, მოციქულ იუდას კათოლიკე ეპისტოლეში საერთოდ პირდაპირ ჟღერს ციტატა ამ წიგნიდან. მოციქული იმოწმებს ტექსტს, რომელიც დედანში ასე ჟღერს: "სიტყვა ენოქის კურთხევისა, რომლითაც მან აკურთხა რჩეულნი და მართალნი, რომლებიც იცოცხლებენ ჭირვების დღეს, როდესაც ყველა ბოროტი და უკეთური უარყოფილი იქნება", და შემდეგ მოდის თვით კურთხევის ტექსტი: "ის (ქრისტე - "აპოკ". რედ.) მოდის უთვალავ წმინდანთან ერთად, რათა აღასრულოს სამსჯავრო ჩვენზე, და გაანადგურებს ყველა უკეთურს და განსჯის ყოველ ხორციელს იმის გამო, რაც ცოდვილებმა და უკეთურებმა აღასრულეს მის წინააღმდეგ" (ენოქი 1:9).

"ენოქის კურთხევის სიტყვები", რომელიც ციტირებულია იუდას მიერ მის ეპისტოლეში, ენოქის წიგნისა და ახალი აღთქმის მრავალრიცხოვანი თარგმნის შემდეგ, ასე ჟღერს: "მათთვის იწინასწარმეტყველა ენოქმა, მეშვიდემ ადამის შემდეგ, რომელმაც თქვა: აჰა, მოვიდა უფალი მისივე წმიდათა სიმრავლით, რათა განსაჯოს ყველანი და ამხილოს უღმერთონი მათივე უღვთო საქმეთა და ღვთისმგმობლურ სიტყვათა გამო, მის მიმართ რომ იტყოდნენ უღვთო ცოდვილნი" (იუდა 1:14-15).

ჩვენ ვხედავთ, რომ ენოქის წიგნის ციტრება მოციქულთა მიერ და ტრადიციულად ქრისტიანთა მოწიწებითი დამოკიდებულება ენოქისადმი (14) წინასწარმეტყველ ილიასთან ერთად, გვავალდებულებს ყურადღებით მოვეპყრათ ამ წიგნს. "ჩვენი წელთაღრიცხვის პირველ საუკუნეებში ენოქის წიგნი კარგად იყო ცნობილი და დიდი ავტორიტეტითაც სარგებლობდა, რაზეც მეტყველებს ენოქის წიგნიდან აღებული მრავალრიცხოვანი ციტატები ადრექრისტიანულ თხზულებებში" (Навтанович A.M. О славянском переводе Книги Еноха // Труды Отдела древнерусской литературы. СПб., 2003. Т. 53. С. 3).

__________

14. "ენოქმა, რომელმაც მოიხვეჭა ჭეშმარიტი და გულწრფელი სიყვარულიღმრთის მიმართ, კარგად დასთესა და კიდევ უკეთესად მოიმკა, რადგან ღმრთისადმი ერთგული მსახურების ჯილდოდ ცოცხლად იქნა აყვანილ ცაში, მიიღო უკვდავი სიცოცხლე და პატივტებული ხსოვნა წუთისოფლის ადამიანთა გულებში" (Блаженный Феодорит Кирский, История боголюбцев. М, 1996. С. 297).

__________

ცნობილია, რომ ენოქის წიგნი ბერძნულ ეკლესიაში იკითხებოდა VIII ს-მდე, მაგრამ მოგვიანებით ის გაქრა საეკლესიო მიმოქცევიდან. უკვე "IV ს-ის მიწურულიდან ენოქისეული ლიტერატურის ციტირება მართლმადიდებლობიდან გადახრის ნიშნად აღიქმება, რადგან ენოქისეული ტექსტებს აქტიურად იყენებდნენ მანიქეველები (იხილეთ, მაგალითად, კელნის მანიქეველური კოდექსი (Colon. 4780) (Ткаченко А.А., Агеева Е.А. Енох // Православная энциклопедия. М., 2012. Т. 18. С. 464).

ამავდროულად, ენოქის წიგნის ისტორიულ გამოკვლევებში ის მაინც ავტორიტეტულ წიგნად რჩება. ასე მაგალითად, მისი მთელი ფრაგმენტებია შესული ბიზანტიელი ისტორიკოსის გიორგი სვინკელოსის (IX ს) ქრონიკებში (Black М. Apocalypsis Henochi Graece. Leiden, 1970. P. 10,12, 19-37).

უნდა ითქვას, რომ ამ ბერძნული "ქრონიკების" (В сборниках РНБ, Соф. собр., № 1474 и Солов, собр., № 829/939) კაცობრიობის წარღვნამდელი ისტორია, როგორც ჩანს, ზემოთხსენებული მიზეზი გამო, უკვე ამოიღეს: "ბიბლიური ისტორია გადმოცემულია ძალზედ მოკლედ... სვინკელოსის გადმოცემისგან განსხვავებით, რომელთანაც დასაწყისში ვპოულობთ ვრცელ ამონაწერებს ენოქის წიგნიდან და მცირე შესაქმიდან (Истрин В.М. Хроника Георгия Синкелла. Исследования в области древнерусской литературы // ЖМНП, СПб., 1903. Ч. 348. С. 395).

"ბიზანტიურ და სირიულ ტრადიციებში უკანასკნელნი, ვისაც მოჰყავდა ციტატები ენოქის წიგნიდან, იყვნენ გიორგი სვინკელოსი (IX ს. დასაწყისი), სირიის მართლმადიდებელი ეკლესიის პატრიარქი მიქაელ დიდი (XII ს) და ბიზანტიელი ისტორიკოსი გიორგი კედრენე (XI ს. მიწურული) (Ткаченко А.А., Агеева Е.А. Енох // Православная энциклопедия. М, 2012. Т. 18. С. 464).

მოგვიანებით ჩვენ კიდევ დამატებით შევეხებით მიზეზებს, რომლის გამოც ენოქის წიგნი საბოლოოდ იქნა ამოღებული ძველაღთქმისეული წერილის კრებულიდან, თანაც ისე, რომ "არაკანონიკურ" წიგნთა კატეგორიაშიც კი ვერ მოხვდა. მაგრამ გვაქვს თუ არა უფლება ასე იოლად წარვხოცოთ წარღვნამდელი კაცობრიობის ისტორიის მოვლენათა ფაქტობრივი მხარე, რომელიც დეტალურად არის აღწერილი ამ წიგნში? მითუმეტეს, თუ გავითვალისწინებთ, რომ პრაქტიკულად ყველაფერი, რაზეც ენოქი მოგვითხრობს, ამა თუ იმ ზომით ნახსენებია დაბადების წიგნში, მცირე შესაქმეში (იუბილეთა წიგნი), ასევე პრაქტიკულად დედამიწის ყველა ხალხთა ისტორიულ გადმოცემებში.

ენოქის წიგნი ჩვენ გვაძლევს ისეთ აუცილებელ დამატებით მასალას დაბადების წიგნის იმ "ბნელი" ადგილების გასარკვევად, რომლებიც ყველაზე ხშირად იწვევდნენ წინააღმდეგობრივ განმარტებებს ეკლესიის მოძღვართა ნაწერებში, რაც, თავის მხრივ, ბადებდა ფსევდომეცნიერულ სპეკულაციებს ოკულტურ და თეოსოფიურ წრეებში.

იგავი მდიდარსა და ლაზარეზე

პირდაპირ უნდა ითქვას, რომ ბიბლიურ ტექსტებს შორის არც ისე ხშირად შეიძლება შევხვდეთ გარდაცვლილთა სულების საიქიო ხვედრის აღწერას. ამ აზრით ინფორმაცია, რომელსაც შეიცავს იგავი "მდიდარსა და ლაზარეზე" (ლკ. 16:19-31), შეიძლება უნიკალური იყოს. მაგრამ ზოგიერთი ვითარება, რომელიც ამ იგავშია აღწერილი, უნებლიედ ხდება გაუგებრობის წყარო: "მოკვდა გლახაკი და აბრაამის წიაღში აიტაცეს ანგელოზებმა. მოკვდა მდიდარიც და დამარხეს. ჯოჯოხეთში, წამებულმა, აღაპყრო თვალნი და იხილა შორს აბრაამი და ლაზარე მის წიაღში" (ლუკა 16:22, 23). რას წარმოადგენს იდუმალი "წიაღი", საითკენაც მიჰყავდათ ანგელოზებს ძველაღთქმისეულნი მართალნი? და, რომელიც, მართალია, "შორს" არის, მაგრამ მაინც საშინელ სატანჯველთა ხილვადობის არეალში იმყოფება და, რომელშიც აღმოჩნდა გარდაცვლილი მდიდარი.

როგორც ცნობილია, უფლის ჯოჯოხეთში შთასვლამდე გარდაცვლილთა სულები ჩადიოდნენ ქვესკნელს. "ადამის შეცოდების შემდეგ მტერმა შეიპყრო კაცთა მოდგმა და ადამიანთა გარდაცვალების შემდეგ, სხეულებიდან გამოსული მათი სულები ჩადიოდნენ შავეთს, რადგან სამოთხის კარიბჭე დახშული იყო" (Авва Аорофей. Душеполезные поучения. Киев: Изд. Киево-Печерской Лавры, 2010. С. 182).

დედამიწის ყველა ხალხებში ეს იყო უდავო მტკიცება. სულები ჩადიოდნენ შავეთს, რომელსც იუდაურად ეწოდება "შეოლ", ბერძნულად "აიდ", რომაულად "ტარტაროზი", ეგვიპტურად "ამენტეს" და ა. შ. ამავდროულად, უფლის სათნო ლაზარე მიდის "აბრაამის წიაღში", ადგილას,რომელიც, ტექსტიდან გამომდინარე, საკმაოდ მშვიდობიანი და ნათელი ადგილია. გამოდის, რომ "აბრაამის წიაღი" - ეს არის ძველაღთქმისეული საიქიო სამყაროს განსაკუთრებული ნაწილი, რომელიც იმყოფებოდა ამაღლებულ ადგილას, რადგან, ლაზარე რომ დაენახა "მდიდარმა აღაპყრნო თვალნი".

შეიძლებოდა გვეფიქრა, რომ ეს არის მართლის სამოთხისეული სავანე, მაგრამ იმ მაღალ ადგილებს მაცხოვარი მხოლოდ ჯოჯოხეთში მისი შთასვლის შემდეგ გახდის მისაწვდომს. ჩვენ ვხედავთ, რომ იგავში ნაჩვენები "შურისგების სურათი ეწინააღმდეგება ძველაღთქმისეულ წარმოდგენებს იამზე, რომ სამოთხე მართალთა სულებს მხოლოდ მაცხოვრის აღდგომის შემდეგ გაეხსნა" (Небольсин А.С. Имена ваши на небесах. С. 41). მხოლოდ მაცხოვრის განკაცების შემდეგ გაჩნდებიან ზეციურ სავანეთა პირველი ბინადრები, რომლებიც ჯოჯოხეთიდან აღმოიყვანა თვით ქრისტემ.

იმის შესახებ, რომ ღმრთის სამართლიანობა ჯოჯოხეთის სიღრმის გრადაციაშიც ვლინდება, მსჯელობდნენ წმიდა მამები: "საღ აზრზე მყოფთაგან ვინ იქნება ისეთი, რომელიც გადაწყვეტს, რომ მართალთა და ცოდვილთა სულები ექვემდებარებიან ერთსა და იმავე ხვედრს და მით განგებას უსამართლობაში დაადანაშაულებს?" (Климент Александрийский. «Строматы». Кн. 4-7. С. 244).

საინტერესოა აღინიშნოს, რომ ღირ. მაქსიმე ბერძენი, როდესაც ლაპარაკობდა ამ გრადაციის ძველ ცოდნაზე, ბერძენი პოეტის ჰომეროსის ავტორიტეტს ეყრდნობა: "დაე დაგაჯეროს გონებამახვილმა ოდისევსმა, რომელიც შთახდა ჯოჯოხეთშ და ელისეს მინდვრებში იხილა კეთილშობილი ადამიანები ("Часть загробного мира, где царит вечная весна и где избранные герои проводят дни без печали и забот". Щукарев А.Н. Елизиум, Елисейские поля // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона, СПб., 1890-1907), რომელთაც ბრწყინვალე ნათელი ეფინებათ, ხოლო სხვები, უკეთურნი, მიცემულნი არიან მწარე სატანჯველს" (Максим Грек, преподобный. Избранные творения. М.: «Благовест», 2014. С. 20).

სხვათა შორის ჯოჯოხეთისეული შრეების გრადაციებზე და ძველაღთქმისეული მართლების სულთა სამყოფელზე წერს ეპისკოპოსი ეგნატე ბრიანჩანინოვიც: "ძველაღთქმისეული მართლები ქრისტეს მოსვლამდე იმყოფებოდნენ ჯოჯოხეთში ეშმაკის ძალაუფლების ქვეშ, თუმცა არა იმ ზომით, როგორც უკეთურები და უღვთოები" (Игнатий (Брянчанинов). Аскетические опыты. Т. 3. С. 21. Прим. 1).

პირველად საიდან იქნა აღებული ცოდნა ადრე უცნობი "აბრაამის წიაღის" შესახებ, რომელიც ჯოჯოხეთის სიღრმეში ერთგვარ გრადაციულობას ადასტურებს? ეს ინფორმაცია აღებულია ენოქის წიგნიდან. თუ უფრო ზუსტად ვიტყვით, ეს ინფორმაცია მიეკუთვნება იმ აბსოლუტურ სულიწმიდისეულ ჭეშმარიტებას, რომელსაც შეიცავენ ქრისტეს მიერ მოთხრობილი იგავის სიტყვები და სიტყვები გამოცხადებისა, რომელიც მისცა ღმერთმა ენოქ წინასწარმეტყველს.

ჯოჯოხეთის სამი დონე

გარდაცვლილთა სულების ადგილსამყოფელში მოგზაურობის დროს ენოქი ჯერ ეწვევა "მშვენიერ ადგილებს, რომლებიც განკუთვნილია იმისთვის, რათა მათში შეიკრიბონ გარდაცვლილთა სულები; ისინი იმისთვის არიან შექმნილნი, რათა ადამიანთა ყველა სული აქ შეიკრიბოს". ეს სამოთხის სავანეებია ("ედემი - საკმაოდ მაღალი ადგილია, რომელიც თვით მესამე ცამდე წვდება". იხ. Григорий Синаит. Творения. С. 8), ადგილი მათი განსვენებისა საუკუნო სამსჯავროს დადგომამდე და მათთვის საბოლოო ვადის განსაზღვრამდე. ეს ვადა უდიდესია: ის მანამდე გრძელდება, სანამ მათზე დიადი სამსჯავრო არ აღსრულდება" (ენოქი 5:3).

უნდა აღინიშნოს, რომ ამ ადგილებში ადამიანთა სულები არ იყვნენ. ენოქი ხედავდა გარდაცვლილთა სულებს, მაგრამ ისინი სადღაც შორს იყვნენ, ხოლო "მათი ხმა ცამდე აღწევდა და წუხდა". "ვისია ეს სული, რომლის ხმაც ზეცამდე ამოდის და წუხს?" - ჰკითხა ენოქმა მის თანმხლებ ანგელოზ რაფაილს, რადგან თვითონ ამისი დანახვა არ შეეძლო, - "ეს სულია, რომელიც აბელისგან გამოვიდა, მისმა ძმამ, კაენმა რომ მოჰკლა; ის ჩივის მის გამო" (აღვნიშნავთ მნიშვნელოვან დამთხვევას. ამ "წუხილს" ადასტურებს უფალიც დაბადების წიგნში: "უთხრა ღმერთმა (კაენს - "აპოკ". რედ.): ეს რა ჩაიდინე? შენი ძმის სისხლი მიწიდან შემომღაღადებს" (დაბ. 4:10). საინტერესოა აღინიშნოს, რომ მოციქული პავლე, როგორც ჩანს აბელის საიქიო მდგომარეობის შესახებ ინფორმაციას სწორედ ზემოთ მოტანილი ექნოქის წიგნიდან იღებს: "რწმენით შესწირა აბელმა ღმერთს უკეთესი მსხვერპლი, ვიდრე კაენმა; რწმენით მიიღო მოწმობა, რომ მართალი იყო, როგორც უმოწმა ღმერთმა მის მსხვერპლს; და სიკვდილის შემდეგაც კვლავ რწმენით მეტყველებს" (ებრ. 11:4).

ამგვარად, ჩვენ ვხედავთ, რომ წმიდა წერილის მიერ მართლად აღიარებული აბელიც კი ჯერაც არ იმყოფება ამ "მშვენიერ ადგილას", არამედ სადღაც ქვემოთ. ენოქის მიერ ნანახი "მშვენიერი ადგილები", - ეს არის განმზადებული სამოთხის სავანეები, სადაც მართლები, რომელთაც ჯოჯოხეთიდან აღმოიყვანს მაცხოვარი, "დიად სამსჯავრომდე" იცხოვრებენ. სწორედ ამ ადგილებზე მოუთხრობდა უფალი თავის მოწაფეებს გამოსამშვიდობებელ საუბრებში: "მამაჩემის სახლში ბევრი სავანეა" (იოანე 14:2) (15), "მოდით, კურთხეულნო მამაჩემის მიერ, და დაიმკვიდრეთ სასუფეველი, თქვენთვის გამზადებული ქვეყნის დასაბამიდან" (მათე 25:34).

__________

15. "მრავალ სავანეს მაცხოვარმა სამოთხეში ნეტარების სხვადასხვა ხარისხსა და ზნეობრივი მოწიფულობის მდგომარეობას უწოდა. როგორც სამეფოში, რომელიც ერთია, მაგრამ ბევრია მასში განსხვავებული ადგილი". იხ. Григорий Синаит. Творения. С. 21-22.

__________

შემდეგ ენოქი მთავარანგელოზს ეკითხება: "რატომ არის ერთი ადგილი გამოყოფილი მეორისგან?" და რაფაელი მას ამომწურავ პასუხს აძლევს: "სამი დარჩენილი განყოფილება შექმნილია იმისთვის, რათა განიყონ გარდაცვლილთა სულები".

გარდაცვლილ სულთა პირველი სავანე გამოყოფილია მართალთათვის, ეს არის სწორედ სახარებისეული "აბრაამის წიაღი". მას აშკარა უპირატესობა გააჩნია გარდაცვლილ სულთათვის შექმნილ დანარჩენ ადგილებზე. "იქ (ანუ მართალთა სამყოფელში - "აპოკ". რედ.) არის წყარო, რომელსაც ნათელი ადგას". და, როგორც უფლის იგავიდან ვიცით, ეს ადგილი ჯოჯოხეთის ტერიტორებზე მაღლა მდებარეობს.

როდესაც ძველაღთქმისეულ მართლებს მიმართავს, ენოქი მათ გადასცემს ღმრთის გამამხნევებელ სიტყვებს: "ნუ იმწუხარებთ, რომ თქვენი სულები ჩადიან მკვდართა დიდი მწუხარების სამეფოში, გლოვობთ და ოხრავთ, რომ თქვენმა სხეულმა თქვენს ცხოვრებაში ვერ მიიღო ის, რაც დაიმსახურა თქვენმა ღვთისმოსაობამ" და ამატებს: "როდესაც თქვენ კვდებით, ცოდვილები თქვენზე ამბობენ: "მართალნიც ჩვენსავით კვდებიან, და რა სარგებელია მათ საქმეთაგან? აი ისინიც ჩვენსავით არიან, მოკვდნენ და შავეთში გადავიდნენ, მაშ, რა უპირატესობა აქვთ მათ ჩვენს წინაშე? სიკვდილის დღიდან ჩვენ ერთნაირები ვართ"" (ენოქი 19,117; 120).

ენოქი უარყოფს წუთისოფლის კაცთა ამ შეხედულებას და ადასტურებს, რომ ქვესკნელის სიღრმეებშიც კი ძველაღთქმისეულ მართალთ ჯილდო ელის: "ვფიცავ მართალს და მის დიად დიდებასა და პატივს, მის საქებარ სამეფოს: მე ვიცი ეს საიდუმლო და წავიკითხე ის ზეციურ ფილაქნებზე. თქვენთვის გამზადებულია დიადი ნეტარება, სიხარული და პატივი; და მე ვპოვე ჩაწერილი იმ სულთა შესახებ, რომლებიც მართლად აღესრულნენ, რომ თქვენი ღვაწლისთვის მრავალი სიკეთე მოგეზღვებათ; გაიხარებენ თქვენი სულები და მათი ხსოვნა მარადიული იქნება დიადი შემოქმედის წინაშე. მაშ, ნუ შეუშინდებით მათ შეურაცხყოფას!" (ენოქი 19,126).

რაც შეეხება ჯოჯოხეთში ყოფნის მეორე დონეს, ენოქის აღწერით, ის განკუთვნილია იმ ცოდვილთათვის, "რომლებმაც უკვე იტანჯეს მიწიერ ცხოვრებაში და ამის გამო ნაკლებად დაისჯებიან სიკვდილის შემდეგ" (Небольсин А.С Имена ваши на небесах. С. 41). ეს არის განყოფილება "იმ სულთათვის, რომლებიც წუხან და იუწყებიან თავიანთი სიკვდილის შესახებ, რადგან ისინი მოკლულნი იყვნენ (ანუ მათ უკვე განიცადეს ძალადობა) ცოდვილთა ცხოვრებაში" (ენოქი 5:13).

მესამე დონე ზუსტად შეესაბამება სახარებისეული მდიდრის ადგილსამყოფელს: "ამგვარი ადგილი გამოყოფილია ცოდვილთათვის, რომლებიც კვდებიან და იმარხებიან მსჯავრის გარეშე, რადგან ის ჯერ კიდევ არ გამოთქმულა მათ სიცოცხლეში" (ენოქი 5:11). ანუ, ეს ის ცოდვილებია, რომლებმაც თავიანთი ცხოვრება, ყოველგვარი ჭირვებისა და სნეულებების გარეშე, სახარებისეული იგავის მდიდარივით განცხრომით გაატარეს, რომელსაც "ძოწეული და ბისონი ეცვა და ყოველდღე შლიდა ბრწყინვალე სუფრას" (ლუკა 16:19). ეს არის ყველაზე მძიმე ტანჯვის, გეენიის ცეცხლისა და აუტანელი წყურვილის ადგილი, რაზეც წუხს კიდევაც მდიდარი, როდესაც მიმართავს აბრაამს და ეუბნება: "მამაო აბრაამ, მოწყალება მოიღე და მომივლინე ლაზარე, რათა თითის წვერი ჩააწოს წყალში და ენა გამიგრილოს, ვინაიდან ვიდაგები ამ ცეცხლის ალში" (ლუკა 16:24).

როგორც გვახსოვს, პირველი სავანის - "აბრაამის წიაღის" - ერთ-ერთი გადამწყვეტი უპირატესობა იყო "წყარო, რომელსაც ნათელი ადგას".

ამგვარად, სამყაროში მაცხოვრის მოსვლამდე (განკაცებამდე - "აპოკ". რედ.) ყველა გარდაცვლილის სული ჩადიოდა ჯოჯოხეთს, ოღონდ მათი ცხოვრების მიხედვით ნაწილდებოდნენ სამ განყოფილებაში, და "ისინი იქ იქნებიან დამნაშავეთა და მათ მსგავსთა გვერდით, მაგრამ მათი სულები არ მოკვდებიან და იქიდანაც ვერ ამოვლენ განკითხვის საბოლოო დღემდე" (ენოქი 5:14) (16).

__________

16. "ამ მარადიული ბნელის მიწაზე ცოდვილთა სულები საუკუნო სამსჯავრომდე იმყოფებიან და უკანვე დაბრუნდებიან საბოლოო სამსჯავროს მოსმენის შემდეგ". იხ. Григорий Синаит. Творения. С. 18.

__________

უფალი აბრაამის პირით ამატებს: "ჩვენსა და თქვენს შორის დევს დიდი უფსკრული, ასე რომ, გადმოსვლის მსურველი ვერც ჩვენგან თქვენსკენ გადმოვა და ვერც თქვენგან - ჩვენსკენ" (ლუკა 16:26).

ენოქი და თაობათა ათვლა

როგორც ცნობილია, მხოლოდ ორი მახარობელი ისახავდა მიზნად იესუ ქრისტეს გენეალოგიის შედგენას. ამასთან ერთი მათგანი, მოციქული მათე, ყველაზე მნიშვნელოვნად მიიჩნევდა მოეტანა აბრაამისა და დავითისგან ქრისტეს წარმომავლობაზე მესიანურ წინასწარმეტყველებათა აღსრულების მტკიცებულებანი; ხოლო, მეორე მახარობელი, ლუკა, თავის გენეალოგიაში მიზნად ისახავდა სხვა პრიორიტეტებს - ის მოგვითხრობდა იესუ ქრისტეს, როგორც ღმერთის და როგორც კაცის სისრულეზე, და მისი გენეალოგია მიჰყავდა ადამამდე და თვით ღმერთამდე.

პირდაპირ უნდა ვაღიაროთ, რომ კაცობრიობის ისტორიაში ძნელად თუ მოიძებნება ესოდენ ზუსტი და ესოდენ უძველესი გენეალოგიური ხე. ლუკასთან გენეალოგია მთავრდება (უფრო სწორედ იწყება) კაცთა მოდგმის პატრიარქთა შვიდი მნიშვნელოვანი სახელით: "ენოსისა, სეთისა, ადამისა, ღმრთისა" (ლუკა 3:38).

ამასთან "მეცნიერებმა ყურადღება მიაქციეს იმას, რომ ლუკას სახარება შეიცავს მაცხოვრის გენეალოგიის ძალიან სპეციფიკურ აღწერას, რომელიც 77 თაობას მოიცავს" (Небольсин А.С. Имена ваши на небесах. С. 43). უნდა აღინიშნოს, რომ თანამედროვე სინოდალურ და საეკლესიო სლავურ რედაქციაში ლუკას სახარება მოიცავს 76 თაობას, რადგან "არამისა, იორამისა, ესრომისა" მითითებულია მხოლოდ "არამისა, ესრომისა" (17).

____________

17. რუსეთის ბიბლიური საზოგადოების (РБО) ახალ თარგმანში აღდგენილია ტექსტის პირვანდელი რედაქცია და სახელთა ძველი წარმოთქმები: "ამინადაბისა, ადმინისა, არნისა, ხეცრონისა, ფარეზისა და იუდასი" (ახალქართულ თარგმანშია: "ამინადაბისა, არამისა, ესრომისა, ფარესისა, იუდასი") (იხ. ლუკა 3:33).

____________

ამგვარ უზუსტობას ყურადღება მიაქცია ჯერ კიდევ წმ. გრიგოლ ღვთისმეტყველმა (IV ს.): "ესრომმა შვა იორამი, იორამმა არამი" (Творения иже во святых отца нашего Григория Богослова, Архиепископа Константинопольского. СПб.: Изд. П. П. Сойкина, 1910. Т. 2. С. 300. Прим. 1).

ამრიგად, რატომ გამოჰყავს ლუკა მახარობელს სწორედ 77 თაობა თავის გენეალოგიაში? კვლავ უნდა ვაღიაროთ, რომ მოციქული ლუკა სრულად ენდობა ენოქის ავტორიტეტს და მის წინასწარმეტყველებას, რომელიც ჩაწერილია ენოქის წიგნში და, რომლის თანახმადაც, "განკითხვის დღე დადგება ენოქიდან 70-ე თაობის შემდეგ" (Небольсин А.С. Имена ваши на небесах. С. 43). ამის შესახებ ნაუწყებია წიგნის სტროფებში, სადაც გაცხადებულია ღმერთის განაჩენი დაცემულ ანგელოზ-დარაჯთადმი: "მტკიცედ შეჰკარი ისინი მიწის გორაკთა ქვეშ სამოცდაათ თაობამდე, ვიდრე მათზე მოწეულ განკითხვის დღემდე და თაობათა დასასრულამდე, სანამ არ აღესრულება უკანასკნელი სამსჯავრო მთელ უსასრულობაზე. იმ დღეს მათ სატანჯველად ჩაყრიან ცეცხლოვან უფსკრულში და მათი საკვრელები სამარადისოდ შეიკვრება. განადგურდება ყოველგვარი ძალადობა მიწის პირიდან და ყოველგვარი ბოროტმოქმედება შეწყდება; აღმოცენდება სიმართლის კვირტი, და ყოველი საქმე იკურთხება; სამართლიანობა და სიმართლე გაიხარებენ მარადის" (ენოქი 2:42, 46).

ამგვარად, ლუკა ხაზს უსვამს, რომ "იესუ ნაზარეველი" უბრალოდ მესია კი არ არის, "არამედ ისაა, რომლის მოსვლის შემდეგ დადგება საშინალი სამსჯავროს დროება" (Небольсин А.С. Имена ваши на небесах. С. 43).

იესუ ქრისტე არის ის, ვინც დაასრულებს კაცობრიობის ისტორიას: "მე ვარ ანი და ჰაე, დასაბამი და დასასრული, ამბობს უფალი, რომელიც არის, იყო და იქნება, ყოვლისმპყრობელი" (გამოცხ. 1:8). მოციქულ პეტრეს თქმით, ამასვე ადასტურებს "უმანკო და უბიწო ტარიგის - ქრისტეს ძვირფასი სისხლი, ქრისტესი, რომელიც ჯერ კიდევ ქვეყნის შექმნამდე იყო წინასწარ განჩინებული, მაგრამ მხოლოდ უკანასკნელ დროს გამოჩნდა თქვენთვის" (1 პეტრე 1:20). ანუ უბიწო ტარიგის კაცთა მოსვლის შემდეგ კაცობრიობა "ბოლო დღეებს" ითვლის. "ყრმანო, უკანასკნელი ჟამია", - ცხადად ამბობს მოციქული იოანე და უთითებს მნიშვნელოვან ნიშანზე: "აწ უკვე მრავლად არიან ანტიქრისტენი, საიდანაც ვიგებთ, რომ უკანასკნელი ჟამია" (1 იოანე 2:18).

თვით უფალიც ნათლად ასწავლიდა თავისი ამ მისიისა და მისი საბოლოო მიზნის შესახებ, რომლითაც დამთავრდება კაცობრიობის ისტორია და, რომელსაც ის არმაგედონის მოახლოვებას უწოდებდა: "მოვედი, რათა ცეცხლი მოვდო ამ ქვეყანას, და სხვა რა მსურს, გარდა იმისა, რომ ახლავ იფეთქოს!" (ლუკა 12:49). მაგრამ, ჩვენდა საბედნიეროდ, კაცთმოყვარე უფალი "სულგრძელია თქვენს მიმართ, რადგანაც ვისიმე დაღუპვა კი არა სურს, არამედ ის, რომ ყველა მოიქცეს სინანულად" (2 პეტრე 3:9).

რაც შეეხება უშუალოდ კაცობრიობის ისტორიის დასაასრულს, ეს არის კაცობრიობის არსებობის დამამთავრებელი აპოკალიპტური მონაკვეთი. წმიდა წერილი მას უკვე "ბოლო ჟამს" კი არ უწოდებს, არამედ "ბოლო დღეებს", რისი დასტურიც უხვად შეიძლება ვპოვოთ წმიდა წერილის ტექსტებში.

ენოქის წიგნი უფლის საუბრებში

წმიდა ანტონი ბრძანებს: "ყოველ საქმეს და სიტყვას საღმრთო წერილი უნდა ადასტურებდეს" (Петр Дамаскин. Творения. С. 215), ამიტომაც ჩვენთვის მნიშვნელოვანია კვლავ დავადასტუროთ ენოქის წიგნის სახეებისა და იდეების აშკარა სულიერი კავშირი ქრისტეს სახარებასთან. გადაჭარბებული არ იქნება თუ ვიტყვით, რომ სახარებისეული ტექსტები და ენოქის წიგნი წარმოგვიჩენენ სულიერ არნახულ ერთობას (18).

___________

18. უნდა აღინიშნოს ის დიდი სამუშაო, რომელიც ჩატარდა საიტზე http://manuscript-bible.ru/RSV/index.htm რათა მოძებნილიყო ენოქის წიგნისა და სახარების პარალელური ადგილები, თუმცა ყველა აღნიშნული ადგილი როდი ატარებს მკაფიო პარალელურ ნიშანს.

___________

გავიხსენოთ უფლის იგავი "უგუნურ მდიდარზე" და მისი დიალოგი ღმერთთან: "და ვეტყვი ჩემს სულს: სულო, მრავალი სიკეთე გაქვს დაგროვილი და მრავალი წლის სამყოფი; განისვენე, ჭამე, სვი და იმხიარულე. უთხრა მას ღმერთმა: უგუნურო, ამაღამვე ამოგართმევენ სულს: ვისღა დარჩება შენი სარჩო-საბადებელი?" (ლუკა 12:19, 20). ახლა კი დავრწმუნდეთ, რომ ჩვენი ღვთაებრივი მასწავლებელი არ ერიდებოდა ძველ წინასწარმეტყველთა ბრძნულ სიტყვებს, და ენოქის წიგნის სახეებიც მოსაწონი იყო მისთვის: "ჩვენ გავმდიდრდით და დაგროვილი გვაქვს სიმდიდრე, ვფლობთ ყველაფერს, რაც კი გვსურს; და ახლა აღვასრულებთ ყოველივე იმას, რაც მოგვესურვება, რადგან მოვიხვეჭეთ ვერცხლი და ავავსეთ ჩვენი საწყობები". და რაოდენ ახლოს არის ენოქთან უფლის სიტყვები, როდესაც ის ამხელს "უგუნურ მდიდართ": "წყალივით დაიღვრება თქვენი სიცრუე, რადგან ვერ შეინარჩუნებთ სიმდიდრეს, არამედ უეცრად წაგერთმევათ" (ენოქი 19: 54, 55).

დავიმოწმოთ ინფორმაციათა და სახეთა გასაოცარი მსგავსების კიდევ რამოდენიმე მაგალითი:

ენოქის წიგნი: "ის დაჯდა თავისი დიდების ტახტზე და მთელი სამსჯავრო გადაეცა მას, - ძეს ღვთისას" (ენოქი 11:62). იოანეს სახარება: "რადგანაც მამა არავისა სჯის, არამედ მთელი მსჯავრი ძეს მისცა" (იოანე 5:22).

ენოქის წიგნი: "ვნახე სიმართლის წყარო, რომელიც ამოუწურავი იყო და, რომლის ირგვლივ სიბრძნის მრავალი წყარო ჩქეფდა, ყველა მოწყურებული მათგან ირწყულებდა თავს და სიბრძნით ივსებოდნენ" (ენოქი 8:19). იოანეს სახარება: "მაგრამ ვინც დალევს წყალს, რომელსაც მე მივცემ, აღარ მოსწყურდება უკუნისამდე, რადგან წყალი, რომელსაც მე მივცემ, იმ წყაროს წყლად იქცევა, საუკუნო სიცოცხლედ რომ იდინებს მასში" (იოანე 4:14).

ენოქის წიგნი: "რჩეულთათვის კი დადგება ნათელი, და სიხარული, და მშვიდობა, და ისინი დაიმკვიდრებენ მიწას" (ენოქი 1:20). მათეს სახარება: "ნეტარ არიან თვინიერნი, ვინაიდან ისინი დაიმკვიდრებენ მიწას" (მათე 5:5).

ენოქის წიგნი: " ისინი, ვინც უარყო სულთა უფალი, ჯობდა არასოდეს დაბადებულიყვნენ" (ენოქი 7:2, 3). ძალზედ მსგავს სიტყვებს ეუბნება უფალი თავის მოწაფეებს (მარკოზის სახარება): "და მართლაც, მიდის ძე კაცისა, როგორც დაიწერა მისთვის; მაგრამ ვაი იმ კაცს, ვის მიერაც გაიცემა ძე კაცისა; ერჩია, სულაც არ შობილიყო ის კაცი" (მარკოზი 14:21).

ენოქის წიგნი: "ვაი თქვენ, მდიდარნო, რამეთუ სიმდიდრეზე აფუძნებთ თქვენს იმედს" (ენოქი 19:27). ლუკას სახარება: "მაგრამ ვაი თქვენ, მდიდარნო, რადგან უკვე მიიღეთ თქვენი ნუგეში" (ლუკა 6:24).

ენოქის წიგნი: "ვაი მათ, ვინც საკუთარ სახლს ცოდვით აშენებს, რადგან ის საფუძვლიანად ამოითხრება" (ენოქი 17:26). მათეს სახარება: "ვაი თქვენდა, მწიგნობარნო და ფარისეველნო, თვალთმაქცნო, ვინაიდან ნთქამთ ქვრივთა სახლებს და თანაც პირმოთნედ ლოცულობთ დიდხანს; მით უფრო მძიმე იქნება თქვენი სასჯელი" (მათე 23:14).

ღმრთის ეს მხილება, რომელიც რეფრენივით არის გამოხატული სიტყვებში "ვაი თქვენ", სახარებაში ჩვიდმეტჯერ მეორდება. ენოქის წიგნში - ოცდათორმეტჯერ.

კიდევ ერთი მაგალითი - უფლის სიტყვები მათეს სახარებიდან: "ეკრძალეთ, ნუ შეურაცხყოფთ ნურცერთ ამ მცირეთაგანს, რადგანაც გეუბნებით თქვენ, რომ მათი ანგელოზები ცაში თვალს არ აშორებენ ჩემი ზეციერი მამის სახეს" (მათე 18:10). შევადაროთ ისინი ღმრთის განკარგულებებს, რომლებიც ჩაწერა ენოქმა: "გეფიცებით თქვენ, მართალნო, რომ ანგელოზები ცაში დიადი (ღმერთის) დიდების წინ ღაღადებენ თქვენდა სასიკეთოდ, და თქვენი სახელები ჩაწერილია დიადი (ღმერთის) დიდების წინაშე" (ენოქი 1:36). და კვლავ დავიმოწმებთ ანალოგიურ სიტყვებს სახარებიდან: "მაგრამ ის ნუკი გახარებთ, რომ სულები გმორჩილებენ, არამედ ის გიხაროდეთ, რომ თქვენი სახელები დაიწერა ცაში" (ლუკა 10:20).

ბოლო ჟამის ხილვა

ყველაზე ხშირად ენოქის წიგნისა და სახარების ეს ანალოგიები ვლინდება ბოლო ჟამის აღწერილობებში, რაც კანონზომიერია, თუკი გავითვალისწინებთ, რომ ენოქის წიგნი მნიშვნელოვანწილად აპოკალიპტურია.

იოანე ღვთისმეტყველის გამოცხადებაში წერია: "ერთ-ერთმა შვიდ ანგელოზთაგან ... მიჩვენა სიცოცხლის წყლის მდინარე, კამკამა, როგორც ბროლი, რომელიც მოედინებოდა ღვთისა და კრავის ტახტიდან" (გამოცხ. 22:1). ენოქთანაც აღწერილია იგივე მდინარე, რომელიც მოედინება ტახტიდან: "დიადი ტახტიდან მოედონებოდნენ აბობოქრებული ცეცხლის მდინარეები, ასე, რომ შეუძლებელი იყო მათი მზერა" (ენოქი 3:33)ს.

ენოქის წიგნი: "და ცოდვილთა დღეებში წლები შემოკლდება, და მათი მოსავალი დაიგვიანებს, და დედამიწაზე ყველა საგანი შეიცვლება და არ გამოვლინდება თავის დროზე; შეკავდება წვიმა, და ცა მას შეაკავებს... და მთვარე შეიცვლის თავის დინებას და თავის დროზე არ გამოჩნდება. მეთაურ ვარსკვლავთა მრავალნი თავნი შეცდებიან და თავიანთ გზებს დაარღვევენ, და თავიანთ დროზე არ გამოჩნდებიან" (ენოქი 15:44, 48). მათეს სახარება: "რადგან იქნება მაშინ დიდი ჭირი, რომლის მსგავსი არ ყოფილა ქვეყნის დასაბამიდან დღემდე, და არც იქნება" (მათე 24:21).

ენოქის წიგნი: "იმ დღეს დაჯდება რჩეული თავისი დიდების ტახტზე და გაარჩევს მათ საქმეებს და ადგილებს" (ენოქი 8:3). მათეს სახარება: "და როდესაც მოვა ძე კაცისა თავისი დიდებით და ყველა წმიდა ანგელოზი მასთან ერთად, მაშინ დაჯდება იგი თავისი დიდების ტახტზე" (მათე 25:31).

უნდა ითქვას, რომ ენოქის მთელი წიგნი აღსავსეა "რჩეული" კაცის ძის განდიდებით. "რჩეულის" უბრწყინვალესი დიდება მოეფინება მის ყველა "წმინდასა და რჩეულს". "რდგან აღდგა რჩეული სულთა უფლის წინაშე; და მისი დიდება საუკუნითგან არის, და მისი ძლიერება თაობიდან თაობამდე. და იმ დღეს მოხდება ცვლილება წმინდანებში და რჩეულებში: დღეთა ნათელი დაივანებს მათ წინაშე, და დიდება და პატივი მიენიჭებათ მათ" (ენოქი 8:30, 34). ამასთან დაკავშირებით უნდა შევნიშნოთ, რომ ლუკას სახარების ცნობილი ტექსტი: "ეს არის ძე ჩემი საყვარელი; მას უსმინეთ" (რუსეთის ბიბლიური საზოგადოების (РБО) თარგმანში აღდგენილია პირვანდელი რედაქცია: "ეს არის ჩემი ძე, ჩემი რჩეული, მისი ისმინეთ" (ლუკა 9:35).

ეს შეცვლა, როგორც ჩანს, განპირობებული იყო ლუკას სახარების სხვა სახარებებთან შეთანაწყობის სურვილით, რაც გამართლებული არ არის.

მოციქული იოანე თავის გამოცხადებაში გადმოსცემს ღმრთის მიმართვას მართალთადმი: "უსამართლო კვლავ უსამართლობდეს, ბილწი კვლავინდებურად ბილწობდეს, მართალი კვლავ მართლობდეს და წმიდა კვლავაც წმიდობდეს. აჰა, მოვალ მალე. ჩემთანაა ნაცვლისგება ჩემი, და მისი საქმისამებრ მივაგებ ყოველს" (გამოცხ. 22:11). სასიხარულოა იმაში დარწმუნება, რომ ეს სიტყვები ქრისტეს მოსვლამდე დიდი ხნით ადრე უკვე ჩაწერილი იყო მართალთა გასამხნევებლად: "ნუ გეშინიათ, მართალნო, როდესაც ხედავთ ცოდვილთ, რომლებიც ძლიერდებიან და ტკბებიან თავიანთ მხიარულებაში, ნურაფერი გექნებათ მათთან საერთო, არამედ მოშორდით მათ, რამეთუ თქვენ უნდა იყოთ ზეციურ ძალთა მოკავშირენი. რამეთუ მე და ჩემი ძე სამარადისოდ შეგიერთდებით თქვენი ცხოვრების სიმართლის გზებზე" (ენოქი 19:147).

ღვთისმეტყველებაში ფართოდ არის ცნობილი აპოკალიფსისის საიდუმლო სიმბოლური ფიგურები, რომელთაც "არც დღისით და არც ღამით არა აქვთ მოსვენება". პირველად ისინი აღწერილნი იყვნენ ენოქის მიერ: "ვიხილე მე ოთხი სახე სულთა უფლის საყდრის ოთხივე მხარეს" (ენოქი 7:22). მოციქული იოანე გამოცხადებაში ხედავს, რომ "ტახტის წინ თითქოს მინის ზღვა იყო, მსგავსი ბროლისა, ტახტის შუა და ტახტის ირგვლივ კი - ოთხი ცხოველი, წინიდანაც და უკნიდანაც თვლებით სავსენი" (გამოცხ. 4:6). ეზეკიელ წინასწარმეტყველი მათზე უფრო ფრთხილად საუბრობს და წერს: "ვითარცა მსგავსებაჲ, ოთხთა ცხოველთაჲ, და ესე ხილვაჲ მათი: მსგავსებაჲ კაცისა მათ ზედ" ("როგორც მსგავსება ოთხთა ცხოველთა, რომლებიც ადამიანებს წააგავდნენ") (ახ. ქართ. თარგმანში: "ჩანდა ოთხი ცხოველი, რომელთაც ადამიანის სახე ჰქონდათ") (ეზეკ. 1:5).

როდესაც ამ ოთხ საიდუმლო არსებას აღწერს, ენოქი პრაქტიკულად იმოწმებს აპოკალიფსისის სიტყვებს, ვიდრე ცნობილ აღმოთქმამდე, რომლითაც ღმრთის ეს მსახურნი ადიდებე უფალს: "შენ გადიდებენ ისინი, ვისაც არ სძინავთ. ისინი დგანან შენი სიდიადის წინაშე, გადიდებენ, გაქებენ და აღგამაღლებენ, სიტყვებით: "წმიდა არს, წმიდა არს, წმიდა არს სულთა უფალი, რომელიც სულებით აღავსებს დედამიწას" (ენოქი 7:18).

აქ პრაქტიკულად ვაკვირდებით სრულ ანალოგიას იოანე მახარობელთან: "ამ ოთხი ცხოველიდან თვითეულს ექვსი ფრთა ესხა, შიგნიდან თვლებით სავსენი. არც დღისით და არც ღამით არა აქვთ მოსვენება, არამედ ღაღადებენ: წმიდაა, წმიდაა, წმიდაა უფალი ღმერთი, ყოვლისმპყრობელი, რომელიც იყო, არის და მოვა" (გამოცხ. 4:8), ისევე როგორც წინასწარმეტყველ ისაიასთან: "წმიდაა! წმიდაა! წმიდაა ცაბაოთ უფალი! მისი დიდებით სავსეა ქვეყნიერება!" (ისაია 6:3).

მოკლედ, თითქოსდა შეიძლება ვიღაცამ თქვას, რომ ენოქის წიგნი ეს არის - "გვიანდელი ქრისტიანული ნაყალბევი", და იცხოვროს მშვიდად. ოღონდ ამაში მას ხელს ყუმრანში აღმოჩენილი გრაგნილები შეუშლიან.

გოლიათები ძველი აღთქმის წერილში

ზემოთმოტანილი სტროფები წმიდა ესაია წინასწარმეტყველის ხილვიდან - მხოლოდ ერთ-ერთი მოწმობაა იმისა, თუ როგორ ერთობას ამჟღავნებს ენოქის წიგნი ძველი აღთქმის ძირითად წიგნებთან.

რაც შეეხება უშუალოდ გოლიათების ისტორიას, ცნობილი მეცამეტე ფსალმუნის ტექსტში არსებობს წარღვნამდელი ვითარების აშკარა რემინისცენცია, რომელიც აღწერილია როგორც ენოქის, ასევე დაბადების წიგნშიც: "გაირყვნენ, სისაძაგლე ჩაიდინეს; არავინ არის კეთილის მქნელი. უფალმა ზეციდან გადმოხედა ადამიანთა შვილებს, რომ დაენახა, თუ არის ვინმე ჭკუათმყოფელი, ღმერთს რომ ეძიებს. ყველამ უარყო, ერთაანად საძულველნი გახდნენ; არ არის მქნელი კეთილისა, ერთიც არ არის" (ფსალმ 13:1, 3). შევადაროთ: "დაინახა უფალმა ღმერთმა, რომ იმატა ადამიანთა უკეთურებამ ამქვეყნად, რომ უკეთური იყო მუდამჟამს მათი ყოველი გულისთქმა" (დაბ. 6:5). იგივეს წერს ენოქიც: "და გამოჩნდა დიდი უკეთურება და მრავალგვარი გარყვნილება; ადამიანები სცოდავდნენ და მათი ყველა გზა გაირყვნა" (ენოქი 2:15).

შემდეგ ფსალმუნთმგალობელი მოგვითხრობს იმ საშინელ ბოროტმოქმედებებზე, რომლებსაც დედამიწაზე გოლიათები ჩადიოდნენ: "უკანონოების ჩამდენნი (გოლიათები - ავტ.), ჩემი ხალხის მჭამელნი, პურივით რომ სჭამენ" (ძვ. ქართ.: "რომელნი იქმან უსჯულოებასა, რომელნი შესჭამენ ერსა ჩემსა საჭმელებრ, პურებრ") (ფსალმ. 13:4). ამის შესახებ გვიყვება ენოქიც: "მათ (გოლიათებმა) შეჭამეს ადამიანთა ყოველი მონაგარი, ასე რომ ადამიანებს უკვე აღარ შეეძლოთ მათი გამოკვება. მაშინ გოლიათები დაერივნენ თვით ადამიანებს, რათა ეჭამათ" (ენოქი 2:10, 11).

ბიბლიური წინასწარმეტყველური ტექსტების ყურადღებიანი წაკითხვა წარმოგვიჩენს დაფარულ გადმოცემას წარღვნამდელ მოვლენებზე, სადაც შესაქმის აღმწერელი იყენებს სიმბოლურ გამონათქვამებს გოლიათთა აღსაწერად, მაგალითად, "მინვდრის ბუმბერაზი ხეები".

ასე, მაგალითად, წინასწარმეტყველ ეზეკიელთან არის სიტყვები, სადაც ღმრთის სიტყვა აფრთხილებს ეგვიპტელ ფარაონ აპრიესს (ბერძნ.: Ἀπρίης) (589-570 წწ. ქრ. შ.-მდე), რითაც უფალი აფრთხილებს ფარაონს და მოჰყავს ძველი "ღმერთის" აშურის (19) დაღუპვის ისტორია.

_________________

19. ომის ღმერთი ძველ ასირიელებში, რომელიც შემდეგ ღმერთების მამად აღიარეს. ლაპარაკია სატანაზე, როგორც ღირ. მაქსიმე აღმსარებელი წერს: "ეშმაკის მზაკვარი და წარმწყმედელი სამეფო სიმბოლურად გამოისახება ასირიელთა სამეფოთი" (Максим Исповедник. Творения. Кн. 2. С. 164).

_________________

მისი გადმოცემის დროს, წინასწარმეტყველი ახსენებს იმ წარღვნამდელი მოვლენების მონაწილეებს და ამ დროს სწორედ ხეების სიმბოლოს იყენებს. ასე, მაგალითად, თვით გოლიათ აშური "კედარი იყო ლიბანში, რტომშვენიერი და ჩრდილოვანი ტევრი; ზრომაღალი იყო და ღრუბლებს სწვდებოდა მისი წვეროკინი... ამიტომაც მინდვრის ყველა ხეზე უფრო მეტად ამაღლდა მისი ტანი" (ეზეკ. 31:3, 5). შედეგად, "რაკი გაიზარდა ტანით და მისწვდა მისი წკეროკინი ღრუბლებს, რაკი გადიდგულდა თავისი სიმაღლით ... მოკვეთავენ მას უცხონი, უსასტიკესნი ხალხთა შორის" (ეზეკ. 31:10, 12).

მსგავს მოტივს და სიმბოლოს ვხედავთ დავითის ფსალმუნებშიც: "ვიხილე მე უღმრთო უფროს ამაღლებული და აღმატებული ვიდრე ნაძუთამდე ლიბანისათა. და თანაწარვჰჴედ და, აჰა, არა იყო; და ვეძიებდ მას და არა იპოვა ადგილი მისი" (ფსალმ. 36:35).

ასეა ნათქვამი ესაიას წინასწარმეტყველებაშიც: "აჰა, მეუფე, ცაბაოთ უფალი, ზარდაცემით ლეწავს რტოებს; ტანმაღალნი გაიჩეხებიან და აღზევებულნი დაემხობიან" (ესაია 10:33). წინასწარმეტყველ ამოსთან ვკითხულობთ: "გავანადგურებ ამორეველს მის წინაშე, კედარივით რომ ამაღლდა და მუხასავით გამაგრდა; გავანადგურებ მაღლა მის ნაყოფს და დაბლა მის ფესვებს" (ამოს 2:9).

საინტერესოა აღინიშნოს, რომ ეს ხერხი გამოიყენა დიმიტრი როსტოველმაც, როდესაც გოლიათების ისტორიის აღწერისას მაღალი ხეების სიმბოლო გამოიყენ: "მაშინ მათი უსჯულო სარეცელისგან იშვნენ ადამიანები, რომლებიც ღმერთს ასაკის მიხედვით არ შეუქმნია, არამედ ურჩხულები, გოლიათები, გიგანტები, ხეებივით მაღლები..." (Димитрий Ростовский. Летопись. Синопсис. С. 78).

როდესაც განმარტავს, თუ რაში მდგომარეობს გოლიათ აშურის ცოდვა, უფალი წინასწარმეტყველის პირით გვამცნობს ამგვარი დასჯის მიზეზს: "ეს იმისთვის, რათა არ აღზევდეს ტანით წყალთან მყოფი არცერთი ხე და არ უწვდინოს ღრუბლებს წვეროკინი". მაგრამ ყველაზე მთავარი მაინც არის ის, რომ ადამიანებმა, რომლებსაც წინასწარმეტყველი სიმბოლურად გამოსახავს სიტყვებით "წყლის მსმელი", "არ შეჩერდეს მის წინაშე, არ მიიდრიკოს კერპთყვანისმცემლობისკენ და თავისი სული არ დაუმორჩილოს იმდაგვარ არსებებს, როგორიც იყო ეს გოლიათი: "რათა არ შეჩერდეს მის წინაშე წყლის მსმელი, მისი სიმაღლით გაოცებული". ამიტომაც მკაცრი იყო უფლის განაჩენი გოლიათებისადმი: "ყველანი სასიკვდილოდ არიან განწირულნი ქვეშეთისთვის საფლავად ჩასულ ადამის ძეთა შორის" (ეზეკ. 31:14).

წინასწარმეტყველი ახსენებს სხვა "მაღალ ხეებსაც", მაგრამ უკვე "ღმრთის ბაღნარიდან", ესენი არიან "კედარები", "კვიპაროსები" და "წაბლის" ხეები. უნდა ვიცოდეთ, რომ ამ სიმბოლოებში წარმოდგენილნი არიან "ადამისა და მისი ცოლის" პირველი მძლავრი შთამომავლები, რომლებიც გამოვიდნენ "ედემის ხეთა" სამოთხიდან. მაგრამ წინასწარმეტყველი ხაზს უსვამს, რომ ისინი თავიანთი სიდიადით მაინც ვერ შეედრებოდნენ აშურის სიმაღლესა და სიძლიერეს: "რომელს ედარები დიდებით და სიდიადით ედემის ხეთა შორის?" მიუხედავად ამისა, ულმობელია მისდამი გამოტანილი განაჩენი: "მაინც ჩახვალ ედემის ხეებთან ერთად ქვეშეთის ქვეყანაში და წინდაუცვლელთა შორის დაწვები, მახვილით განგმირულებთან ერთად. ეს არის ფარაონი და მთელი მისი სიმრავლე, ამბობს უფალი ღმერთი" (ეზეკ. 31:18).

საინტერესოა, რომ გოლიათთა წიგნის ყუმრანულ ფრაგმენტში ("4Q Book of Giants") დამოწმებულია მოთხრობა ერთ-ერთი გოლიათის, სემიაზას შვილის სიზმარზე, რომლის განმარტებას გოლიათები და დარაჯები ენოქს სთხოვენ. შემორჩენილი ნაწყვეტები გოლიათთა წიგნისა და ეზეკიელის წინასწარმეტყველების ზემოთდამოწმებულ სიმბოლოთა იდენტურობაზე მეტყველებენ: "ჩემს სიზმარში, ამაღამ რომ ვნახე... იყო ბაღი... და მებაღეები, რომლებიც ხეებს რწყავდნენ... და მრავალრიცხოვანი ფესვები ამოიზარდა მათი ღეროდან... ამას ვხედავდი მანამ, სანამ არ დაიხურა ყველა წყარო და არ დაიშრიტა წყლები; და ყველაფერი ცეცხლმა შეჭამა..." (20).

______________

20. სხვადასხვა "ხეები" ბაღში წარმოადგენენ, როგორც ადამიანების, ასევე დარაჯი (დაცემული) ანგელოზებისა და გოლიათების სიმბოლოებს. აქ არის გოლიათთა დაბადების ერთგვარი ალეგორია. თავიანთი ბოროტი საქმიანობისთვის "ხეები" განადგურებულნი იქნებიან წყლითა და ცეცხლით (J-T. Milik, ed. and trans. The Book Of Enoch: Aramaic Fragments of Qumran Cave 4. Oxford, Clarendon Press, 1976. C. 304. Цит по Тантлевский. С 156).

______________

მოგვიანებით ეზეკიელი კვლავ გაიხსენებს გოლიათთა სევდიან ისტორია, როდესაც აღწერს მათი სიკვდილის შემდგომ სამყოფელს: "იქ არის აშური და მთელი მისი კრებული, მის გარშემო მისი საფლავებია; ყველანი განგმირულნი არიან, მახვილით დაცემულნი, რომელთა საფლავები ქვეშეთის უკანასკნელშია დადგმული და მისი კრებული მის საფლავების ირგვლივაა; ყველანი განგმირულნი არიან, მახვილით დაცემულნი, შიშის ზარს რომ სცემდნენ ცოცხალთა ქვეყანას" (ეზეკ. 32:22).

ამ ტექსტებში, ისევე როგორც დაბადების წიგნში (21) სინოდალურმა მთარგმნელებმა კვლავ აირჩიეს დაუმსახურებელი ამაღლებული ტერმინები - "გმირები", "ძლიერები", მაშინ როდესაც დედანში აშკარად ზის სიტყვა "გოლიათები": "იწვნენ ძლიერებთან (დედანშია γίγαντες (გიგანტები) - ავტ.), წინდაუცვეთელად დაცემულებთან ერთად, რომლებიც ჩასულნი არიან შავეთში თავიანთი საომარი საჭურველით, მახვილები თავქვეშ რომ აქვთ ამოდებული, მათი ცოდვები კი მათ ძვლებზევეა, რადგან ძლიერთა (დედანშია: γίγαντες (გიგანტები) - ავტ.), შიშისზარი ჰქონდა ცოცხალთა ქვეყანას" (ეზეკ. 32:27).

______________

21. "Богатыри былых времен, они прославили свое имя" в переводе РБО 1999 г, или "сильные издревле славный люди" (Быт. 6:4) - в Синодальном переводе (ასეა თარგმნილი ეს ადგილი ახალქართულ თარგმანშიც: "ძველთაგანვე სახელოვანი ხალხი" – "აპოკ". რედ.).

______________

"დარაჯთა" დაცემის ისტორია და იმდროინდელი მონსტრები ნახსენებია ივდითის წიგნშიც, იქ, სადაც მხედართმთავარ ოლოფერნეს დაღუპვაზეა ლაპარაკი: "არ დაცემულა მათი ხელმწიფე მოყმეთა ხელით, დევკაცთა ნაშიერთ არ მოუკლავთ იგი, არც ამაყ ბუმბერაზებს დაუჯაბნია, არამედ ივდითმა, მერარის ასულმა, გაანადგურა თავისი სილამაზით" (ივდითი 16:6).

ასევე წარღვნამდელი მოვლენები, როგორც ღმრთის სასჯელის გარდაუვალობის ნიშანი, დამოწმებულია ზირაქის წიგნშიც: "არ შეიწყალა ძველი ბუმბერაზები, რომელნიც თავიანთი ძალის იმედად განუდგნენ მას" (ზირ. 16:7).

წინასწარმეტყველ ბარუქის წიგნში კვლავ არის გახსენებული გოლიათების, როგორც უღირსი არსებების დაღუპვა, ოდენ საკუთარი ძლიერებით რომ მედიდურობდნენ და სიბრძნე კი არ გააჩნდათ: "იქ იშვნენ ბუმბერაზები, რომლებიც სახელოვანნი იყვნენ დასაბამიდან, ტანმაღალნი, მცოდნენი ომისა. დაიღუპნენ, რადგან არ ჰქონდათ სიბრძნე, დაიღუპნენ თავიანთი უგუნურებით" (ბარუქი 3:26, 28).

ენოქი ძველაღთქმისეულ ტექსტებში

კვლავ უნდა დავუბრუნდეთ ენოქის წიგნისა და ძველი აღთქმის გასაოცარ ერთობას მთლიანობაში. მოდი, ამას დავაკვირდეთ წმიდა წერილის ტექსტებში, მაგალითად, ფსალმუნის მიხედვით:

ფსალმუნი: "ნეტარ არს კაცი, რომელსა ეშინის უფლისა, მცნებათა შინა მისთა ინებოს ფრიად; ძლიერ იყოს ქუეყანასა ზედა ნათესავი მისი, და თესლი წრფელთა იკურთხოს" (ფსალმ. 111.1). ენოქი: "ნეტარ არს კაცი, რომელიც კვდება ვითარც მართალი და ნეტარი, რომლის სამხილებლად არაფერი დაწერილა და რომელსაც არ გააჩნია დანაშაული" (ენოქი 15:54).

ან სხვა მაგალითი. მოვიტანოთ ღმრთის ყოვლადძლიერების საკმაოდ ხატოვანი და უჩვეულო ილუსტრაცია, რომელსაც ახსენებს ენოქი: "და იმ დღეებში მთები აცეკვდებიან ერკემლებივით და ბორცვები კრავებივით" (ენოქი 8:42). ამ სიტყვებს თითქმის ცვლილების გარეშე იმოწმებს ფსალმუნთმგალობელი დავითი: "მთანი იმღერდეს, ვითარცა ვერძნი, და ბორცუნი, ვითარცა კრავნი ცხოვართანი" (ფსალმ. 113:4). და ამ შედარებას შემდეგ კვლავ იმეორებს: "მთანი, რამეთუ იმღერდით, ვითარცა ვერძნი და ბორცუნი - ვითარცა კრავნი ცხოვართანი?" (ახ. ქართ.: "მთებო, რას ცეკვავთ ერკემლებივით და ბორცვებო, კრავებივით?") (ფსალმ. 113:6).

კიდევ ერთი არანაკლებ მკაფიო ხატი მართალთა და ცოდვილთა დაპირისპირებისა, რომელსაც იყენებს მეფე დავითი: "რამეთუ შენ დასცენ ყოველნი, რომელნი მემტერნეს მე ამაოდ; კბილნი ცოდვილთანი შენ შეჰმუსრენ" (ფსალმ. 3:7). ამ სიტყვების პირველწყარო ისევ და ისევ ენოქის წიგნია: "დაულეწავს ყბებს ძლიერთ, და ბოროტეულებს შეუმუსრავს კბილებს" (ენოქი 8:10).

"შემწყნარებელ და მოწყალე არს უფალი, სულგრძელ და დიდად მოწყალე", - ვუგალობთ ჩვენ უფალს 144-ე ფსალმუნის სიტყვებით (ფსალმ. 144:8), მაგრამ იმავე ეპითეტებს ვპოულობთ ენოქის წიგნშიც: "გულმოწყალე და შემბრალეა უფალი, სულგრძელია და დიდად მოწყალე მიწის მკვიდრთადმი" (ენოქი 10:7).

ყველამ იცის ფსალმუნის სიტყვები, რომლებთაც ვუგალობთ ღმრთის სჯულისადმი ერთგულებას და მართალთა ნეტარებას: "ნეტარ არიან, რომელთა მიეტევნეს უსჯულოებანი და რომელთა დაეფარნეს ცოდვანი. ნეტარ არს კაცი, რომელსა არა შეურაცხოს უფალმან ცოდვაჲ, არცა არს პირსა მისსა ზაკუაჲ" (ფსალმ. 31:1). იმავე სათნოებებისთვის აქებ-ადიდებს მართალ კაცს პირველი ფსალმუნი: "ნეტარ არს კაცი, რომელი არა მივიდა ზრახვასა უღმრთოთასა და გზასა ცოდვილთასა არა დადგა და საჯდომელსა უსჯულოთასა არა დაჯდა, არამედ შჯულსა უფლისასა არს ნება მისი და შჯულსა მისსა ზრახავნ იგი დღე და ღამე" (ფსალმ. 1:1, 2). ახლა კი დავრწმუნდეთ კეთილ, სულიერ თანხმოვანებაში ენოქის ანალოგიურ სტროფებთან: "ნეტარია კაცი, რომელიც კვდება ვითარც მართალი და ნეტარი, რომლის სამხილებლად არაფერი დაწერილა და რომელსაც არ გააჩნია დანაშაული" (ენოქი 15:54). და კიდევ: "ნეტარ არიან ისინი, ვინც იღებს სიბრძნის სიტყვას, და იციან იგი, და მისდევენ უზენაესს და სიმართლით დადიან ფერხნი მათნი, და უკეთურებთან არ უკეთურობენ" (ენოქი 19:83).

ახლა წავიკითხოთ იობის წიგნი: "ხოლო სიბრძნე ვინაჲ იპოვა? ანუ რომელი ადგილი არს მეცნიერებისა? არა იცის კაცმან გზაჲ მისი, არცა იპოების კაცთა შორის" (იობი 28:12, 13). იგივე აზრი ჟღერს ენოქის წიგნშიც: "ვერ ჰპოვა სიბრძნემ ადგილი დედამიწაზე, რომ ეცხოვრა, და ამიტომაც მისი საცხოვრებელი არის ცაში" (ენოქი 7:39).

დიმიტრი როსტოველი და ანიო ვიტერბოდან

ეპისკოპოს დიმიტრო როსტოველს ცნობილი მიზეზების გამო არ ჰქონდა შესაძლებლობა XVII ს-ში გაცნობოდა ენოქის წიგნს, მაგრამ სრულიად იღებდა გიგანტების ეპოქის აღწერილობის სანდო ისტორიას. "ბუმბერაზები იყვნენ იმ ხანებში ქვეყნად და მას მერეც, როცა ღვთისშვილები შედიოდნენ ადამიანის ასულებთან, რომელნიც უშობდნენ მათ. ძლიერები იყვნენ ისინი..." (დაბ. 6:4), ანუ "გიგანტები", "ბუმბერაზები", "ოლბრიმები", რომლებიც, როგორც ამბობენ, თვიანთი სიმაღლით აღწევდნენ თვრამეტ, ოც და მეტ იდაყვს (კედრინი; კორნელიუსი; ბეროზი და ადრიხომი) (Димитрий Ростовский. Летопись. Синопсис. С. 110).

შემდეგ ეპისკოპოსს მოჰყავს გასაოცარი დეტალები, რომლებიც მის დროს ენოქის წიგნის ჯერ კიდევ უცნობლობის გამო გვაკვირვებს და გვაფიქრებს მათ წარმომავლობაზე: "თავიანთი ზნეობით ისინი, როგორც უსჯულოთაგან ნაშობნი, უბოროტესნი იყვნენ ყველა ბოროტ ადამიანთა შორის, იყვნენ მკვლელები და მოძალადენი; მძვინვარენი, სასტიკნი და სისხლისმოყვარენი, ამაყნი და ძალაუფლებისმოყვარენი; ისინი მთელი დედამიწის მასშტაბით დევნიდნენ ადამიანებს, აუპატიურებდნენ მათ, ძარცვავდნენ და ჰკლავდნენ. შეუძლებელია აღწერა მათი თავშეუკავებლობისა და უსჯულოებისა, სისასტიკისა და ხორციელი ავზნეობისა, რადგან ყოველივე ამისი მოსმენა უბიწო სმენისთვის შეუძლებელია" (იქვე. გვ. 111).

ეპისკოპოსი დიმიტრი, სხვათა შორის, არ მალავს გიგანტთა ეპოქის ცხოვრების ამ დეტალების წყაროს: "თუკი ვინმეს სურს ამისი დანახვა, დაე წაიკითხოს ქალდეველი ისტორიოგრაფი ბეროზი, რომელიც საკმაოდ კარგად აღწერს მათ უბილწეს ჩვეულებებს და ამბობს, რომ ჯერ კიდევ არ ყოფილა ესოდენი უსჯულოება და სიბინძურე, რომელიც არ ჩაედინოთ იმ ბუმბერაზებს. იგივე ქალდეველი ისტორიკოსი გვიყვებ, რომ ბუმბერაზები ჭამდნენ ადამიანის ხორცს. ისინი მათ მიერ მოკლულ ადამიანებს საკვებად იყენებდნენ, და თუკი ჭამდნენ ადამიანის ხორცს, ცხადია ნახირსაც და ნებისმიერ პირუტყვს. გარდა ამისა, ისინი ჭამდნენ იმ ყრმებსაც, რომლებიც დედის მუცლიდან მკვდრად იბადებოდნენ. ამის შესახებ ჰყვება ბეროზი, თუკი მისი ნათქვამი შეესაბამება სიმართლეს.

ისინი იმდენად საძაგელნი იყვნენ ღმრთისა და ადამიანებისთვის, რომ უფალმა მათ გამო დედამიწას წარღვნა მოუვლინა, აღხოცა ესოდენი ბოროტება მიწის პირისგან; ის წარღვნამდეც ჰკლავდა ბევრ მათგანს ელვითა და ქუხილით, რათა სხვებს შეშინებოდათ, მაგრამ არ იყო მათში შიში ღმრთისა და არ სწორდებოდნენ, სანამ სრულიად არ დაიხოცნენ წარღვნით" (Димитрий Ростовский. Летопись. Синопсис. С. 111)).

ამგვარად ეპისკოპოსი მკითხველს აგზავნის ბაბილონელი ისტორიკოსისა და ასტრონომის ბეროზის (IV-V სს. ქრ. შ.-მდე) თხზულებისკენ, თუმცა, იმთავითვე უნდა ითქვას, რომ ჩვენს დრომდე მისმა ცნობილმა სამტომიანმა ნაშრომმა სახელწოდებით "ბაბილონური (ქალდეური) ისტორია" (Babyloniaka, Chaldaika) ვერ მოაღწია.

ცნობილია, რომ წარღვნამდელი პერიოდი მსოფლიო ისტორიისა დეტალურად იყო აღწერილი ბეროზის სამტომეულის პირველ ტომში. მის მეორე წიგნში მოთხრობილია "წარღვნისშემდგომ პირველ ბელადებზე და მათ გენეალოგიაზე", ამასთან ბეროზი დაბეჯითებით ირწმუნება, რომ "არ არსებობს არც ერთი სამეფო, რომელმაც არ უწყოდეს საკუთარი წარმომავლობის ისტორია" (Annius Viterbensis, Joannes. Commentaria super opera diversorum auctorum de antiquitatibus loquentium, Rome, Eucharium Silber alias Franck, 1498. P. 208 (Перевод М. Стриевской)ю

სპეციალისტებისთვის ცნობილია ბეროზის წიგნის მხოლოდ უმნიშვნელო ნაწყვეტები ციტატების სახით, რომლებიც სხვა მწერალთა თხზულებებშია დამოწმებული. ისინი გამოქვეყნებულია, და ყოველი შეიძლება დარწმუნდეს, რომ მათში არაფერია იქიდან, რასაც იმოწმებს დიმიტრი როსტოველი. იბადება კითხვა: რომელი წყროდან ამოკრიბა ეპისკოპოსმა დიმიტრიმ სამყაროს გაჩენიდან წარღნამდელი ისტორიის ეს საინტერესო დეტალები, რომლებიც სრულიად თანხმიერნი არიან ენოქის წიგნისა და მეტიც, ავსებენ კიდევაც მას?

ამასთან დაკავშირებით შეიძლება გავაკეთოთ გარკვეული ვარაუდი. საქმე იმაშია, რომ XV ს-ის მიწურულს დომინკანელმა ბერმა ჯოვანი ნანნიმ (1432 - 1502 гг.), რომელიც ასევე ცნობილია როგორც ანიო ვიტერბელის (Annio da Viterbo) სახელით, ბეროზის ისტორიის გადმოცემა გამოაქვეყნა სახელწოდებით "იტალიისა და ქალდეველი მღვდლის ბეროზის ქვეყნის სიძველეთა ხუთი წიგნი, თეოლოგიის განათლებული პროფესორის ანიო ვიტერბელის კომენტარებით". ანტვერპენი. იოჰან შტელსის საგამომცემლო სახლი. 1552 წ." ("Пять Книг Древностей Италии и всей земли Бероса, священника Халдейского, с комментариями Иоанна Анния из Витербо, просвещенного профессора теологии... Антверпен, Издательский дом Иоганна Штельсия, 1552") (Berosi sacerdotis Chaldaici Antiquitatum Italiae ac totius orbis libri quinque. Berosio in aedibus Ioan Steelsii, Antverpiae. 1552. P. 748). . ამ წიგნებში მეცნიერმა გადმოსცა ქრისტეანობამდელ რამოდენიმე ბერძენ და ლათინ ავტორთა თხზულებების ფრაგმენტები, რომლებიც ახლებურად აშუქებდნენ ძველი ისტორიის მრავალ საკითხს.

უნდა ითქვას, რომ ეს ნაშრომი წარმოადგენს ძმა ჯოვანის სხვა საკმაოდ მოცულობითი (17 ტომიანი) გამოკვლევის ნაწილს სახელწოდებით: "Antiquitatum Variarum" ("მრავალფეროვანი სიძველენი"). ანიო ამტკიცებდა, რომ ეს ხელნაწერები მან აღმოაჩინა მაგისტრ გილელმოს კოლექციაში ქ. მანტუადა, რომელიც მდებარეობს იტალიაში, ლომბარდიის ოლქში, ასევე ნაწილი მას აჩუქა ვინმა სომეხმა გეორგმა, რომელიც მას სტუმრობდა გენუაში. ის რომ, სომხეთში ძველთაგანვე იყვნენ დაინტერესებულნი მსოფლიო ისტორიით და უფრთხილდებოდნენ ამგვარი ცნობების უძველეს წყაროებს, მოთხრობილია "მოვსეს ხორენელის სომხეთის ისტორიაში". ავტორი წერს, რომ ჯერ კიდევ III ს-ში ქრ. შ.-მდე პართეველი მეფის არშაკ I-ის ძმამ, სომხეთის პირველმა მეფემ ვახარშაკ I-მა, "გაავრცელა თავისი ძალაუფლება და თავისი სახელმწიფო განამტკიცა. მან ისურვა გაეგო, ვინ და როგორი კაცები ფლობდნენ მის გამეფებამდე სომხეთს, და ვისი ადგილი უპყრია მას ახლა - გმირებისა თუ მშიშრებისა?" (Моисей Хоренский. История Армении. Нов. пер. Н. Эмина // Этнографический фонд Н. О. Эмина. Вып. 1 М.: Тип. В. А. Гатцук. 1893. С. 14). ამ მიზნით მან გამოძებნა ქალდეური და ბერძნული დამწერლობის მცოდნე განსწავლული სირიელი მარ აბას კატინუ და გააგზავნა ის ძმასთან თხოვნით დაეშვათ იგი სამეფო არქივში, რომელიც მდებარეობდა ქ. ნინევიაში.

ამ დიდ და უძველეს ქალაქში, რომელიც ჯერ კიდევ გიგანტმა ნიმროდმა დააფუძნა, ხოლო მოგვიანებით ააღორძინა აშურმა ("გამოვიდა აშური და გააშენა ნინევია" (დაბ. 10:11)), იმყოფებოდა მეფე აშურბანიპალის ცნობილი ბიბლიოთეკა (VII ს. ქრ. შ-მდე). "მარ აბამსმა, მოინახულა ყველა ხელნაწერი, იპოვა საჭირო ძველი წიგნი ბერძნულ ენაზე, რომლის სახელიც იყო "წიგნი, გადათარგმნილი ალექსანდრეს (მაკედონელი) ბრძანებით ქალდეურიდან ბერძნულ ენაზე, რომელიც მოიცავს ძველ წინაპართა ნამდვილ გადმოცემებს" (იქვე. გვ. 15).

ბუნებრივია, რომ ამ წიგნში ნახსენებნი იყვნენ ბუმბერაზებიც: "საშინელნი და საკვირველნი იყვნენ პირველი ღმერთები - მიზეზნი ყოველგვარი სიკეთისა დედამიწაზე (ასე აფასებს მადლიერი კაცობრიობა დაცემული დარაჯების საქმიანობას - ე. მ.) ... მათგან წამოვიდა უსახურ, მხარმტკიცე და საშინელ ბუმბერაზთა თაობა. მათში ჩაისახა მაღალფარდოვანი და უკეთური აზრი" (იქვე). შემდეგ "სომხეთის ისტორიის" ავტორი ამბობს, რომ მის ამოცანას არ წარმოადგენს "მთლიანად ამოიწეროს მთელი უძველესი ისტორია, მაგრამ ცდილობს აჩვენოს ჩვენი ძირეული, ძველისძველი წინაპრები". ასე რომ, სრულიად შესაძლებელია, ხსენებულმა "სომეხმა გეორგიმ" ძმა ჯოვანის გაუზიარა სხვა ამონაწერებიც, როგორც იმავე ნინევიის ბიბლიოთეკიდან, ასევე სხვა ძველი არქივებიდანაც, რომლებიც აინტერესებდათ სომეხ ისტორიკოსებს. თავისი ნაშრომი ბერმა ანიომ გამოაქვეყნა გარდაცვალებამდე ცოტა ხნით ადრე, რომელიც მასზე მოიწია 1502 წელს.

ჩვენ არ შეგვიძლია გავაანალიზოთ ანიო ვიტერბოელის ყველა ნაშრომი, მაგრამ რაც შეეხება ძმა ჯოვანის ჩვენს მიერ ნაპოვნ გამონათქვამებს ჩვენთვის საინტერესო საკიტხებზე, ისინი სრულიად კონკრეტული და კანონიერია: "ამრიგად, ყველმა ხორციელმა გარყვნა თავისი გზა... ამიტომაც დაიბადნენ გიგანტები, როგორც მათ შესახებ ბრძანებს მოსე, მძლავრნი და სახელგანთქმულნი, ანუ ისეთნი, რომლებიც ცნობილნი იყვნენ ცუდი ცხოვრებით და ჩვენს მიერ ადრე მოხსენიებული დანაშაულობებით.

გიგანტებში ჩვენ ვგულისხმობთ ადამიანებს, რომლებიც სხეულებრივად ძლიერნი იყვნენ, მაგრამ სახელგატეხილნი. მათ სძულდათ ღმერთები და სასტიკად უსწორდებოდნენ და ჩაგრავდნენ ადამიანებს, როგორც ამის შესახებ უთითებს ამბროსიუს თეოდოსიუს მარკობიუსი (Ambrosius Theodosius Macrobius) თავის პირველ წიგნში "სატურნალიები" (Convivia Saturnalia) და დიოდორ სიცილიელი (Diodorus Siculus) თავისი ისტორიული ბიბლიოთეკის მეექვსე წიგნში".

ანიოს შრომები მადლობით მიიღეს და დიდი პოპულარობითაც სარგებლობდა სამეცნიერო საზოგადოებაში. მაგრამ, როგორც ცნობილია, ძალიან მალე დაიწყო რეფორმაციის მოძრაობა, რომლის მსვლელობის დროსაც მიზანმიმართულად და მასშტაბურად ახორციელებდნენ ყველაფრის დისკტრედიტაციას რაც კი კათოლიკურ ეკლესიასთან იყო დაკავშირებული. მათ შორის, "მხილების" მიზნით, უმძაფრეს კრიტიკას დაექვემდებარა კათოლიკე მეცნიერ მონაზონთა შრომებიც.

ძმა ჯოვანის ნაშრომებთან დაკავშირებით განსაკუთრებული მოშურნეობა გამოიჩინა ფრანგმა ჰუმანისტმა და კალვინისტმა ი. ი. სკალიგერმა. თავის რელიგიურ ომს სკალიგერი აწარმოებდა როგორც ჰუგენოტების რიგებში, ასევე პაპის მთელ რიგ დოკუმენტთა მხილების ფრონტზეც. ამასთანავე მან "ამხილა" ანიო დე ვიტერბოს შრომების ყალბი კომენტარები, რომელიც იმ დროისთვის უკვე სამოცი წლის გარდაცვლილი იყო და არ შეეძლო რაიმე ეპასუხა თავისი ოპონენტისთვის.

ჩვენ მზად არ ვართ ჩავატაროთ სკალიგერის კრიტიკული არგუმენტების სერიოული ანალიზი. მაგრამ მისი მტკიცებულება, რომ ხელნაწერთა და ისტორიულ დოკუმენტთა მთელი 17 ტომი, რომლებიც გაშიფრული და გამოქვეყნებული იყო ძმა ჯოვანის მიერ, წარმოადგენს "მისი ფანტაზიის ნაყოფს", ყველაზე მცირე, ეჭვს მაინც იწვევს.

რაც შეეხება დიმიტრი როსტოველის (XVII ს.) ნაშრომებს, დღეს ჩვენ სრულიად შეგვიძლია ვივარაუდოთ, რომ, როგორც კიევო-მოგილევური სასულიერო აკადემიის აღზრდილი, ეპისკოპოსი დიმიტრი, როდესაც თავის "მატიანეზე" მუშაობდა, რომელიც "მოგვითხრობს ისტორიას სამყაროს შექმნიდან ქრისტეს შობამდე" (Летопись иже во святых отца нашего Димитрия, митрополита Ростовского чудотворца, сказующая деяния от начала миробытия до рождества Христова. Собранная из Божественного писания, из различных хронографов и историографов греческих, славенских, римских, польских, еврейских и иных. СПб. Изд. В. Соликов. 1796. Ч. 1), შეუძლებელია არ გასცნობოდა თავისი წინამორბედის ანიო ვიტერბოელის გამოკვლევებს, რომელთაც ეპ. დიმიტრი "საზღვარგარეთიდან იწერდა ისააკ ვანდერბურგელის, მოსკოვში უცხოური წიგნების, ისტორიისა და ქრონოლოგიის ლათინურ ტრაქტატთა გამყიდველის დახმარებით" (В. В. Калугин. Летописец Дмитрия Ростовского. http://redkayakniga.ru/biblioteki/item/f00/s00/z0000017/st016.shtml).

უნდა აღინიშნოს, რომ ჯერ კიდევ დიმიტრი როსტოველის გამოკვლევებამდე რუსი მწიგნობრები და ღვთისმეტყველები სულაც არ უფრთხოდნენ გიგანტების ისტორიის ხსენებას. ასე, მაგალითად, ცნობილი სერაპიონ პეჩორელი, ვლადიმირის ეპისკოპოსი (დაახლ. 1270 წ.), იყო რა "საკმაოდ ნაკითხი და წიგნიერი", ახსენებდა რა ღმრთის რისხვას კაცობრიობის ისტორიაში წერდა: "გვსმენია სასჯელთა შესახებ, რომლებიც ღმერთმა გამოაუგზავნა წარღვნით დედამიწაზე მცხოვრებ გიგანტებს".

მაგრამ დიმიტრი როსტოველის წყალობით ჩვენ უფრო დეტალურად გავეცანით ამ ისტორიას და, გარდა ამისა, გვაქვს შესაძლებლობა გავიგოთ, რა სახის ინფორმაცია მოიპოვებოდა ანიო ვიტერბელის იმ წიგნებში. შესაბამისად, ჩვენ შეგვიძლია წარმოვიდგინოთ, თუ როგორი ღრმა უსიამოვნება იგრძნო განათლებულმა ჰუმანისტმა ი. ი. სკალიგერმა, რომელიც ძმა ჯოვანის შრომებში გაეცნო "ბიბლიურ ზღაპრებს" გიგანტების შესახებ (А. И. Ящимирский. Хрестоматия по славянским древностям. Верования. Ростов-на Дону. 1916 (Рукопись). С. 82).

როდესაც ამ ისტორიაზე ვფიქრობთ, კარგი იქნება თუ ყურად ვიღებთ XIX ს-ის ცნობილი ისტორიკოსის ვ. ვ. ბოლოტოვის სიტყვებს. "წყაროს კრიტიკა - ეს ყველაზე მნიშვნელოვანი რამ არის ისტორიკოსისთვის, - წერდა პროფესორი, - მაგრამ ამასთან ყველა ისტორიული დოკუმენტი უნდა სარგებლობდეს "უდანაშაულობის პრეზუმფციით" და სრული უფლებებით. ჩვენ ყოველთვის უნდა ვივარაუდოთ, რომ ავტორმა იცოდა ჭეშმარიტება და სურდა მისი გადმოცემა" (В. В. Болотов. Лекции по истории древней церкви в 4-х томах. СПб., 1907 Т. 1. Предварительные понятия).

საბედნიერო, მომავალშიც ჩვენი ეპისკოპოსები და ღვთისმეტყველები სრულად არც შემდეგ ენდობოდნენ ახალმოდურ პროტესტანტ მკვლევართა გამანადგურებელ რაციონალიზმს. ასე, მაგალითად, გიგანტთა თემის რეალურობაზე მოგვითხრობს ეპისკოპოსი ფილარეტი (დროზდოვი): "შეხედულება მათი სხეულების სიდიდეზე ეფუძნება როგორც წმიდა ისტორიას, რომელიც ამგვარ არსებებს წარმოგვიდგენს წარღვნის შემდეგაც (მეორე სჯული 3:11; რიცხვ. 13:34; 1 მეფ. 17:4; 2 მეფ. 21:16; ამოსი 2:9), ასევე საზოგადოდ ხალხთა გადმოცემებსაც, რაც მართლდება მიწაში ადამიანთა უჩვეულო ზომის ჩონჩხთა მოპოვებით" (Calm, diss. de. gigant) (Записки, руководствующие к основательному разумению Книги Бытия, М., 1865).

ძმა ჯოვანის ცოდვა

ზემოთთქმულიდან გამომდინარე, ჩვენ შევეცადეთ უფრო საფუძვლიანად გამოგვერკვია "თეოლოგიის განათლებული პროფესორის იოან ანი ვიტერბოელის" შემოქმედებით მემკვიდრეობასთან დაკავშირებული ვითარება. როგორც ცნობილია, ბერი ჯოვანი დიდი ნდობით სარგებლობდა რომის პაპთა სიქსტუს IV-ისა (1471-1484) და ალექსანდრე VI-ის (1492-1503) კარზე და ასევე წარმოადგენდა წმიდა პალატის მაგისტრს (Magister Sacri Palatii). ამიტომაც, მნიშნელოვანწილად შეიძლება ვივარაუდოთ, რომ თავის ისტორიულ კვლევებში მას აქცენტები შეეძლო გაეკეთებინა რომის საყდრის პოლიტიკური შეკვეთებიდან გამომდინარე.

საზოგადოდ ცნობილია, რომ ანიო ვიტერბელი მიზნად ისახავდა დაემტკიცებინა იტალიის ქალაქების განსაკუთრებული სიძველე, იტალიელების წარმომავლობა გამოეყვანა ეტრუსკებიდან, ხოლო მისი მშობლიური ქალაქი ვიტერბო ეღიარებინა ცნობილი ეტრუსკული ტაძრის ფანუმ ვოლტუმანის ("ვოლტუმნის ტაძრის") ადგილად. მრავალწილ ეს ამოცანები შეკვეთილი და ნაკარნახევი იყო იმ დროის რთული პოლიტიკური დაპირისპირებებით და საყდრის მემკვიდრეობასთან დაკავშირებული დავით, ასევე კამათებით წარმომავლობაზე, დინასტიებზე და ა. შ.

სამწუხაროდ, იტალიის კათოლიკური ეკლესიის თანამედროვე განსწავლული თეოლოგები სრულ სოლიდარულობაში აღმოჩნდნენ XVI ს-ის პროტესტანტ "ჰუმანისტთა" შეხედულებებთან: "იოან ანი ვიტერბელი ეწეოდა წმიდა წყლის მისტიფიკაციას, და მისი შრომებით დაინტერესება არ ღირს" (Из личной переписки автора с Доном Альберто Рокка (Director Pinacoteca Ambrosiana) и профессором Риккардо Фубини).

ისტორიის პროფესორი რიკარდო ფუბინი, ავტორი სტატიისა: "Nanni, Giovanni" ლექსიკონში "Dizionario Biografico degli Italiani" ამტკიცებს, რომ "ნანნის სურდა იტალიური ქალაქები და ევროპის სახელმწიფოებ დაეკავშირებინა ბიბლიურ მოვლენებთან, მათი დაფუძნების თარიღების დაყვანით პატრიარქ ნოეს დრომდე. ამგვარი კავშირის მიღებას ის იმედოვნებდა უძველეს ისტორიკოსთა შრომებიდან ციტატების მიხედვით, რომელთაც ვრცელი კომენტარები უძღვის" (Nanni, Giovanni, di Riccardo Fubini // Dizionario biografico degli italiani: esempi di biografie. Roma, Istituto della Enciclopedia Italiana, V 77.2012.).

როგორც ჩანს, ასეც იყო. მაგრამ აქ შეპასუხებაც შეიძლება: ის კონკრეტული ამოცანები, რომელსაც ისახავდა ნანნი (ანიო), როდესაც თავისი "ვრცელი კომენტარებით" ავსებდა უძველეს ისტორიულ ტექსტებს, არანაირად აკნინებს იმ ინფორმაციის მნიშვნელობას, რომელიც თვით ამ ტექსტებშია მოცემული და, რომლებიც მოაგროვა ძმა ჯოვანიმ. მისი ღირებულება არანაირად არ არის დამოკიდებული მის კომენტარებზე. ხოლო მტკიცება იმისა, რომ ძველი ისტორიკოსის ნაშორმთა ყველა დამოწმება, რომელიც მოტანილია ნანნის მიერ, - ყალბია, უკიდურესად რადიკალურ და პოლიტიზირებულ მსჯელობას წარმოადგენს. ზოგჯერ ასეთივე პოზიციას მისდევენ კათოლიკური ეკლესიის ისტორიკოსებიც (Mario Signordli. Fra' Annio da Viterbo, umanista e storico (dissertazione pronunciata all'Accademia degli Ardenti di Viterbo il 2 febbraio 1965 // Memorie domenicane, XLI, n. s., 1965. P. 102-112).

საინტერესოა აღინიშნოს, რომ თუკი შუასაუკუნეების მთელი ქრისტიანული სამყარო მოკლებული იყო ენოქის წიგნის ნამდვილი ტექსტის კითხვის შესაძლებლობას, და ამასთან აწყდებოდა მის მრავალრიცხოვან დამოწმებას ძველ ავტორებთან, რომის პონტიფიკოსთა კართან დაახლოებული პირები ასეთ პრობლემებს არ განიცდიდნენ. ვატიკანის სამოციქულო ბიბლიოთეკაში (Bibliotheca Apostolica Vaticana) ენოქის წიგნის ხელნაწერი დაცულია ძველი დროიდანვე. ეს გვიან გაირკვა, XIX ს-ის შუაწლებში, როდესაც გამოქვეყნდა ვატიკანის ბიბლიოთეკაში დაცული მანუსკრიპტების აღწერილობა. ასე რომ, ძმა ჯოვანის, ეყრდნობოდა რა ცნობებს ენოქის წიგნიდან, შეეძლო თავისი ისტორიული კონცეფციები უფრო თამამად გამოეთქვა.

უნდა ითქვას ისიც, რომ მთლიანობაში ბუმბერაზ-ნეფილიმთა, ძველი დროის გიგანტთა თემა კათოლიკურ მსოფლაღქმაში არ იწვევდა ავადმყოფურ ზიზღს, და ჩვენ ვხედავთ უამრავ მაგალითს, თუ როგორ აქტიურად იყენებენ ამ სახეებს კათოლიკურ საეკლესიო ტრადიციაში.

უნდა აღინიშნოს, რომ ჩვენი ისტორიკოსები, მღვდელმთავარ დიმიტრისთან ერტად, არც ისე შეურიგებელი დამოკიდებულებით გამოირჩეოდნენ ნანნი ვიტერბელის შემოქმედებისადმი: "ანიო ვიტერბელის მრავალრიცხოვანი უზუსტობები და მის მიერ დამოწმებული არაჩვეულებრივი ფაქტები წარმოადგენდნენ არა შეგნებულ ტყუილს, არამედ ქარაფშუტულ დამოკიდებულებას წერილობითი წყაროებისადმი" (И. Е. Андронов. Анний из Витербо (Джованни Нанни) // Россииская историческая энциклопедия. М.: "Олма Медиа Групп", 2015. Т. 1).

წარღვნა და დამწერლობა

უნდა ვაღიაროთ, რომ ენოქის წიგნი წარმოადგენს ინფორმაციის უნიკალურ წყაროს, რომელიც მის გარეშე ჩვენთვის აბსოლუტურად მიუწვდომელი იქნებოდა. საოცარი ცნობებისა და ფაქტების გარდა, რომელსაც ენოქი გვამცნობს, წიგნი გვაიძულებს დავფიქრდეთ და კრიტიკულად გავიაზროთ მრავალი რამ იმისგან, რაც დღეისთვის ჩვეულებრივი და უეჭველი გახდა. მაგალითად, ასეთი გახლავთ ენოქის მსჯელობა დამწერლობაზე, რომლის ფუძემდებლადაც თავად მას მიიჩნევენ.

სამეცნიერო კვლევების თანახმად, დამწერლობა პირველად დაფიქსირდა ქრისტეს შობამდე 3300 წელს შუმერში. საკმაოდ მყარია მტკიცებულება, რომ დამწერლობა, როგორც ასეთი ძველაღთქმისეული ისტორიის ადრინდელ საუკუნეებში ცნობილი არ ყოფილა. და ამიტომაც, "უახლესი კრიტიკული თეორიის მიხედვით, გამოდის, რომ ძველი აღთქმის ყველაზე ძველი წიგნები დაიწერა აღწერილ მოვლენათა შემდეგ და მხოლოდ ზეპირი ტრადიციით შემორჩა ქვეყნიერებას. მაგრამ არქეოლოგების უახლესი აღმოჩენები ამტკიცებენ, რომ ძველ ეპოქის უმნიშვნელოვანესი მოვლენები აღწერილი იყო ისტორიის დასაბამიდან" (Геллей Генри. Библейский справочник. СПб., 1998. С. 51), და ენოქის წიგნი ამისი ნათელი მტკიცებულებაა.

უნდა ითქვას, რომ ამას არ ეჭვობდა ეპისკოპოსი დიმიტრი როსტოველიც: "წმიდა მოციქული იუდა თავის ეპისტოლეში იხსენებს ენოქის წინასწარმეტყველებას, რომელშიც ლაპარაკია უფლის მეორედ მოსვლასა და საუკუნო სამსჯავროზე: "მათთვის იწინასწარმეტყველა ენოქმა, მეშვიდემ ადამის შემდეგ, რომელმაც თქვა: აჰა, მოვიდა უფალი მისივე წმიდათა სიმრავლით, რათა განსაჯოს ყველანი და ამხილოს უღმერთონი მათივე უღვთო საქმეთა და ღვთისმგმობლურ სიტყვათა გამო, მის მიმართ რომ იტყოდნენ უღვთო ცოდვილნი" (იუდა 1:14, 15) და სხვა. ეს წინასწარმეტყველება იქადაგებოდა არა მარტო ენოქის პირით, არამედ (სანდო წყაროთა მიხედვით) მის მიერ ჩაწერილ იქნა წიგნში; თუ არა და, რანაირად ეცოდინებოდათ წარღვნის შემდგომ ადამიანებს ამის შესახებ, თუკი ის წიგნად არ იქნებოდა ჩაწერილი?" (Калугин В.В. Келейный летописец Дмитрия Ростовского. http://redkayakniga.ru/biblioteki/).

ასურეთის ერთ-ერთი უკანასკნელი მმართველი - აშურბანიფალი, როდესაც თავის კერძო ბიბლიოთეკაზე გვამცნობდა, უთითებდა, რომ ზოგიერთი ამ წიგნთაგან "წარღვნამდელი იყო" (Геллей Генри. Библейский справочник. СПб., 1998. С. 52). "წარღვნამდელი გადმოცემის მიხედევით, რომელიც ჩაწერილი აქვს ბეროზს, ცნობები იმ უძველეს წარღვნამდელ სამყაროზე მსოფლიოს ერთ-ერთ უძველეს ქალაქ სეფარვაიმში (ესაია 36:19) გადამალა ნოემ. მისი ნანგრევები დღემდე არსებობს მდინარე ევფრატის ერთ-ერთი არხის ნაპირებზე" (Григорий Дьяченко. Словарь. С. 591).

გიორგი სვინკელოზი († 811 წ.-ის შემდეგ), ბიზანტიელი ისტორიკოსი და ჟამთააღმწერელი, თავის "რჩეულ ქრონოგრაფიაში" (Ἐκλογὴ χρονογραφίας) იუწყება, რომ ღმერთი "ძილში გამოეცხადა "ქსისუტრუს ("შუმერული ნოე" - ეპ. მიტრ.) და უთხრა, რომ დაისის თვის მეთხუთმეტე რიცხვში კაცობრიობა დიდი წარღვნით განადგურდება. ღმერთმა მას უბრძანა მიწაში ერთად ჩაემარხა ყველაზე პირველი, საშუალო და ახალი ფირფიტები და დაემალა ისინი მზის ქალაქ სიფარში (Zimbir (შუმერ.), ნანგრევები ერაყის ტერიტორიაზე)... წარღვნის შემდეგ ბაბილონამდე მიღწეულმა ადამიანებმა სიფარში ამოთხარეს ფირფიტები და იქიდან გაიტანეს. მათ ააშენეს მრავალი ქალაქი, აღუშენეს ღმერთებს ტაძრები და ააღორძინეს ბაბილონი" (Georgii Syncelli. Ecloga Chronographica // Ed. A. Mosshammer. Lpz., 1984. P. 56).

"შუამდინარეთის სხვადასხვა ქალაქებში, ასურეთის მეფეთა დედაქალაქში, "ლომთა ბუნაგ" ნინევიაში, უტნაპიშტიმის (სახელ ქსისუტრის აკადური "თარგმანი" - ეპ. მიტრ.) სამშობლოში - ურსა და ქიშში, ურუქსა და შურფაქეში ჩატარებულმა გათხრებმა, აჩვენა, რომ ყველა ეს ქალაქი დაექვემდებარა კატასტროფულ წყალდიდობას. ასე, მაგალითად, ნინევიაში 18 მეტრის სიღრმეზე ნაპოვნი იქნა "წარღვნამდელი" შრე, რომლის სისქე ნახევარი მეტრიდან ორ მეტრს აღწევდა" (А. М. Кондратов. Великий потоп. Мифы и реальность. Л. Гилрометеоиздат. 1984. С. 6). ურის, ქიშისა და ფარას რაიონებში "წარღვნისეული შრის" ქვეშ აღმოჩენილი თიხის ფირფიტები პიქტოგრაფიული დამწერლობითა და ბეჭდებით ადასტურებს ებრაელთა და არაბთა გადმოცემებს, რომ დამწერლობა გამოგონილ იქნა ჯერ კიდევ "მწერალ ენოქის" მისერ, რომელმაც რამოდენიმე მის მიერ დაწერილი წიგნიც დატოვა.

იმაში, რომ თვით ენოქის წიგნი დაცული იყო ჯერ კიდევ უძველეს პერიოდში, როგორც უკვე აღვნიშნეთ, დარწმუნებული იყო მღვდელმთავარი დიმიტრი როსტოველი: "ენოქის წიგნი წარღვნის დროს ნოემ თან წაიღო კიდობანში, და ამგვარად, წარღვნის შემდეგ მცხოვრები ადამიანებისთვის ცნობილი გახდა ენოქის წინასწარმეტყველებანი. ამის შესახებ მოგვითხრობენ დღემდე სანდო მწერლები, რომელთა შორის არიან: ტერტულიანე, რომელიც ცხოვრებდა სევეროზის მმართველობის დროს და, რომელიც გამეფდა ქრისტეს შობიდან მესამე საუკუნეში, კლიმენტ ალექსანდრიელი, ტერტულიანეს თანამედროვე პრესვიტერი და იოანე პრესვიტერი, რომელიც ცხოვრობდა თეოდოსი დიდის მეფობის პერიოდში. ამასვე მოწმობს ათანასე დიდი თავის სინოპსისში და ბრძანებს, რომ ენოქის წინასწარმეტყველება წარღვნიდანვე იყო დაცული ნოეს მიერ და მანვე გადასცა ის თავის შთამომავლებს. შედეგად, დამწერლობას დასაბამი მიეცა წარღვნამდე მცხოვრებ პირველ მამათმთავართა დროიდან" (Димитрий Ростовский. Летопись. Синопсис. С. 112).

თვით "პატრიარქი ენოქი", დამწერლობის შექმნაში საკუთარ ღვაწლს ასე აფასებს: "ჩემს მიერ, ანუ მწერალ ენოქის მიერ დაწერილი ვრცელი სიბრძნე იმსახურებს ქებას ყველა კაცთაგან, ის არის მთელი დედამიწის, დედამიწაზე მცხოვრები ყველა ჩემი შვილის და მომავალი თაობების მსაჯული, რომლებიც ივლიან მშვიდობასა და სიმართლეში" (ენოქი 19:1).

როგორ ჩაწერა ენოქმა თავისი ხილვები, ჩვენ ზუსტად არ ვიცით, მაგრამ აღმოჩენილი თიხის ძველი ფილაქნები პიქტოგრამებით (ციფრებისა და საგნების კონკრეტული სახეები), წარმოადგენს კიდევაც თავდაპირველ "ენოქისეულ" დამწერლობას.

მართალია, ენოქის წიგნში ლაპარაკია ჩვენთვის ჩვეულ "მელანსა და ქაღალდზე", მაგრამ აქ აშკარად ჩანს გვიანდელი ეპოქის რედაქტორთა მუშაობა. ძალიან მალე ფილების პიქტოგრამები ტრანსფორმირებულ იქნა უმეტესი სიმბოლოებით დატვირთულ შუმერულ ლურსმნულ დამწერლობაში. ფონეტიკურად შუმერული ენის წყობის აღდგენა ლინგვისტებმა ვერ მოახერხეს.

ძველ წმიდა მამები ადასტურებდნენ "ანგელოზთა წმიდა ენის" არსებობას, რომელიც, როგორც ჩანს იყო კიდევაც წინარე ენა, რომელიც ადამს სამოთხეში ებოძა. სამწუხაროდ, ამ საკითხში ოკულტური სექტების მიმდევართა შემდგომმა აქტიურობამ გააქარწყლა ნდობა ამ თემისადმი. იმავდროულად, მაგალითად, ღირ. იოანე კარფათელი (V ს.) დაბეჯითებით ირწმუნება, რომ მის დროს არსებობდა ანგელოზთა ენის სმენის გამოცდილება: "დღესაც, უვნებო მდგომარეობის უეჭველი მოწმობით, ჩვენს გონებას ესმის ენა, რომელიც არ იცოდა. ეს არის არა დემონთა ენა, რომელიც უწმიდურია და ხრწნის ჯანსაღ ცნობიერებას, არამედ ენა წმიდა ანგელოზთა, რომელიც გონებას ხორციელიდან უხორცო მეტყველებად გარდაქმნის და განანათლებს მის მიმღებ სულს" (Преп. Иоанн Карпафский // Добротолюбие. М. Сретенский монастырь. 2004. Т. 3).

მეტყველების წერილობითად დაფიქსირების უნარი, ენოქის მოწმობით, დაცემულ ანგელოზთა მიერ ადამიანებისთვის გამოცხადებული "საიდუმლო ცოდნის" ერთ-ერთი ელემენტი გახლდათ. ენოქი გადაჭრით გმობს ამ უსჯულოებას, მოპარულ "ცოდნას", და გვიყვება დამწერლობის დანერგვის შესახებ, რომელიც ერთ-ერთმა დაცემულმა დარაჯმა-ანგელოზმა პენემუემ განახორციელა: "მან ადამიანებს ასწავლა მელნით წერა და ქაღალდის გამოყენება, და ამის შემდეგ ბევრმა შესცოდა საუკუნითგან საუკუნემდე, და დღემდე სცოდავს. რადგან ადამიანები შექმნილნი იყვნან არა ანგელოზთა უქვემოეს, რათა ყოფილიყვნენ სამართლიანნი და წმიდანი, რათა სიკვდილი, რომელიც ყველაფერს ღუპავს, მათ არ მისწვდომოდა. მაგრამ ისინი თავიანთი ცოდნით იღუპებიან. ეს ძალა მეც მანადგურებს" (ენოქი 11:44, 46).

ენოქი გვაფრთხილებს: ადამიანები "თავიანთი ცოდნით იღუპებიან". როგორც ვიცით, ეს უბედურება ჯერ კიდევ ედემის ბაღში დაიწყო, როდესაც ევა იდგა "სიკეთისა და ბოროტების შეცნობის ხესთან" და "დაინახა დედაკაცმა, რომ კარგი იყო საჭმელად ის ხე, რომ თვალწარმტაცი და საამური სანახავი იყო, რადგან იძლეოდა ცოდნას" (დაბ. 3:6) (რუს. სინოდ თარგმ.: "увидела, что оно приятно для глаз и вожделенно, потому что дает знание") (დაბ. 3:6).

ამ ბიბლიურ ეპიზოდში კარგად ჩანს ეშმაკის დახვეწილი მზაკვარება, რომელიც ევას ცოდნის სწრაფი მოპოვებით აცთუნებს. მაგრამ ხაზი უნდა გავუსვათ იმას, რომ ღმერთს არ აუკრძალავს ადამიანებისთვის შემეცნების პროცესი. მან მხოლოდ აუკრძალა მათ სიკეთისა და ბოროტების შეცნობა აკრძალული ნაყოფის მიღებით, ანუ ღმრთისადმი დაუმორჩილებლობის ცოდვის გზით. ყოფიერების ცოდვილი გზა, ვიწრო და ეკლიანი, რომელზეც შედგნენ მაშინ ჩვენი პირველწინაპრები, "სიკეთესა და ბოროტებას" შორის მუდმივი დაბალანსების გარეშე წარმოუდგენელია. უფალმა მათ სამყაროს ყველა საიდუმლოს შემეცნების ფართე გზა უბოძა, რაც გულისხმობდა სულიერ ზრდას სულიწმიდასა და ჭეშმარიტებაში.

მაგრამ, კაცობრიობა მყარად დადგა სამყაროს შემეცნების სხვა, ცოდვილ გზაზე. იმ დღიდან ცოდნას ადამიანები მოიპოვებენ ღმრთის შეწევნის გარეშე. თანაც, გონებაში დამკვიდრდა დამღუპველი აზრი, თითქოსდა კაცობრიობა სრულყოფილებისკენ უწყვეტად ვითარდება, რადგან ეს ე. წ. სამეცნიერო-ტექნიკური პროგრესის გზით განვითარებაა და არა სულიერი ამაღლება. გზა, რომელიც განგვაშორებს ღმერთს, შეუძლებელია იწოდებოდეს პროგრესად, რადგან "progressus" (ლათ.) - ეს წინსვლაა, განვითარებაა უდაბლესიდან უმაღლესისკენ. ხოლო კაცობრიობა, თავისი სამეცნიერო მიღწევებით, რეგრესის გზას ადგას. ის პატარავდება და "ქვრება", განიცდის სულიერ დეგრადირებას, რამეთუ სულ უფრო და უფრო შორდება ღმერთს. ეს არის კაცობრიობის დამღუპველი ტენდენცია, რაც უფალმა კაცობრიობას ჯერ კიდევ წარღვნამდე შეუნიშნა, გრძელდებოდა და მყარდებოდა ცოდნის ჯერ დაცემულ ანგელოზებთან მაგიური კონტაქტების მეშვეობით, შემდეგ კი "სამყაროს სამეცნიერო შემეცნების" გზით.

ადამიანების მიერ ღმრთის შეწევნის გარეშე ცოდნის მოპოვების დამღუპველობაზე მიანიშნებს ის საყოველთაოდ ცნობილი ფაქტი, რომ სამეცნიერო გამოგონებათა აბსოლუტური უმრავლესობა იშვებოდა საომარი მოთხოვნილებებითა და სტიმულით მოეძებნათ მოწინააღმდეგეთა განადგურების ახალი შესაძლებლობები. ძიებით.

გადაჭარბების გარეშე შეიძლება ითქვას, რომ სამეცნიერო-ტექნიკური პროგრესის მამოძრავებელი ძალა არის სიკვდილი, რომელიც ადამიანში ჩასახლდა და მართავს მას; და ეს კანონზომიერია, რამეთუ სამეცნიერო გამოგონებათა მამამთავარი გახლდათ პირველი მკვლელი დედამიწაზე - კაენი და მისი შთამომავლობა (იხ. დაბ. 4).

კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი ნიუანსი, რომელიც უნდა აღინიშნოს დაბადების წიგნის ტექსტში და, რომელზეც ყურადღებას ამახვილებს წმ. კლიმენტი ალექსანდრიელი: "ადამ იცნა ევაჲ ცოლი თჳსი" (დაბ. 4:1). "წმიდა წერილიც კაცსა და ქალს შორის ქორწინებას "შეცნობას" უწოდებს, ისევე როგორც მცნებათა დარღვევასა და აკრძალული ხილის მირთმევას". და მართლაც, "შევიმეცნებ", "ვიცი" = "ცოლთან შეერთებას". "ცოდნის" ეს სახეობა ადამიანის ცოდვით დაცემის პირდაპირი შედეგია, და ის ადამიანებში მხოლოდ სამოთხიდან განდევნის შემდეგ გაჩნდა. მანამდე ამგვარი "შეცნობის" საჭიროება არ იდგა: "ადამი და მისი ცოლი" წარმოადგენდნენ ერთ მთლიანობას. იმის ანალოგიად, რომ თავდაპირველად მსგავსი "შეცნობის" საჭიროება არ არსებობდა, შეიძლება გამოდგეს მთელი ქმნილი სამყაროსადმი დამოკიდებულება.

შედეგად, ენოქი ადასტურებს, რომ ადამიანები "თავიანთი ცოდნის მეშვეობით იღუპებიან". წინდაწინვე შეიძლება წარმოვიდგინოთ თანამედროვე ადამიანის რეაქცია ენოქის ამ გამონათქვამზე. მაგრამ კიდევ ერთხელ შეგახსენებთ, რომ სამყაროს შესახებ მთელი ცოდნა თავმოყრილია უფალ სულიწმიდაში, ადამიანი კი მას იღებს "შავი გასასვლელიდან", "ფანჯრიდან" და ისიც ნაწილ-ნაწილ, რომელიც მიტაცებული აქვთ დაცემულ ანგელოზებს; ან კიდევ წარმოუდგენელი ძალისხმევით, ე.წ. სამეცნიერო კვლევა-ძიებების მეშვეობით. ორივე შემთხვევაში ცოდნის მიღებს ეს გზა ღმრთითსაწინააღმდეოა და ღმერთის წინაშე ამპარტავნული კადნიერებაა; ეს არის ამაყი და მედიდური მცდელობა იცხოვრო სულიწმიდის გარეშე. ეს არის გზა არაფრისკენ, და ის ადამიანს სულ უფრო და უფრო უბედურს ხდის: "ისინი იღუპებიან საკუთარი ცოდნის გამო". ეს ძალა მეც მნთაქვს" (ენოქი 11:46).

ამის შესახებ მსჯელობენ წმიდა მამებიც: "ადამმა დაუჯერა ეშმაკს და განვარდა ჭეშმარიტებისგან. ამის შემდეგ ადამიანური ბუნება მრავალს შრომობდა, ეძებდა ჭეშმარიტებას, მაგრამ მისი შეძენა არ შეეძლო" (Симеон Новый Богослов. Слова. Т. 2. С. 440). ფილოსოფიური ცოდნის შესახებაც, რომლითაც ესოდენ ამაყობდნენ ბერძნები, სინანულით შეიძლება ითქვას იგივე, რომ "ფილოსოფია ასრულებდა არა უფლის დავალებას, არამედ სამყაროში შემოვიდა მპარავივით, როგორც მპარავის ნიჭი. ერთგვარმა ძალამ ან ანგელოზმა, შეიტყო რა ჭეშმარიტება, მაგრამ განვარდა მისგან, ადამიანების უსჯულო სწავლება დაიწყო" (Климент Александрийский. "Строматы". Кн. 1-3. С. 127).

ბევრს შეუძლია თუ არა დღეს ადექვატურად აღიქვას ენოქის სიტყვების მთელი სიღრმე, ასევე დაიჯეროს მოციქულ პავლეს ნათქვამი: "ვისაც ჰგონია, რომ რაღაცა იცის, ჯერ კიდევ არაფერი ისე არ იცის, როგორც უნდა იცოდეს. მაგრამ ვისაც ღმერთი უყვარს, კიდეც შეიცნობა მის მიერ" (1 კორინთ. 8:3)? უფალი ცოდნას აძლევს იმას, ვისაც ღმერთი უყვარს და მორჩილად ითხოვს მისთვის ამ საგანძურის მონიჭებას. ასე მოიქცა, მაგალითად, მეფე სოლომონი, თავისი დროის უდიდესი ბრძენი: "სიბრძნე და ცოდნაც მომეცი ბარემ, რომ გავდიოდე ხალხის წინაშე და შევდიოდე. რადგან ვის შეუძლია განაგოს შენი ერი, ესოდენ მრავალრიცხოვანი?" (2 პარ. 1:10).

განსაკუთრებით მიუღებელი იქნება განათლებული გონებისთვის კაცობრიობის ისტორიაში დამწერლობის როლის ზემოთმოტანილი შეფასებაც. და უნდა გვესმოდეს, რომ ენოქი ლაპარაკობს მხოლოდ შორეულ ტრაგიკულ დროებაზე კაცობრიობის ისტორიისა, რომელიც ღმერთს თანდათანობით, სულ უფრო და უფრო შორდება. ენოქი გლოვობს ადამიანზე თავდაპირველი საღმრთო ჩანაფიქრის დამახინჯების გამო, რომლის თანახმადაც "ადამიანები ანგელოზებზე უკნინესად როდი შეიქმნენ, რათა ყოფილიყვნენ მართალნი და წმიდანი, რათა სიკვდილი, რომელიც ყველაფერს ღუპავს, მათ არ შეხებოდა".

როგორც ვხვდებით, ანგელოზები არ იყენებდნენ დამწერლობას და მის ატრიბუტებს სიტყვათა გამოსათქმელად, რადგან თავიანთი მეტყველების ფიქსაციისთვის სხვა უნარები გააჩნიათ. ეს უნარები, რომლებიც ადამიანსაც ებოძა მისი შექმნის დროს, ცოდვით დაცემის დროს დაიკარგა. თავისი "ახალი მეგობრების" დახმარებით კაცობრიობას ასწავლეს "საწერ-კალმითა და მელნით დაეფიქსირებინა თავისი სიტყვა". ამასთან, როდესაც დამწერლობაზე ვმსჯელობთ, ჩვენ სულაც არ გვავიწყდება, რომ სწორედ წერილობით გვიბოძა ღმერთმა წმიდა წერილის უდიდესი საგანძური და ამ პატარა და უსულო საწერ-კალმითა და მელნით ესოდენი დიადი საიუმლოებანი გვაუწყა" (Петр Дамаскин. Творения. С. 106).

იუბილეთა წიგნში (მცირე შესაქმე) ნახსენებია, რომ წერილობითი ცოდნა წარღვნის შემდეგაც შენარჩუნდა, ისევე როგორც ტექსტები, რომლებიც გადმოსცემდნენ დარაჯთა საიდუმლო ცოდნას. ასე, მაგალითად, სემის ერთ-ერთი შვილიშვილი - კაინანი - ძველი წერილის აღმოჩენის გამო ცოდვაში ჩავარდა, რადგან დაცემულ "დარაჯთა" საიდუმლო ცოდნას ეზიარა: "მამამ (არფაქსადმა) კაინანს წერა ასწავლა და ისიც წავიდა იმგვარი ადგილის მოსაძებნად, სადაც ქალაქს დააფუძნებდა. ჰპოვა ერთი კლდე, რომლებზეც წინაპრებს წარწერა გაუკეთებიათ, და წაიკითხა იგი, თანაც გადაწერა და ამის გამო შესცოდა, რამეთუ ეს ნაწერი შეიცავდა დარაჯთა სწავლებას, რომლის თანახმადაც ისინი აკვირდებოდნენ მზის, მთვარის, ვარსკვლავებისა და ზეცის სხვა მნათობთა ნიშნებს. მან ეს ჩაწერა, მაგრამ ამის შესახებ არავის არაფერი უთხრა, რადგან ნოესი ეშინოდა, რომ არ განრისხებულიყო იგი ამის გამო" (იუბ. 8:3, 4).

ამ ინფორმაციას, რომელიც შემორჩენილია წარღვნამდელ წერილებში, ახსენებს მიტრ. დიმიტრი როსტოველიც, რომელიც XII ს-ის ბიზანტიელი ავტორის, გიორგი კედრენეს "ისტორიის მიმოხილვას" ეფუძნება: "გიორგი კედრენემ ასე დაწერა: სამყაროს დასაბამიდან 2585 წელს (წარღვნიდან 342 წელს) კაინანმა, ნოეს შვილთაშვილმა, სადღაც იპოვა წარღვნამდელ ბუმბერაზთა დაწერილი; აქედან აშკარად ჩანს, რომ წარღვნამდე ადამიანები სარგებლობდნენ დამწერლობით" (Димитрий Ростовский, святитель. Летопись миробытия. М. "Правило веры". 2016. С. 433).

გაგრძელება იქნება.