უსჯულოება > გნოსტიციზმი
გნოსტიციზმი - მწვალებლობა, რომელიც მსოფლიოს შანსს არ აძლევს
ქრისტიანობის ისტორიაში ცნობილია ისეთი მოვლენა, როგორიც არის ერესი, ანუ მწვალებლობა. რა არის ეს - აზროვნების თავისუფლების გამოხატულება, როგორც ამას ზოგიერთი ფიქრობს, თუ მაინც, უსიტყვო, უდავო ბოროტება, როგორც სხვები ამტკიცებენ? დღეს ჩვენ ვისაუბრებთგნოსტიციზმზე, ერთ-ერთ ყველაზე პირველ დოქტრინაზე, რომელსაც ჯერ კიდევ ახალდაფუძნებული ქრისტიანული ეკლესია სამკვდრო-სასიცოცხლოდ შეეჯახა...
უკვე თვით სახელწოდება „გნოსტიციზმს“ (სიტყვა მომდინარეობს ბერძნული ტერმინიდან „გნოზისი“ – „ცოდნა“ - "აპოკ." რედ.) შეუძლია მრავალი ადამიანის დაბნევა ან კიდევ გამოიწვიოს მძაფრი ირონია: „ხედავ?! - თვით ცოდნა გამოუცხადებიათ მწვალებლობად. ალბათ იმიტომ, რომ ქრისტიანთა ბრმა რწმენას ის არ შეესაბამება. სხვა რას უნდა ელოდო ეკლესიის მსახურთაგან?!“
მაგრამ, თუ გავაგრძელებთ გნოსტიციზმთან გაცნობას, ძალიან მალე შევძლებთ ეკლესიის წინააღმდეგ ამხედრებულ ცინიკოსებს დავუსვათ ასეთი კითხვა: „კი მაგრამ, სად არის აქ საკუთრივ ცოდნა?“ გნოსტიკოსი ავტორები მსჯელობენ უამრავ უცნაურ საგანზე, მაგრამ არა ცოდნაზე. ცოდნა აქ არაფერ შუაშია. და კვლავ იბადება კითხვა: „რითი განსხვავდება ამგვარი „ცოდნა“ რწმენისგან?“
თანამედროვე ადამიანი მიეჩვია ერთმანეთს დაუპირისპიროს რწმენა, ანუ ის, რაც ჯერაც დამტკიცებული არ არის და მხოლოდ რწმენის სფეროში იმყოფება და ცოდნა, რაც მკაცრი მტკიცებულებებით მიიღება. მაგრამ ჩვენი წელთაღრიცხვის I ს-ის ადამიანებს - არადა სწორედ ამ პერიოდში ჩაისახა გნოსტიციზმი - ცოდნის განსხვავებული გაგება ჰქონდათ. საკუთრივ მაშინ არავის თავშიც კი არ მოსდიოდა აზრი ერთმანეთისთვის დაეპირისპირებინათ რწმენა და ცოდნა. ადრინდელი საეკლესიო ავტორები სიტყვა „ცოდნას“, „მცოდნეს“, დადებითი მნიშვნელობით იყენებდნენ. ეკლესიის მამები ერთ-ერთ უმძიმეს ცოდვად სწორედ უმეცრებას მიიჩნევდნენ! მოციქული პავლე თავის მოწაფე ტიმოთეს აფრთხილებს მოერიდოს არა ცოდნას, არამედ „უკეთურ ფუჭსიტყვაობას და ცრუმეცნიერების უკუღმართობას“ (ძვ. ქართ.: „ჵ ტიმოთე, ვედრი იგი დაიმარხე და განეშორე ბილწთა მათგან ცუდთა ჴმათა და სიტყჳს-გებათა მათგან ტყუვილით სახელის მეცნიერებისასა“) (1 ტიმ. 6:20), ანუ გნოზისს. ასე რომ, ცოდნა კი არ უპირისპირდებოდა რწმენას, არამედ ჭეშმარიტი ცოდნა (მეცნიერება) უპირისპირდებოდა - ცრუცოდნას, ცრუმეცნიერებას.
მაინც, ისეთ რა „იცოდნენ“ გნოსტიკოსებმა, რომ, მაშინაც კი, როდესაც ისინი თავს ქრისტიანებად ხმობდნენ, ესოდენ გადაჭრით უარიყოფოდა ეკლესიისგან? დღეს ქრისტიანობას ხშირად ადანაშაულებენ დოქტრინის სირთულეში, მაგრამ მაშინ ის მრავალს საკმაოდ მარტივად ეჩვენებოდა. ინტელექტუალებსა და „ფართო შეხედულებების მოქნე ადამიანებს“, რომლებიც ჩაწვდნენ ბერძნული ფილოსოფიის სიღრმეებსა და წარმართულ საკრალურ მისტერიებს, არ აკმაყოფილებდა ღვთაებრივის ხარების სიმარტივე და ქრისტეანული შეკრებების თავმდაბლობა.
ბიბლიის სიტყვები იმის შესახებ, რომ ღმერთმა არაფრისგან შექმნა ცა და მიწა, ხოლო ადამიანი - თავის „ხატად და მსგავსებად“ (დაბ. 1:26), მათ კატეგორიულად არ აწყობდათ. ბიბლია სამყაროს შექმნას წარმოადგენს საკუთარი თავის პიროვნებად შემცნობი ყოვლისშემძლე ღმერთის თავისუფალ, ნებაყოფლობით აქტად, რომელიც არ არის დამოკიდებული ჩვენს სამყაროზე და არ წარმოადგენს მის ნაწილს. ადამიანის შექმნა ღმრთის ხატად და მსგავსად, სამყაროს შექმნის ყველაზე უმნიშვნელოვანესი და უმთავრესი ნაწილია. ღმრთის თვალში სამყაროს ყოფიერებას და მასში ყოველი ადამიანის ცხოვრებას დიდი აზრი და ღირებულება გააჩნია.
როდესაც ღმერთმა სამყარო შექმნა, „დაინახა ღმერთმა ყოველივე, რაც გააჩინა, და აჰა, ძალიან კარგი იყო“, მაგრამ გნოსტიკოსების თვალსაზრისით, პირიქით, „ყოველივე ძალიან ცუდი იყო“. გნოსტიკოსთა შეხედულებით სამყარო შემთხვევით, „შეცდომის შედეგად“ აღმოცენდა (იხ. გნოსტიკური თხზულება „ფილიპეს სახარება“). მათი აზრით ერთადერთი ჭეშმარიტი ღმერთი სულაც არ არის სამყაროს შემოქმედი. უზენაესი ღვთაება მრავალ გნოსტიკურ დოქტრინებში უფრო უსახურია. მისგან გამოდიან ეონები (სულიერი არსებები, რომლებიც ავსებენ სივრცეს ღმერთსა და სამყაროს შორის), ყველა ერთად კი წარმოქმნიან პლირომას (აღვსება, სისრულე, სიმრავლე).
სხვადასხვა გნოსტიკურ სისტემაში სხვადასხვანაირად აღიწერება ეონების შემდგომი დეგრადაცია, რის შედეგადაც გაჩნდა ამა ქვეყნის შემოქმედი და თვით მატერიალური სამყაროც. მრავალ გნოსტიკურ თეორიაში განსაკუთრებულ ადგილს იკავებს სოფიის სახე - ანუ ეს არის ეონი, რომელიც თვითნებობით ცდუნდა და მატერიის ტყვეობაში აღმოჩნდა.
უკვე თვით სახელწოდება „გნოსტიციზმს“ (სიტყვა მომდინარეობს ბერძნული ტერმინიდან „გნოზისი“ – „ცოდნა“ - "აპოკ." რედ.) შეუძლია მრავალი ადამიანის დაბნევა ან კიდევ გამოიწვიოს მძაფრი ირონია: „ხედავ?! -
მაგრამ, თუ გავაგრძელებთ გნოსტიციზმთან გაცნობას, ძალიან მალე შევძლებთ ეკლესიის წინააღმდეგ ამხედრებულ ცინიკოსებს დავუსვათ ასეთი კითხვა: „კი მაგრამ, სად არის აქ საკუთრივ ცოდნა?“ გნოსტიკოსი ავტორები მსჯელობენ უამრავ უცნაურ საგანზე, მაგრამ არა ცოდნაზე. ცოდნა აქ არაფერ შუაშია. და კვლავ იბადება კითხვა: „რითი განსხვავდება ამგვარი „ცოდნა“ რწმენისგან?“
თანამედროვე ადამიანი მიეჩვია ერთმანეთს დაუპირისპიროს რწმენა, ანუ ის, რაც ჯერაც დამტკიცებული არ არის და მხოლოდ რწმენის სფეროში იმყოფება და ცოდნა, რაც მკაცრი მტკიცებულებებით მიიღება. მაგრამ ჩვენი წელთაღრიცხვის I ს-
მაინც, ისეთ რა „იცოდნენ“ გნოსტიკოსებმა, რომ, მაშინაც კი, როდესაც ისინი თავს ქრისტიანებად ხმობდნენ, ესოდენ გადაჭრით უარიყოფოდა ეკლესიისგან? დღეს ქრისტიანობას ხშირად ადანაშაულებენ დოქტრინის სირთულეში, მაგრამ მაშინ ის მრავალს საკმაოდ მარტივად ეჩვენებოდა. ინტელექტუალებსა და „ფართო შეხედულებების მოქნე ადამიანებს“, რომლებიც ჩაწვდნენ ბერძნული ფილოსოფიის სიღრმეებსა და წარმართულ საკრალურ მისტერიებს, არ აკმაყოფილებდა ღვთაებრივის ხარების სიმარტივე და ქრისტეანული შეკრებების თავმდაბლობა.
ბიბლიის სიტყვები იმის შესახებ, რომ ღმერთმა არაფრისგან შექმნა ცა და მიწა, ხოლო ადამიანი -
როდესაც ღმერთმა სამყარო შექმნა, „დაინახა ღმერთმა ყოველივე, რაც გააჩინა, და აჰა, ძალიან კარგი იყო“, მაგრამ გნოსტიკოსების თვალსაზრისით, პირიქით, „ყოველივე ძალიან ცუდი იყო“. გნოსტიკოსთა შეხედულებით სამყარო შემთხვევით, „შეცდომის შედეგად“ აღმოცენდა (იხ. გნოსტიკური თხზულება „ფილიპეს სახარება“). მათი აზრით ერთადერთი ჭეშმარიტი ღმერთი სულაც არ არის სამყაროს შემოქმედი. უზენაესი ღვთაება მრავალ გნოსტიკურ დოქტრინებში უფრო უსახურია. მისგან გამოდიან ეონები (სულიერი არსებები, რომლებიც ავსებენ სივრცეს ღმერთსა და სამყაროს შორის), ყველა ერთად კი წარმოქმნიან პლირომას (აღვსება, სისრულე, სიმრავლე).
სხვადასხვა გნოსტიკურ სისტემაში სხვადასხვანაირად აღიწერება ეონების შემდგომი დეგრადაცია, რის შედეგადაც გაჩნდა ამა ქვეყნის შემოქმედი და თვით მატერიალური სამყაროც. მრავალ გნოსტიკურ თეორიაში განსაკუთრებულ ადგილს იკავებს სოფიის სახე -
მატერიალური სამყაროს შემოქმედის (ან მრავალ შემოქმედთადმი) დამოკიდებულება, რომელსაც გნოსტიკოსები დემიურგს უწოდებენ, სხვადასხვაგვარია. ეს ან ამბოხებულ ანგელოზთა დასია, რომელმაც პლირომის ალტერნატივის შექმნა ისურვა, ან უბრალოდ ბრიყვი და შეზღუდული, თუმცა ღმრთისადმი არა მტრულად განწყობილი არსებაა.
აქაც კი, ანუ ჩვენს მატერიალურ სამყაროში, ყოფიერების დეგრადაციის ამ უდაბლეს ფორმაში, მოხვდნენ სულიერი არსებანი პლირომიდან. ისინი გაბნეულნი და ათქვეფილნი არიან მატერიალურ სამყაროში, მაგრამ ცდილობენ თავის დაღწევას, გათავისუფლებას, კვლავ პირველსაწყისთან დაბრუნებას. ამ იდეიდან იბადება გნოსტიკოსთა სწავლება ადამიანთა სამი ტიპის შესახებ.
ისინი, ვისშიც არის „პნევმატური ელემენტი“, ვისთვისაც მისაწვდომია უმაღლესი ცოდნა, „გნოზისი“, მათ სულიერი ადამიანები, ანუპნევმატიკოსები ეწოდებათ.
მათ ქვემოთ დგანან ადამიანები, რომლებიც მორჩილნი არიან იმათი მცნებებისა, ვინც ეს სამყარო შექმნა. მათ ფსიქიკოსები ანუ მშვინვიერნი ეწოდებათ.
ხოლო ადამიანთა ძირითადი მასა, ხორციელად მცხოვრებნი, არიან ჰილიკები (ანუ სომატიკოსები).
აი ასეთი სულიერი რასიზმი გამოდის გნოსტიკოსთა სწავლებიდან. ადამიანზე არაფერია დამოკიდებული -
არაფერია საკვირველი იმაში, რომ ეკლესიამ სამკვდრო-
ამ ფრაზაშია გნოსტიციზმის მთელი არსი -
გნოსტიციზმში მთელი სისრულით გამოვლინდა ძველი, წარმავალი სამყაროს დაღლილობა. ქრისტიანობაში ამ სამყარომ დაინახა არა ახალი ცხოვრების შესაძლებლობა, რომელსაც ქრისტე შეგვპირდა, არამედ მხოლოდ ხანგრძლივი მივიწყების პერსპექტივა. გნოსტიციზმი იყო ამ მომაკვდავი სამყაროს უბადრუკი მცდელობა როგორმე „გადაეხარშა“ ქრისტიანობა, რომელმაც ის დააინტერესა და მიიზიდა. ქრისტიანობა, თავისი საუკეთესო წარმომადგენლების სახით, თავგამოდებით ებრძოდა ამ მოვლენას.
მაგრამ, უმეტესწილად, მიუხედავად პოლემიკის მთელი სიმძაფრისა, მათ, გნოსტიციზმსა და ქრისტიანობას, არაფერი ჰქონდათ სათქმელი ერთმანეთისთვის. ეკლესიისა და გნოსტიკოსების დოქტრინების უკან იდგა ღმერთთან, სამყაროსთან და ადამიანთან ურთიერთობის განცდის სრულიად განსხვავებული გამოცდილება. ქრისტიანებმაც იცოდნენ სევდისა და მწუხარების ფასი, მაგრამ ვნების პარასკევს უცილობლივ ქრისტეს პასექი (აღდგომა) მოჰყვა, და არა პლერომაში ერთ-
წყარო: https://www.pravda.ru/faith/dialog/29-