აპოკალიფსისი > განმარტება
წმ. წერილის წინასწარმეტყველური სიმბოლოები: როგორ განაპირობა მომავალმა წარსული
აპოკალიფსისის სიმბოლოთა და წინასწარმეტყველებათა შესახებ მსჯელობის კონტექსტში ცალკე ყურადღებას იმსახურებს კიდევ ერთი ასპექტი, რომელიც დამახასიათებელია მოციქულ იოანეს ნაშრომთათვის, - კერძოდ მოციქულის მიერ მრავალჯერადი მითითება იმაზე, თუ როგორ ხსნის ახალი აღთქმა წინასწარმეტყველურ სიმბოლოთა და ხატებათა საყოველთაო აზრს, რომელთა არსებობა წმიდა ტექსტებში გარკვეულ დრომდე ბურუსით იყო შემოსილი.
ეს სიმბოლური ხატებანი ძველაღთქმისეულ წერილში წარმოდგენილნი არ ყოფილან, როგორც "კლასიკური" წინასწარმეტყველებანი, ასე რომ ყველაზე წიგნიერი იუდეველი მწიგნობრებიც კი ვერ ხედავდნენ მათში სიმბოლურ აზრებს, და მათი აღსრულების მომლოდინენიც ვერ იქნებოდნენ. მაშინაც კი, როდესაც ამ სახეებმა სახარებისულ მოვლენათა აღსრულებისდა კვალად აზრობრივი სისრულე შეიძინეს, - მტკიცება, რომ ისინი, პირდაპირ წინასწარმეტყველებათა მსგავსად, ბუკვალურად აღსრულდა, არასწორი იქნებოდა.
(სიმბოლურ წინასწარმეტყველურ სახეთა აღსრულებაზე ლაპარაკი შესაძლებელია მხოლოდ "აღსრულების" მეორე გაგებით, ანუ თუ მას აღვიქვამთ, როგორც "აღვსებას" ან "სისრულის მიღწევას").
მიუხედავად ამისა, მოციქული იოანე არაერთხელ მიმართავს ქარაგმულ ძველაღთქმისეულ სახეებს, და მათ ახალაღთქმისეული დროების მოვლენებს უკავშირებს, რითაც მიგვანიშნებს, რომ ეს სახეები თავიდანვე შეიცავდნენ მომავალ მოვლენათა მონახაზებს.
(მსგავს საღვთისმეტყველო გააზრებას ანიჭებს ძველაღთქმისეულ მოვლენებს მოციქული პავლეც, მაგალითად: "ყოველივე ეს ნიმუშად დაიდო მათთვის და დაიწერა ჩვენს შესაგონებლად, რომელთაც მივაღწიეთ ჟამთა დასასრულს" (1 კორინთ. 10:11)).
რადგან გამოცხადების წიგნის ცალკეულ ეპიზოდებსა და მთელ რიგ სიუჟეტებზე აუცილებელია ამ კუთხითაც ვილაპარაკოთ, - საჭიროა განვიხილოთ რამოდენიმე მაგალითი, თუ როგორ იხსნება იოანეს სახარებაში განსაზღვრული ძველაღთქმისეული მოვლენები, როგორც ახალაღთქმისეული დროების სულიერი რეალობის წინასწარმეტყველური მეტაფორები.
პატრიარქ იაკობის სიზმარი
ნათანაელის მოწოდების ეპიზოდში (იოანე 1:45-51), რომელიც მხოლოდ იოანეს სახარებაშია აღწერილი, უფალი ჯერ საკუთარ თავს უდასტურებს ნათანაელს, და მიანიშნებს, რომ ნანახი ჰყავდა იგი მათ უშუალო შეხვედრამდე,
(როდესაც უთხრა მას ნათანაელმა: "საიდან მიცნობ მე? მიუგო იესომ და უთხრა: სანამ ფილიპე გიხმობდა, ლეღვის ქვეშ მყოფი გიხილე" (იოანე 1:48) (სხვათა შორის, ეს პატარა დეტალი შეიძლება განიმარტოს არა მარტო ბუკვალურად, არამედ როგორც საღვთისმეტყველო ალეგორიადაც).
შემდეგ კი იუწყება, რომ ყოველნი, ვინც კი მიჰყვება ქრისტეს, უმეტესს იხილავენ:
"და უთხრა მას: ჭეშმარიტად, ჭეშმარიტად გეუბნებით თქვენ: ამიერიდან იხილავთ გახსნილ ცას და ღმრთის ანგელოზებს, აღმავალთ და გადმომავალთ კაცის ძეზე" (იოანე 1:51).
თანაც უეჭველია, რომ ნათანაელსა და იქ დამსწრე მოწაფეებს უფალი განუმარტავს, თუ როგორ იყო დაკავშირებული მისი მსახურება ძველაღთქმისეულ პატრიარქ იაკობის სიზმრისეული ხილვის მნიშვნელობასთან.
"ესიზმრა: მიწაზე კიბე დგას და თავით ცას სწვდება; უფლის ანგელოზები ადი-ჩამოდიან კიბეზე. აჰა, უფალი დგას კიბეზე ... შეშინდა და თქვა: რა საშიში ყოფილა ეს ადგილი! სხვა რა უნდა იყოს, თუ არა უფლის სახლი; ეს ცათა კარიბჭეა!" (დაბ. 28:12-13, 17).
გუსტავ დორე. იაკობის სიზმარი. გრავიურა.
ფაქტობრივად, იმოწმებს რა თავის სახარებაში ზემოთნახსენებ ეპიზოდს, მოციქული იოანე ადასტურებს, რომ ერთი შეხედვით ჩვეულებრივი კაცი იესუ ქალაქ ნაზარეთიდან არის თვით უფალი, რომელიც პატრიარქ იაკობის სიზმრისეულ ხილვაში კიბეზე იდგა.
გარდა ამისა, იაკობის წინასწარმეტყველურ ხილვაში არ იყო არც მითითება და არც მინიშნება იმისა, რომ პატრიარქისთვის ნაჩვენები "კარიბჭე" თავის დროს გაიღებოდა არა მარტო ანგელოზთათვის, არამედ ღმრთის კაცთათვისაც.
მაცხოვრის სიტყვები, რომელსაც იმოწმებს მოციქული იოანე, ადასტურებს იმას, რომ ახალ აღთქმაში არა მარტო რეალობად იქცა და განხორციელდა იაკობის სიზმარი, არამედ კაცთა მზერისთვისაც გაიხსნა "ზეციური კარიბჭე".
ამასთან ახალაღთქმისეულ წმიდა ტექსტთა მიმართვა "გაღებულ ზეციურ კარების" ხატებასთან არ იზღუდება იოანეს სახარებით. ასე, მაგალითად, საქმეთა წიგნში უკვე პირველმოწამე სტეფანე მოწმობს იმის შესახებ, რომ ხედავს გაღებულ ცას და ღმრთის მარჯვნივ მდგომარე კაცის ძეს (საქმე 7:55-56), - გამოცხადების წიგნში კი იდუმალთმხილველი თვითონ შედის ამ "ზეციურ კარიბჭეში", და პირდაპირი მონაწილე ხდება ამ კარებს მიღმა მომდინარე მოვლენების:
"შემდგომ ამისა, გავიხედე და, აჰა, კარი გაიღო ცაში, და ხმამ, რომელიც თავდაპირველად ჩამესმა, როგორც ხმა საყვირისა, მითხრა: ამოდი აქ და გიჩვენებ, რაც უნდა მოხდეს ამის შემდეგ" (გამოცხ. 4:1).
სხვა სიტყვებით, ჯერ იოანეს სახარების, შემდეგ მოციქულთა საქმეების და ამის შემდეგ იოანეს გამოცხადების მოწმობით, ძველაღთქმისეული ხილვა (დაბ. 28:12-17) გვეხსნება, როგორც მომავლის სახე, რომლის მონახაზი მოცემულია წინასწარმეტყველთან (როდესაც ეს ხილვა შემოსაზღვრული იყო თავისი დროებით), - და როგორც ქრისტეში არსებული და მოქმედი ახალაღთქმისეული რეალობა (როდესაც ლაპარაკია მნიშვნელობებზე, რომელიც ამ ხილვაში ახალაღთქმისეულ პერიოდში იხსნება).
ზეციური მანანა
როდესაც მაცხოვრის სიტყვას იმოწმებს, რომ მანანა, რომლითაც უდაბნოში მავალი ისრაელი იკვებებოდა, "ზეციური პურის" (ანუ თვით უფლის) ერთ-ერთ წინასახეს წარმოადგენდა, მოციქული იოანე გასაგებად გვეუბნება, რომ ყველა მოვლენა, დეტალი და ვითარება, - დაკავშირებული ისრაელის ეგვიპტიდან გამოსვლასთან და ზეციური მანანით მის დაპურებასთან, - წინასწარმეტყველურ წინასახეს წარმოადგენდა, რომელიც ახალაღთქმისეული დროების სულიერ რეალობას ასახავდა.
"მე ვარ პური სიცოცხლისა. თქვენმა მამებმა მანანა ჭამეს უდაბნოში და დაიხოცნენ. ესაა პური, რომელიც ჩამოდის ზეცით, რათა ვინც მას შეჭამს, არ მოკვდეს. მე ვარ პური ცოცხალი, რომელიც ჩამოველ ზეცით; ვინც ამ პურს შეჭამს, უკუნისამდე იცოცხლებს. პური, რომელსაც მე მოგცემთ, ჩემი ხორცია, რასაც გავცემ ქვეყნის სიცოცხლისათვის" (იოანე 6:48-51)).
(ცხადია, რომ "საკვირველი მანანით გამოკვების" დროის ათვლა დაიწყო მაცხოვრის ქადაგებიდან ზეციერ პურზე (იოანე 6:32-68). მაგრამ ამ სახის ყველა მნიშვნელობის აღსრულება ოდნავ მოგვიანებით მოხდა, კერძოდ, მაცხოვრის მკვდრეთით აღდგომისა და ამაღლების შემდეგ, როდესაც ქრისტეს ეკლესიამ დაიწყო "უდაბნოში მსვლელობის" თავისი ახალაღთქმისეული გადასვლა. შეად. გამოცხ. 12:6; 12:14; 2:17).
სიცოცხლის წყლის სიმბოლო
"სიცოცხლის წყლის" სიმბოლო წარმაოდგენს "ზეციური მანანის" გაგრძელებას და დასრულებას, რომელთან ერთადაც ის "საჭმელისა და სასმელის" ცნებამდე იმატებს (იოანე 6:55; რომ. 14:17) და აღნიშნავს იმის სისრულეს, რაც ადამიანს ცხოვრებისათვის სჭირდება:
"ხოლო დღესასწაულის უკანასკნელ, დიდ დღეს ადგა იესო, შეღაღადა და თქვა: ვისაც სწყურია, მოვიდეს ჩემთან და შესვას" (იოანე 7:37).
გარდა ამისა, "სიცოცხლის წყალი", ახალაღთქმისეული ქადაგების მნიშვნელობით, ძველაღთქმისეულ წინასწარმეტყველებებში მოცემულ ერთდროულად რამოდენიმე აზრობრივ პარალელზე მიგვანიშნებს.
ერთი მხრივ, "დამარწყულებელი წყლის" სიმბოლოთი მაცხოვარი განმარტავს და აგრძელებს განსაკუთრებულ "სატაძრო" ხილვათა მნიშვნელობებს, რომლებიც ეზეკიელის წინასწარმეტყველებაშია აღწერილი:
"დამაბრუნა ტაძრის შესასვლელთან და, აჰა, წყალი მიედინება ტაძრის ზღურბლის ქვეშიდან აღძოსავლეთისკენ, რადგან აღმოსავლეთისკენ იყო მიქცეული ტაძარი; წყალი გამოდის ქვეშიდან, ტაძრის მარჯვენა მხრიდან, სამსხვერპლოს სამხრეთით. ... ყოველი სულდგმული, რომელიც ფუთფუთებს ყველგან, სადაც ეს მდინარე ჩაივლის, გაცოცხლდება; დიდად გამრავლდება თევზი, რადგან სადაც ეს წყლები ჩაივლის, ყველაფერი განიკურნება და გაცოცხლდება, სადაც კი ეს წყალი ჩაივლის" (ეზეკ. 47:1, 9).
თანაც ამ შესაბამისობების მეშვეობით იხსნება პირდაპირი წინასწარმეტყველური კავშირი "ეზეკიელის მეორე ტაძარს" (ეზეკ. 45 - ეზეკ. 47) - და ეკლესიას შორის, რომლის თავი არის ქრისტე (ამ მნიშვნელობებზე დეტალური საუბარი გაიმართება მომდევნო პუბლიკაციებში).
ამასთან, "სიცოცხლის წყლის" წინასწარმეტყველური შესაბამისობა და ქრისტეს ქადაგება უკვე გვიხსნის გამოსვლის დროინდელი ერთ-ერთი სასწაულის ახალაღთქმისეულ მნიშვნელობას, როდესაც მოსემ თავისი კვერთხით უდაბნოში კდლიდან წყალი გადმოადინა (გამოსვლა 17:1-7; რიცხვ. 20:7-11). ამასთან წყლის სახე, რომელიც სასწაულებრივად გადმოდინდა "კლდიდან", ერთ აზრში აკავშირებს ახალაღთქმისეულ აღთქმას იესუ ქრისტეში ადამიანის ბუნების განახლების შესახებ (იოანე 3: 3-7, 2 კორინთ. 5:17) - და აღთქმას სხეულიდან "ქვის გულის" ამოღებისა და "ხორცის გულის" მიცემის შესახებ (ეზეკ. 11:19, ეზეკ. 36:26), რის შედეგადაც უკვე თვით ქრისტიანები იქცევიან "იმ წყაროს წყლებად, საუკუნო სიცოცხლედ რომ იდინებენ" (შეად. იოანე 4:14).
ფრანსუა პერიე. მოსეს მიერ კდლიდან წყლის გადმოდინება. 1642 წ.
ხოლო "საჭმელისა და სასმელის" მნიშვნელობების დასრულება მოცემულია გამოცხადების წიგნში, სადაც უფალი წარმოგვიდგება მწყემსის სახით, რომელიც ყველას აძლევს "საჭმელსა და სასმელს", ვინც კი მისი რჩეული სამწყსოს წევრი აღმოჩნდება.
"ასე რომ, აღარც მოშივდებათ, არც მოსწყურდებათ, აღარც მზე დასწვავთ და აღარც ხვატი. რადგანაც კრავი, რომელიც ტახტის შუაშია, დამწყემსავს და სიცოცხლის წყლის წყაროსაკენ წარუძღვება მათ, და ღმერთი მათ თვალებზე სათითაოდ შეაშრობს ცრემლს" (გამოცხ. 7:16-17).
სპილენძის გველის სიმბოლური მნიშვნელობა
გუსტავ დორე. მოსე და სპილენძის გველი. გრავიურა.
იოანეს სახარებაში (ინ. 3:14-15) უფალი "სპილენძის გველის" წინასწარმეტყველური მნიშვნელობების განმარტებით წარმოაჩენს თავის მომავალ ჯვარცმას, აღდგომას და ამაღლებას, რადგან სწორედ ამ სპილენძის გველის მეშვეობით გადაარჩინა მოსემ ისრაელის ხალხი, რომელიც იქ გველთა ნაკბენებისგან იღუპებოდა (რიცხვ. 21:4-9).
მწყემსის სახე
იოანე 10:1-16 და იოანე 10:26-29 უფალი საკუთარ თავს მწყემსს უწოდებს, რომელიც "ზეციური სამწყსოს ცხვრებს" მამა ღმერთმა გამოუგზავნა, და მით ადასტურებს მის შესახებ მთელი რიგი ძველაღთქმისეული სახეებისა და წინასწარმეტყველებების აღსრულებას (შეად. – დაბ.49:24, ფსალმ. 79:2, ესაია. 40:10-11, იერემია. 31:10, ეზეკიელი. 34:23, ეზეკიელი. 37:24 და სხვა).
ფრესკა "კეთილი მწყემსი", პრისკილას კატაკომბები, III ს.
ხოლო გამოცხადების წიგნი აგრძელებს ამ მოწმობას, როდესაც ზეციური მწყემსის ყველა ბიბლიურ სახეს ახალაღთქმისეულ სისავსესა და დასრულებას ანიჭებს (გამოცხ. 7:17; 12:5; 14:4; 19:15). გარდა ამისა, სიტყვაში სხვადასხვა "ეზოების" შესახებ, რომლისგანაც ზეციურმა მწყემსმა ერთ სამწყსოდ უნდა შემოკრიბოს მორწმუნენი ("სხვა ცხვრებიც მყვანან, რომლებიც არ არიან ამ ფარეხისა; მათი მოყვანაც მმართებს, რათა ისმენდნენ ჩემს ხმას, და იქნება ერთი სამწყსო და ერთი მწყემსი" (იოანე 10:16)), ცნებაში "ეს ფარეხი" იგულისხმება ხელთქმნილი იერუსალიმის ტაძრის შიდა ეზო, რადგან თვით მიმართვა ამ ტაძრის სტოადან (შესასვლელიდან) წარმოითქვა (იხ. იოანე 10:23).
გამოცხადების წიგნი, როგორც ეს შემდეგში გამოჩნდება, ასევე მიმართავს "ორი ეზოსა" და ტაძრის შესასვლელის სიმბოლოებს, რომელთა მიერ ახალაღთქმისეულ მნიშვნელობათა მთელ რიგ წინასწარმეტყველურ თანმიმდევრობას გვიხატავს (გამოცხ. 11:1-3; 10:1-2 და სხვა).
ცხადია, რომ ძველ აღთქმაში ძალზედ ბევრია ზემოთ ხსენებულ სახეთა და სასწაულთა მსგავსი წინასახეობრივი სიმბოლოები და მეტაფორები; და ყველა მათგანი (როგორც მრავალი ბუკვალურ-ისტორიული მოვლენა, რომელიც ძველაღთქმისეულ წინასწარმეტყველებებშია აღწერილი) იოანეს სახარებასა და გამოცხადების წიგნში ახალი აღთქმის სულიერი რეალობის წინასახეებად წარმოგვიჩნდება.
(წინასწარმეტყველური კავშირი ძველაღთქმისეულ "წინასახეებსა" და ახალაღთქმისეულ რეალობებს შორის, რაზეც საუბარი უახლოეს პუბლიკაციებშიც გაგრძელდება, გვარწმუნებს, რომ ძველაღთქმისეულ წინასახეობრივ სიმბოლოთა დანიშნულება თვით მამა ღმერთის მიერ არის დადასტურებული).
ამასთან იოანეს სახარებაში არაერთხელ არის აღნიშნული, რომ მაცხოვრის მიწიერი ქადაგებების პერიოდში ზოგიერთი წინასწარმეტყველური აზრი, რომლებიც ახალაღთქმისეულ სასწაულებრივ მოვლენებში იყო მოაზრებული, დრომდე დაფარული რჩებოდა თვით ქრისტეს მოციქულებისთვისაც კი (იხ. იოანე 2:22 და იოანე 12:16). ანუ მრავალი ახალაღთქმისეულ ნიშ-სასწაულთა აზრი მომენტალურად როდი იხსნებოდა, - არამედ იმ დროისთვის, რომელიც, თვით უფლის მიერ, ამგვარი გულისხმიყოფისთვის იყო განსაზღვრული.
ასე, მაგალითად, ტაძრიდან მოვაჭრეთა განდევნის აღწერისას, მოციქული იოანე ამბობს, რომ მოწაფეებმა მომხდარი ამბავი აღიქვეს, როგორც აღსრულება სიტყვებისა: "მაშინ გაახსენდათ მის მოწაფეებს, რომ დაწერილია: შენი სახლის შური მჭამს მე" (იოანე 2:17; ფსალმ. 68:10). ანუ ამ მომენტში მომხდარი ამბის მათი სუბიექტური აღქმა შეზღუდული იყო ბუკვალური ვაჭრობისა და "ფიზიკური" ტაძრის მნიშვნელობებით.
მაგრამ, შემდეგ მოციქულს მოჰყავს უფლის სიტყვები: "ხოლო იესომ პასუხად თქვა: დაანგრიეთ ეს ტაძარი და სამ დღეში აღვადგენ მას" (იოანე 2:19), - და იოანე თვითონვე გვაძლევს განმარტებას, რომელშიც აისახება მიმდინარე ამბის არა ბუკვალური, არამედ ხატობრივი მნიშვნელობა: "მაგრამ ის გულისხმობდა თავისი სხეულის ტაძარს" (იოანე 2:21). და აქვე აზუსტებს, რომ ამგვარ გულისხმისყოფამდე მოწაფეები მივიდნენ არა ტაძარში, არამედ ბევრად გვიან, უკვე მაცხოვრის ჯვარცმისა და მკვდრეთით აღდგომის შემდეგ:
"ხოლო როდესაც მკვდრეთით აღდგა, გაახსენდათ მის მოწაფეებს, რომ ამას ამბობდა, და ირწმუნეს წერილიც და იესუს სიტყვაც" (იოანე 2:22).
(როგორც სინოპტიკური სახარებებიდან არის ცნობილი, მაცხოვრის ეს სიტყვები შემდეგში ცრუმოწმეებმა და ქრისტეს ცილისმწამებლებმა დაამახინჯეს იმისთვის, რათა მაცხოვარი დაედანაშაულებინათ იმგვარ განზრახვაში, რომლისთვისაც მოსეს სჯულით განწესებული იყო სიკვდილი (მათე 26:61; მარკოზი 14:58)).
სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, ძველაღთქმისეულ სიმბოლოთა და ახალაღთქმისეულ მოვლენათა ყოველ გულისხმისყოფას, რომელთანაც მიდიოდა და რომელსაც სწვდებოდა ქრისტეს ეკლესია, საღმრთო განგებულებით თავისი დრო ჰქონდა დაწესებული. ამ აზრით თვით მოციქულ იოანეს "სულიერი სახარების" გამოჩენამ, რომელიც დაემატა თავის დროზე უკვე დაწერილ სამ სახარებას, იუწყა ძველაღთქმისეულ და ახალაღთქმისეულ წმიდა ტექსტებში აღწერილ მოვლენათა და ნიშ-სასწაულთა საღვთისმეტყველო აზრის გულისხმისყოფის დადგომის ჟამი.
ხოლო რადგან იოანე ღვთისმეტყველის გამოცხადების წიგნი ეკლესიას მიეცა იმ დროს, რა დროსაც მეოთხე სახარება, და ამასთან გახდა ახალაღთქმისეული კანონის ბოლო წიგნი, - პირდაპირი კავშირი ძველაღთქმისეულ სიმბოლოებსა და ახალაღთქმისეულ შინაარსს შორის უნდა ახასიათებდეს იმ წინასწარმეტყველურ ხილვებსაც, რომელიც გამოეცხადა კუნძულ პატმოსზე გადასახლებულ მოციქულს.
ამრიგად, არსებობს საფუძველი ვამტკიცოთ, რომ გამოცხადების წიგნის წინასწარმეტყველური ფორმები სულაც არ არის "ნასესხები" ძველაღთქმისეულ წინასწარმეტყველთაგან რაღაც ახალი, "აპოკალიპტური" წინასწარმეტყველებების აღსაწერად, რომლებიც, თავის მხრივ, თითქოსდა არანაირად არიან დაკავშირებულნი ძველაღთქმისეულ მნიშვნელობებთან.
გამოცხადების ხილვებში სიტყვიერი და "ხილული" სიმბოლოების არსებობა, რომელიც ძველაღთქმისეულ წინასწარმეტყველებებსაც ახასიათებს, მიზნად ისახავს ამ წინასწარმეტყველებათა თავდაპირველი აზრობრივი შინაარსის გახსნას, რომელიც უკვე ახალი აღთქმის დროსა და რეალიებზე უთითებს.
გარდა ამისა, საკმარისად მკაფიო აზრობრივი კავშირი ძველაღთქმისეულ წინასწარმეტყველებებსა და იოანე ღვთისმეტყველის გამოცხადების სიმბოლოებს შორის უფლებას გვაძლევს ვივარაუდოთ, რომ აპოკალიფსისის ყოველი სიუჟეტი, მსგავსია მოვლენებისა, რომლებიც აღწერილია მეოთხე სახარებაში, და შეიძლება დასრულდნენ სიტყვებით "რათა აღსრულდეს წერილი" (შეად. იოანე 13:18; 17:12; 19:28, 36 და სხვა).
მთლიანობაში შეიძლება აღვნიშნოთ, რომ გამოცხადების წიგნი, რომელიც თავის სიუჯეტებში გვიხსნის ძველაღთქმისეულ სახეთა და მოვლენათა ნამდვილ (ახალაღთქმისეულ) შინაარსს, ძველი და ახალი აღთქმების წყაროთა (წარმომავლობის) სრულ ერთობაზე მოწმობს.
და ბოლოს, იოანეს "გამოცხადება", გამოდის რა ბიბლიის ყველა დანარჩენი წიგნის თავისებურ "წინასწარმეტყველურ ყდად", წმიდა წერილს, თითქმის ბუკვალური აზრით, ერთ და მთლიან საღმრთო გამოცხადებად "შემოიკრებს".