აპოკალიფსისი > პუბლიკაციები
ლიტურგიკული ელემენტი წმ. მოციქულის იოანე ღვთისმეტყველის აპოკალიფსისში
ავტორი: ანდრია მელკოვი.
აპოკალიფსისი ანუ წმ. იოანე მოციქულის გამოცხადება ახალი აღთქმის ერთ-ერთი წინასწარმეტყველური წიგნია, ამავდროულად ეს არის ყველაზე იდუმალი წიგნი მთელს ახალაღთქმისეულ კანონში. და საქმე აქ ეხება არა მარტო გაუთავებელ ლიტერატურულ-კრიტიკული, ეგზეგეტიკური და დოგმატური ხასიათის დავებს. თავისი დანიშნულებით და რწმენით ეს წიგნი ემსახურება "ღმრთის მონებს" (გამოცხ. 1:1), როგორც ავტორის თანამედროვეებს, ასევე ქრისტეანთა მომავალ თაობებს.
აპოკალიფსისი თანდათანობით ნათელჰყოფს იმას, რაც ადრე ბუნდოვანი იყო, მაგრამ თანმიმდევრულად გამოიკვეთება, აშკარავდება და უფრო გასაგები ხდება ყოველთათვის. ბუნებრივია მოლოდინი იმისა, რომ გამოცხადებაში ყველაფერი უნდა იყოს გამჭვირვალე და თვალსაჩინო, შთამბეჭდავი და გასაგები. მაგრამ ფაქტობრივად ისე გამოდის, რომ თავისი გამოჩენის მომენტიდან, ანუ ქრისტეანობის პირველი საუკუნეებიდან ვიდრე ჩვენს დრომდე აპოკალიფსისი მაინც რჩება იდუმალ გამოცანად, სადაც ნეტ. იერონიმეს მოსწრებული გამონათქვამის მიხედვით - "იმდენი საიდუმლოა, რამდენი სიტყვაც" (Глубоковский Н.Н. Благовестие Христианской славы в Апокалипсисе Св. Апостола Иоанна Богослова. СПб., 2002. С. 15), არაფერი რომ არ ვთქვათ მასში გამოთქმულ წინასწარმეტყველებებზე.
მაშინ იბადება კანონზომიერი კითხვა: როგორ გავიგოთ ესოდენ აშკარა წინააღმდეგობა წიგნის სახელწოდებასა და მის შინაარსს, განზრახვასა და აღსრულებას შორის? თვით გამოცხადება აშკარად უთითებს დაფარულ საიდუმლოთა არსებობაზე, თუმცა, სინამდვილეში სულაც არ ათვალსაჩინოებს მათ აპოკალიფსისში, უფრო პირიქით - ამ საიდუმლოებებს აბუნდოვანებს და ამძაფრებს. მაგრამ აქ შეუძლებელია ლაპარაკი მოციქულის მიერ ნანახის შეგნებულ დაფარვაზე ან მიჩუმათებაზე. აუცილებელია ეს ყოველივე მივიღოთ აქსიომად, გავიგოთ, რას ნიშნავს თავისი ბუნებით საღმრთო საიდუმლო, რომელშიც შეუძლებელია ღმრთისგან ნაბოძებზე მეტის ჩვენება და განმარტება. რადგან, წმიდა წერილი პირდაპირ მიუთითებს, რომ თავისი სიღრმით ღმრთის სიბრძნე, "საუკუნეთა უწინარეს, ჩვენდა სადიდებლად რომ განაწესა ღმერთმა" (1 კორ. 2:7), დაფარულია საუკუნითგან (ეფეს. 3:9) და თაობათაგან (კოლ. 1:26), სანამ გამოაშკარავდებოდეს განგებულებითად "ბრძენთა და გამგებთათვის" (ლუკა 10:21). არსებობს შესანიშნავი მაგალითი: მოციქული პავლე აღტაცებულ იქნა სამოთხეში, სადაც სრულიად გარკვევით ისმინა "ენითუთქმელი სიტყვები, რომელთა წარმოთქმის ნებაც არა აქვს კაცს" (2 კორ. 12:4). ეს ყოველივე ეხება იმ საგანთა სფეროს, "რაც არ უხილავს თვალს, არ სმენია ყურს და არც კაცს გაუვლია გულში" (1 კორ. 2:9). და უფლის მიერ დაწესებულ ჟამამდე ჩვენ ვხედავთ და შევიმეცნებთ მხოლოდ ნაწილობრივ, "ბუნდოვნად, როგორც სარკეში" (1 კორ. 13:12). რადგან გვიცხადებს მამა (მათე 11:25, 27), და გამოთქვამს ძე (იოანე 1:18).
აპოკალიფსისის შესწავლის ერთ-ერთი დამახასიათებელი პრობლემა მისი საღვთისმახურებო გამოყენების პრობლემა გახლავთ. აპოკალიფსისი თუ ეკლესიის მიერ საყოველთაოდ აღიარებულ წიგნად მიიჩნევა, რომელიც ამთავრებს მთელ ახალაღთქმისეულ კანონს, მაშინ, მთელი ლოგიკით, ეკლესიას ამ წიგნისთვის შესაბამისი საღვთისმსახურებო დანიშნულებაც უნდა მიენიჭებინა, რომელიც მის ესოდენ უმაღლეს ავტორიტეტს დაადასტურებდა. მაგრამ ძველ ეკლესიაში არ გვაქვს მაგალითი, აპოკალიფსისიდან ან პარემიები ირჩეოდეს ან ტექსტები ქადაგებებისთვის. ერთადერთი გამონაკლისი აპოკალიფსისის გამოყენების მრავალწლოვანი საღვთისმსახურებო პრაქტიკიდან გახლავთ ე. წ. "დიდი საკითხავნი", რომელიც ევერგეტიდის ტიბიკონის მიხედვით (XII საუკუნის ნახევარი) (Киприан (Керн), архимандрит. Литургика. Гимнография и эортология. М., 2000. С. 138) შედიოდა ღამისთევითი ლოცვის შემადგენლობაში და აღესრულებოდა მწუხრის განტევებამდე. აქ სხვა ძველაღთქმისეულ წიგნებთან ერთად დაწესებული იყო აპოკალიფსისის კითხვაც (Скабаланович М. Толковый Типикон. Объяснительное изложение Типикона с историческим введением. Киев, 1915. Вып. II. С. 190). მაგრამ ეს მაგალითი შეიძლება გამონაკლისად ჩავთვალოთ გარკვეული მინიშნებით: მსგავსი საკითხავები მიზნად ისახავდნენ მლოცველთა დარიგებას და ისინიც მათ ისმენდნენ მსხდომარენი, რომლებიც ამავდროულად ლიტიზე ნაკურთხ პურებსა და ღვინოს მიირთმევდნენ. "დიდი საკითხავნი" მოწოდებული იყო განეფრთხო ძილი, მაგრამ მცირედი დასვენება მიენიჭებინა ხანგრძლივი ღვთისმსახურების მონაწილეთათვის.
ამიტომაც უნდა ვაღიაროთ, რომ პრაქტიკულად არ არსებობს აღმოსავლეთის ღვთისმსახურებაში აპოკალიფსისის გამოყენების არც ერთი მაგალითი. და საერთოდ, აღმოსავლეთში ამ წიგნისადმი იგრძნობოდა ფრთხილი დამოკიდებულება. წმ. კირილე იერუსალიმელი ახალი აღთქმის წიგნთა თავის ჩამონათვალში არა მარტო გამორიცხავს აპოკალიფსისს, რის შესახებაც ბრძანებენ წმ. მოციქულთა 85-ე (Правила святых Апостол с толкованиями. М., 1876. С. 170-171), ლაოდიკიის კრების 60-ე (Правила святых Поместных Соборов с толкованиями. М., 1880. С. 278-280) და წმ. გრიგოლ ღვთისმეტყველი (Правила святых Отец с толкованиями. М., 1884. С. 504-506), არამედ კრძალავს კიდევაც მის გამოყენებას (Цит. по: Смирнов Ф. Апокалипсис, как литургический памятник апостольской эпохи // Труды Киевской Духовной Академии. № 10. 1874. С. 103).
დასავლეთში კი, პირიქით, ეს წიგნი ყოველთვის პატივდებული იყო და უკვე V-VI საუკუნიდან იქ განწესებულია აპოკალიფსისის საჯარო კითხვა ღვთისმსახურებაში პასექიდან სულთმოფენობამდე. ამის შესახებ მეტყველებს ტოლედოს 633 წლის 17-ე კანონი (Скабаланович М. Указ. соч. Вып. III. С. 43), რომელშიც მოტანილია მოწმობა მრავალ საეკლესიო კრებათა ავტორიტეტისა იმის შესახებ, რომ საჭიროა აპოკალიფსისიც გამოიყენებოდეს საეკლესიო ღვთისმსახურებაში. ეს ფაქტი, ასევე საეკლესიო ერთობისგან განკვეთის მუქარა ამ კანონის დამრღვევთათვის, უდავო მნიშვნელობა გააჩნია, და აჩვენებს იმ მაღალ დანიშნულებას, რომელსაც აძლევდნენ ამ წიგნს რომაულ ღვთისმსახურებაში.
ხოლო აღმოსავლეთში, ეკლესიის მოძღვარნი, "შვიდი ბეჭდის ქვეშ დაფარული უსაიდუმლოესი შინაარსის გამო, მერყეობდნენ აპოკალიფსისის მთელი ტექსტი ოფიციალურად გამოეყენებინათ ქრისტეანი ერის დასამოძღვრად" (Смирнов Ф. Указ соч. С. 105). როგორც ჩანს, მათ ეშინოდათ, ასეთ შემთხვევაში ვინმეს ბოროტად არ გამოეყენებინა ეს სასარგებლო ჩვეულება, როგორც თავის დროზე იყო მოციქულ პავლეს ეპისტოლეებთან დაკავშირებით, რომლებშიც თვით მოციქულ პეტრეს შენიშვნით: "ზოგი რამ ისე ძნელი გასაგებია, რომ უმეცარნი და უმტკიცონი სხვა წერილების მსგავსად ამახინჯებენ მათ, რათა წარიწყმიდონ თავიანთი თავი" (2 პეტრე 3:16).
მაგრამ აპოკალიფსისთან დაკავშირებული ყველა მოსაზრება და ეჭვი ეხება მხოლოდ მის მთლიან შინაარსს და მიმართულია მისი ისტორიული შემადგენელის თავისუფალი განმარტების წინააღმდეგ, რომელიც ხშირად მხოლოდ ჰიპოთეზებზეა აგებული. თუმცა თავის ცალკეულ ნაწილებში გამოცხადება შეიცავს იმდენ ჭეშმარიტ, მშვენიერ და ამაღლებულ ფორმებსა და ტექსტებს, ამავე დროს იმდენ პრატიკულს, რომ ეს წიგნი ყოველი მართლმადიდებელის ყურადღებას უნდა იპყრობდეს. მცირედი ადგილი როდი უპყრია აქ ლიტურგიკულ ელემენტსაც, ესოდენ მნიშვნელოვანს თანამედროვე ღვთისმსახურების აზრის გაგებისთვის და მოციქულთა ეკლესიის დროიდან მისი განვითარების მართებული ისტორიული განმარტებისთვის.
უკვე იმ ფაქტს, რომ წიგნის უმთავრესი იდეა ქრისტეს მეორედ მოსვლაა, უნდა მიენიჭებინა მისთვის ძველი ეკლესიის ღვთისმსახურებაში თავისუფლად გამოყენების საფუძველი, სადაც ესქატოლოგიურ მოტივს თვალსაჩინო ადგილი ეჭირა. ამასვე უნდა განვაკუთვნოთ ზეციური იერარქიის ხშირი ხსენება, რომლის ვრცელი გამოსახვით აპოკალიფსისი ერთგვარი შუამავალი უნდა გამხდარიყო ძველი და ახალი აღთქმის წინასწარმეტყველებებს შორის. რადგან ყველაფერი, რაც ძველ ღვთისმსახურებაშია, განსაკუთრებით ლიტურგიაში, და ეხება ზეციურ სამყაროს, იოანე ღვთისმეტყველის გამოცხადებასთან არის დაკავშირებული. იგივე შეიძლება ითქვას კლერიკოსთა იერარქიულ წყობაზე, მთელი საღვთისმსახურებო ციკლის აგებულებაზე და განსაკუთრებით ლიტურგიაზე, რომლის უმაღლესი იდეალი წინასწარ არის მონიშნული აპოკალიფსისის საიუდმლოებებში. გარდა ამისა, აპოკალიფსისი შეიცავს მრავალ განსაზღვრულ ფორმულას, ლოცვებს, გალობებს, დოქსოლოგიას (ასამაღლებლებს), რომლებიც მთელი ლოგიკით აძლევდნენ მას უფლებას დაეკავა ერთ-ერთი საკვანძო ადგილი ძველ ღვთისმსახურებაში.
ყურადღებით თუ დავაკვირდებით აპოკალიფსისს მისი ლიტურგიკული ხასიათი ეჭვს არ უნდა იწვევდეს. ჯერ მარტო შესავალი შეიცავს გამონათქვამებსა და ფორმულებს იმ სახით, როგორითაც გვხვდება ის ლიტურგიკულ წიგნებში. ასე, მაგალითად, მოციქული იოანე საკუთარ თავზე ამბობს, რომ არის ის ადამიანი, "რომელმაც იმოწმა სიტყვა ღვთისა და მოწმობა იესუ ქრისტესი, - ყოველივე ის, რაც იხილა" (გამოცხ. 1:2). ამ სიტყვებში იხსნება ღმრთის ძის სწავლების აშკარა აღსარება. შემდეგ ნათქვამია: "ნეტარია, ვინც კითხულობს და ისმენს ამ წინასწარმეტყველების სიტყვებს და იმარხავს მასში დაწერილს, რადგანაც ახლოა ჟამი" (გამოცხ. 1:3).
"ვინც კითხულობს" არის წიგნისმკითხველი, დღევანდელ ღვთისმსახურებებში დაწესებულ მედავითნეთა (იგივე წიგნისმკითხველთა) მსგავსი, ანუ მლოცველი, თვითონ კითხულობდა წმიდა წერილის ამ წიგნს. ამგვარად, აპოკალიფსისი თავისი პირველივე სტროფებიდანვე შეიცავს ქრისტეს სწავლების აღსარებას და თვით საღმრთო ავტორის მიერ დანიშნულია საზოგადოებრივი გამოყენებისთვის ღვთისმსახურებაზე, რასაც მოწმობს ასევე წმიდა წერილის კითხვის პირველი საუკუნის მიწურულისთვის დამტკიცებული წესი.
ლიტურგიკული თვალსაზრისით არანაკლები მნიშვნელობა აქვს სიტყვებს, რომლებიც აღნიშნავენ თვით იმ დღეს, როდესაც მოციქული გამოცხადების ღირსი გახდა: "ვიყავი სულით, კვირა დღეს, და მომესმა უკნიდან მგრგვინავი ხმა, საყვირის ხმის მსგავსი" (გამოცხ. 1:10), ბერძნულად ეს გამოთქმა უკფრო მკაფიოდ ჟღერს: "en te kyriake emera" – "დღეს უფლისა". ეს იყო დღე, რომელსაც ებრაელები შაბათიდან პირველს, ანუ "meta sabbatu"-ს უწოდებდნენ. ქრისტეანებაი მას უფლის დღედ ხმობდნენ მკვდრეთით აღმდგარი უფლის პატივსაცემად. თვით ასეთი სახელწოდების არსებობა მოწმობს იმაზე, რომ ქრისტეანთა პირველი თაობა უკვე ზეიმობდა კვირას ძველაღთქმისეული შაბათის ნაცვლად. სწორედ კვირადღე ("დღე უფლისა") ტერტულიანეს მოწმობით იყო ის ჟამი, როდესაც იოანე მოციქულმა მიიღო გამოცხადება, და რომელშიც იმ დროს სულიწმიდა ჯერ კიდევ ანიჭებდა ქარიზმებს რჩეულთ (Там же. С. 109).
მდიდარი ლიტურგიკული მასალაა წარმოდგენილი პირველ ხილვაში (1:19 – 3:22). იდუმალთმხილველი გამოხატავს კაცის ძის გამოცხადებას და გადმოსცემს მის ნაბრძანებს შვიდ ეკლესიას, რომლებიც სიმბოლურად ოქროს შვიდი სასანთლის სახით არიან წარმოჩენილნი (1:20). ეს შვიდი ეკლესია უნდა განვიხილოთ როგორც ყველა ქრისტეანული თემის საზოგადო გამოსახვა, და ყოველივე, რაც მათზე იწინასწარმეტყველება, მნიშვნელოვანია როგორც დღეისთვის, აწმყოსთვის, ასევე მომავლისთვისაც.
შვიდი ეკლესიის ანგელოზებში მათი წინამძღვრები იგულისხმებიან. აქ სიტყვა "ანგელოზს" (angelos) იგივე მნიშვნელობა გააჩნია, რასაც სინაგოგაში "legatus"-ს, ანუ წარგზავნილს, დესპანს უწოდებენ. ამაზე მოწმობს ხილვაში "ანგელოზთა" ცოდვებისა და ნაკლოვანებების მხილება-მუქარა, და მათ გამო სასჯელთა მოვლინება. ასევე მათი დამოძღვრა გამოსწორებისკენ, რაც შეუძლებელია განვაკუთვნოთ ზეციურ უხორცო ძალთ, რომლებიც უფლის ნების მაუწყებელნი არიან. ამიტომაც არ არის შემთხვევითი, რომ წმიდა მამები აპოკალიფსისის მიხედვით ეკლესიის ეპისკოპოსებს ანგელოზებსაც უწოდებენ.
გამოცხადება ეძლევა შვიდ ეკლესიას, რომელიც ეფესოს მიტროპოლიის შემადგენლობაში შედიოდა და რომელთაც მოციქული იოანე ხელმძღვანელობდა, რადგან ის მუდმივად ეფესოში იმყოფებოდა. მაგრამ ამ შვიდი ქრისტეანული თემის სახით შეუძლებელია არ დავინახოთ გამოცხადება მთელი ეკლესიისთვის, რომელსაც სივრცობრივი და დროებითი საზღვრები არ გააჩნია. ხოლო თვით რიცხვი "შვიდი" საიდუმლო მნიშვნელობისაა და აღნიშნავს სისავსეს, ამიტომაც, ეს რიცხვი შეიძლება წარმოვიდგინოთ როგორც მსოფლიო ეკლესიის ემბლემა, რომლისკენაც არის ფაქტობრივად მიმართული აპოკალიფსისიც.
შვიდი მიმართვა ანუ წერილი ეკლესიებისადმი (თთ. 2-3) შეიძლება განვიხილოთ როგორც შვიდი ქადაგება. მათი ასე წოდება უფრო მიზანშეწონილია, ვიდრე ეპისტოლეებად, რადგან ერთგვაროვანი დასაწყისი: "ეკლესიის ანგელოზს მისწერე", ყოველთვის მთავრდება დამაბოლოვებელი ფორმულით: "ვისაც ყური აქვს სმენად ისმინენ, რას ეუბნება სული ეკლესიებს" და ეს უფრო შეესაბამება საწინასწარმეტყველო სიტყვას ან ქადაგებას, ვიდრე მრგვლივმოსავლელი ეპისტოლე. თვით წერილტა შინაარსიც კი უფრო ქადაგებისკენ არის განწობილი და შედგება ხოტბის, მხილების, კიცხევის, გაფრთხილების და ნუგეშიცემისგან.
ავტორის თანამედროვე ქრისტეანულ თემთა მდგომარეობის გამოსახატავად ნახსენებია სამი საეკლესიო საიდუმლო: ნათლობა, სინანული და ევქარისტია.
ის, ვისაც აქვს "შვიდი სული ღვთისა" (გამოცხ. 3:1) სარდეს ეკლესიის ანგელოზს აუწყებს, რომ სარდეში გყავსო "რამდენიმე კაცი, რომელთაც არ შეუბილწავთ თავიანთი სამოსი და სისპეტაკით მოსილნი ივლიან ჩემთან, ვინაიდან ღირსნი არიან". უნდა ვაღიაროთ, რომ აქ მითითებულია ნათლისღების საიდუმლოზე, რომლის დროსაც მოსანათლავი თეთრ სამოსში იმოსებოდა, და ეკლესიის სრულუფლებიანი წევრი ხდებოდა. ამგვარი მტკიცების საფუძველს იძლევა ქვეტექსტიც: "ღმრთის შვიდი სული" - ანუ ეკლესიის შვიდი საიდუმლო, რომელსაც განეკუთვნება ნათლობაც, ხოლო "სპეტაკი სამოსები" შინაგანი სიწმიდის სიმბოლოა. ეს სიწმიდე, მოიპოვება და დაიცვება მხოლოდ ბრძოლისა და გამარჯვების გზით: "მძლეველი ასე სისპეტაკით მოსილი ივლის, არ ამოვშლი მის სახელს სიცოცხლის წიგნიდან და ვაღიარებ მის სახელს ჩემი მამისა და მისი ანგელოზების წინაშე" (გამოცხ. 3:5). სხვა საკითხია გარკვევა იმისა თეთრი ფერი, როგორც სიწმიდის სიმბოლო, აღებულია ნათლისღების პრაქტიკიდან, თუ პირიქით, ეკლესიამ იდუმალთმხილველის მიერ აღწერილი სიმბოლოდან აიღო თავისი პრაქტიკისთვის. მხედველობაში თუ მივიღებთ იმას, რომ რელიგიურ თემში თეთრად შემოსილ მორწმუნეთა მიღება ცნობილია ქრისტეანობამდელ სამყაროშიც, და რომ გამოცხადებაში ლაპარაკია თეთრ სამოსზე, როგორც კარგად ცნობილ რამეზე, ლოგიკურია ვიფიქროთ, რომ ეს სახე აღბულია ძველი ეკლესიის პრაქტიკიდან.
სხვა ორი მოქმედება - სინანული, რომელიც ააღორძინებს ადამიანის სულიერი სიკვდილიდან და ანიჭებს სიცოცხლეს ქრისტეში, რომელიც მორწმუნემ ნათლისღებით მიიღო, და ევქარისტია. ეს სამი მნიშვნელოვანი საიდუმლო უმჭიდროვეს კავშირშია ერთმანეთთან. ვინც ნათლისღებისმიერ სიცოცხლე და სპეტაკი სამოსები მოიპოვა, მაგრამ ცოდვის მიერ კვლავ სულიერად მოკვდა და სპეტაკი სამოსი შებილწა, სინანულში (გამოცხ. 2:5, 16, 21, 22; 3:3, 19) გააჩნია ცოდვის კვლავ დამარცხების, თავისი სამოსის კვლავ განსპეტაკების და "სიცოცხლის ხისგან" (გამოცხ. 2:7) და "დაფარული მანანისგან" (გამოცხ. 2:17) ზიარების შესაძლებლობა. უეჭველია, რომ "დაფარული მანანა არის "პური ღმრთისა, რომელიც ზეცით ჩამოდის და სიცოცხლეს აძლევს ქვეყანას" (იოანე 6:33). უფრო მეტი სიცხადით ევქარისტიაზე შეიძლება მინიშნება ვნახოთ სიტყვებში: "აჰა, კართან ვდგავარ და ვაკაკუნებ. თუ ვინმე გაიგებს ჩემს ხმას და კარს გამიღებს, შევალ და მასთან ვივახშმებ, ხოლო ის - ჩემთან" (გამოცხ. 3:20). ძნელია იმაზე უფრო ნათლად და თვალსაჩინოდ წარმოიდგინო ევქარისტიის არსი, ვიდრე თვით მაცხოვარია, რომელიც, როგორც ცოცხალი ღმერთკაცი შედის ქრისტეანის შინაგან ტაძარში ისევე, როგორც ის ოდესღაც დადიოდა და ვახშმობდა მეზვერეებთან და ფარისევლებთან ერთად.
შემდგომ ხილვაში იდუმალთმხილველი გადადის ცაში, რომელიც წარმოდგენილია იერუსალიმის ტაძრის სახით, მაგრამ უფრო დიადი და ბრწყინვალეა. აპოკალიფსისის 4-6 თავები ლიტურგიკული თვალსაზრისით შეიცავენ ძალზედ მნიშვნელოვან ხილვას, საიდანაც ჩანს, რომ ღვთისმსახურება, რომელსაც დედამიწაზე ასრულებენ, მხოლოდ დროის მიღმა გაჭრილი და დროის გარეშე მყოფი ერთადერთი ღმრთისმსახურებაა, რომელსაც საყოველთაო ეკლესია (მათ შორის ყველა უხორცო ძალი) ზეცაში აღასრულებს.
"მყისვე ატაცებულ ვიქმენ სულის მიერ (ანუ სულიერ აღტაცებაში ვიყავიო, ბრძანებს); და, აჰა, ტახტი იდგა ცაში, ხოლო ტახტზე იყო მჯდომარე..." (გამოცხ. 4:2). მჯდომარეს სახელს იოანე არ აცხადებს და არც აღწერს, რადგან ის - წმიდა სამების პირველი პირია, სრულიად ტრანსცენდენტური პიროვნება, რომელზე მითითება აპოფატიკური ღვთისმეტყველების ოდენ უსიტყვო მისტიკური ჟესტით თუ შეიძლება; ან კიდევ ძვირფას ქვებთან შედარებით: "მჯდომარე იასპისა და სარდიონის ქვას ჰგავდა სახით, ტახტს კი გარს ადგა ცისარტყელა, ზურმუხტის მსგავსი" (გამოცხ. 4:3). როგორც ჩანს ეს ქვები ამშვენებდა მღვდელმთავრის შესამოსელს, - ეს არის "ურიმი და თუმიმი" (გამ. 28:30), რაც ნიშნავს "ნათელსა" და "სრულყოფილებას" (Библейский словарь / Сост. Э. Нюстрем. СПб., 2000. С. 456). ამ ქვების მეშვეობით მღვდელმთავარი ძალზედ მნიშვნელოვან შემთხვევებში ეკითხებოდა ღმერთს (რიცხვ. 27:21; მეორე სჯლ. 33:8). ცისარტყელა კაცობრიობისადმი ღმრთის მოწყალების ნიშანია, როგორც ეს იყო წარღვნის შემდეგ, როდესაც უფალმა აღთქმა დადო ნოესთან. ცისარტყელა ამავე დროს ღმრთის რისხვის შეწყვეტის და საშინელი სამსჯავროს დასრულების შემდეგ სამყაროს მომავალი განახლების ნიშანია (Аверкий (Таушев), архиеп. Апостол. Руководство к изучению священного Писания Нового Завета. М., 2001. С. 388).
"ტახტის გარშემო ოცდაოთხი ტახტი და მათზე მსხდომარე ოცდაოთხი უხუცესი, რომელთაც ემოსათ სპეტაკი სამოსი და თავს ედგათ ოქროს გვირგვინნი" (გამოცხ. 4:4). უეჭველია, რომ თეთრი სამოსი, რომელიც სარდეს ეკლესიის ანგელოზისადმი მიწერილ ეპისტოლეში ახსენეს (3:4-5), არის სისუფთავისა და სიწმიდის, ხოლო გვირგვინნი - საცთურებზე ძლევის ნიშანი. ეს 24 მოხუცი წარმოადგენს მთელი განდიდებული კაცობრიობის სახეს, როგორც ძველაღთქმისეულისას (ისრაელის 12 ტომის მიხედვით), ასევე ახალაღთქმისეულისას (12 მოციქულის მიხედვით). მაგრამ თვით აპოკალიფსისის კონტექსტში ეს გვირგვინმოსილი მოხუცები არიან აგრეთვე "სამეფო მღვდლობა" (შეად. გამოცხ. 1:6; 5:10): "მეფეებად და ჩვენი ღმერთის მღვდლებად აქციე; და იმეფებენ დედამიწაზე" (შეად. გამოცხ. 5:10). ეს სიტყვები უთითებს არა მარტო ქრისტეანული მოწოდების უდიდეს ღირსებაზე, არამედ იმაზეც, რომ მოციქულთა პერიოდში ყველა მართალი ღვთისმსახურების უშუალო მონაწილე იყო.
ზეცაში, ძველაღთქმისეულ ტაძარში იდგა შვიდი სასანთლე: "ტახტის წინ კი ენთო შვიდი ლამპარი ვერცხლისა, რომლებიც არიან ღვთის შვიდი სული" (გამოცხ. 4:5) - ეს არის აშკარა მინიშნება წმიდა სამების მესამე იპოსტასზე და სულიწმიდის შვიდ ნიჭზე (გამ. 11:2).
ტაძარში იყო სპილენძის ზღვა (3 მეფ. 7:23-24; 2 პარ. 4:2; იერ. 52:17), ხოლო ხილვაში ნათქვამია: "ტახტის წინ თითქოს მინის ზღვა იყო, მსგავსი ბროლისა, ტახტის შუა და ტახტის ირგვლივ კი - ოთხი ცხოველი, წინიდანაც და უკნიდანაც თვლებით სავსენი" (გამოცხ. 4:6). ასე გარდაისახა ზეცაში თავისი წარმომავლობით ძველაღთქმისეული ხელსაბანი მღვდელთათვის. ამან თავისი ასახვა ჰპოვა ახალაღთქმისეულ ღვთისმსახურებაშიც, ლიტურგიის წეს-განგებაში, სადაც მღვდელმსახურები ხელს იბანენ ევქარისტული მსახურების წინ.
შემდეგ აღწერილია ანგელოზური ცხოველები ექვსფრთიანი სერაფიმების სახით (გამოცხ. 4:8), რომლებიც ოთხი სახარების ემბლემა გახდა (ხბო - ლუკასი; ლომი - მარკოზისა; არწივი - იოანესი; კაცი კი - მათესი) (უნდა აღინიშნოს, რომ ძველად, მართლმადიდებლობაში ლომი იყო იოანეს სიმბოლო. მაგალითად, წმ. ანდრია კესარიელის განმარტებით არწივი არის მარკოზის სიმბოლო, ხოლო ლომი იოანესი. იგივეს ბრძანებს ნეტ. თეოფილაქტე ბულგარელიც - რედ.) აქ ისევ ვხედავთ კავშირს იერუსალემის ტაძართან, სადაც იდგა მხოლოდ ორი ქერუბიმი, რომლებიც თავიანთი ფრთების აღთქმის კიდობანს ფარავდნენ (გამ. 25:17-20; 37:7-9; ებრ.9:5). ხოლო ზეცაში იდუმალთმხილველი ხედავს ოთხი ცხოველს, რომლებიც წინიდანაც და უკნიდანაც თვლებით იყვნენ სავსე (გამოცხ. 4:6), მსგავსად იმ ცხოველებისა, რომელთაც აღწერენ წინასწარმეტყველი ისაია (ის. 6:2-3) და ეზეკიელი (ეზეკ. 1:10).
მაგრამ ყველაზე აღსანიშნავი არის ის, რომ ეს ცხოველები "არც დღისით და არც ღამით არა აქვთ მოსვენება, არამედ ღაღადებენ: წმიდაა, წმიდაა, წმიდაა უფალი ღმერთი, ყოვლისმპყრობელი, რომელიც იყო, არის და მოვა" (გამოცხ. 4:8). ეს სხვა არაფერია, თუ არა მომავლის სამწმიდაო გალობის წინასახე. დაახლოებით 120 წელს რომის მეექვსე პაპმა სიკსტუს I-მა ეს გალობა ევქარისტული ლოცვის შემადგენლობაში შემოიტანა. და დღემდე Sanctus-ი არსებობს ლიტურგიის ყველა წეს-განგებაში, რომელიც გამოყოფს მის ანაფორიალურ (anafero - ამაღლება, შეწირვა) ე. წ. praefacio (სამადლობელი) ნაწილს anemnesis-ისგან (მოგონება). ამგვარად, შეიძლება გავაკეთოთ დასკვნა, რომ I საუკუნის მიწურულისთვის უკვე იწყება ევქარისტული კანონის ჩამოყალიბება.
დიდებისმეტყველება "წმიდა არს, წმიდა არს, წმიდა არს, უფალი ღმერთი ყოვლისმპყროელი, რომელიც იყო, არის და მოვა" მნიშვნელოვანია არა მხოლოდ იმით, რომ ის გამოდის ქერუბიმთა პირითგან, არამედ იმ მდგომარეობითც, რომელიც მას უპყრია ზეციურ იდუმალთქმედებაში სხვა გალობათა შორის. ამ დიდებისმეტყველებას უშუალოდ მოსდევს მოხუცთა ღვთისმოშიშებითი თაყვანისცემა ტახტზე მჯდომარის წინაშე და მათი გალობა. "და როცა ცხოველნი დიდებას, პატივს და მადლიერებას მიაგებენ ტახტზე მჯდომარეს" (გამოცხ. 4:9), ანუ აღასრულებენ ევქარისტიას, "ოცდაოთხი უხუცესი დაემხობა ტახტზე მჯდომარის წინაშე და თაყვანს სცემენ ცოცხალს უკუნითი უკუნისამდე, ტახტის წინ ყრიან თავიანთ გვირგვინებს და ამბობენ: ღირსი ხარ, უფალო, რომ მიიღო დიდება, პატივი და ძლიერება, რადგანაც შენ შეჰქმენ ყოველი, შენ ინებე და შეიქმნენ" (გამოცხ. 4:10-11)
"კრავის, როგორც დაკლულის" (გამოცხ. 5:6) გამოჩენა ტახტსა, ოთხ ცხოველსა და უხუცესთა შორის (იქვე), წარმოადგენს იდუმალთქმედების ყველაზე საიდუმლო მომენტს და ახალ თაყვანისცემასა და გალობათა ახალ წყებას იწვევს. "და როცა აიღო წიგნი, ოთხი ცხოველი და ოცდაოთხი უხუცესი დაემხო კრავის წინაშე; ყოველ მათგანს ხელთ ეპყრა ქნარი და ოქროს თასი, საკმევლით სავსე, რომელიც არის წმიდათა ლოცვა. გალობდნენ ახალ საგალობელს და ამბობდნენ: ღირსი ხარ წიგნის აღების და ბეჭდის ახსნისა, რადგანაც დაკლულ იქმენ და შენი სისხლით გამოგვისყიდე ღმერთისათვის ყოველი ტომისა და ენის, ერისა და ხალხისაგან, რათა მეფეებად და ჩვენი ღმერთის მღვდლებად გექციეთ; და ვიმეფებთ დედამიწაზე" (გამოცხ. 5:8-10). სხვა ურიცხვ ანგელოზთა ხმა ტახტის, ცხოველთა და უხუცესთა ირგვლივ, ... ხმამაღლა ამბობდნენ: ღირსია დაკლული კრავი, რომ მიიღოს ძალა და სიმდიდრე, სიბრძნე და სიმტკიცე, დიდება, პატივი და კურთხევა (გამოცხ. 5:12). "და ყოველი ქმნილება, რომელიც არის ცაში თუ მიწაზე, მიწის ქვეშ თუ ზღვაში, და ყველაფერი, რაც არის მათში, ამას ამბობდა: ტახტზე მჯდომარესა და კრავს კურთხევა და პატივი, დიდება და ძლიერება უკუნითი უკუნისამდე. ხოლო ოთხი ცხოველი ამბობდა: ამინ! ოცდაოთხი უხუცესი კი დაემხო და თაყვანი სცა ცოცხალს უკუნითი უკუნისამდე" (გამოცხ. 5:13-14).
უკანასკენლ ხილვას (თთ. 21-22) მზერა გადმოაქვს ციდან მიწაზე, სადაც ყველაფერი განახლდა. იდუმალთმხილველი ხედავს ახალ ცას და ახალ მიწას, ხედავს ახალ, პატარძალივით გამშვენებულ იერუსალემს, რომელიც ციდან ჩამოდის. ხედავს ღმრთის ახალ კარავს, რომელიც დაემკვიდრა კაცთა შორის (გამოცხ. 21:1-3).
ლოგიკური იქნება ეს ხილვა მივაკუთვნოთ ქრისტეანულ ღვთისმსახურებას, კერძოდ კი ლიტურგიას. ახალი კარავი ხომ უკვე ძველაღთქმისეული ტაძარი კი არ არის, რომელიც მთელი თავისი ბრწყინვალებისდა მიუხედავად ღმრთის სიდიადის ოდენ აჩრდილი იყო, არამედ ეს არის - კარავი, რომელშიც ღმერთი პირადად და მუდმივად იცხოვრებს ადამიანებთან ერთად. და ამ ხილვაში ქრისტეს ეკლესია როგორც ახალი იერუსალიმის და ახალი კარავი ძველი ირუსალემისა და ძველაღთქმისეული კარვის მოპირისპირედ წარმოჩინდებიან, ხოლო მთელი ძველაღთქმისეული მსახურება ახალაღთქმისეული მსახურების აჩრდილს წარმოადგენს. შემთხვევითი არ არის ისიც, რომ გარდასახულ კარავზე ლაპარაკია უკვე ებრაელთა მიმართ პავლე მოციქულის ეპისტოლეშიც, სადაც ის იწოდება "წმიდა და ჭეშმარიტ კარვად, რომელიც უფალმა ააშენა და არა კაცმა" (ებრ. 8:2; 9:11).
ახალ იერუსალემში უკვე აღარ იქნება ხელთქმნილი ტაძარი, "რადგანაც მისი ტაძარი ყოვლისმპყრობელი ღმერთია და კრავი" (გამოცხ. 21:22). და ამ ქალაქში "ვერ შევა ვერავითარი უწმინდური, ვერცერთი ცრუ და ბილწი, არამედ მხოლოდ ისინი, ვინც ჩაწერილია კრავის სიცოცხლის წიგნში" (გამოცხ. 21:27). ქალაქს ჰყოფს მდინარე, ხოლო "მდინარის გაღმა-გამოღმა სიცოცხლის ხეა, ყოველთვიურად რომ გამოაქვს თორმეტი ნაყოფი, ხის ფოთლები კი კურნავენ ხალხებს" (გამოცხ. 22:2). ეს არის აღთქმის დადასტურება, რომელიც მიეცა ეფესოს ეკლესიის ანგელოზს (გამოცხ. 2:7). ამ ქალაქში ანგელოზები არიან თანამსახურნი, წინასწარმეტყველნი კი - ქრისტეანთა ძმები (გამოცხ. 19:10; 22:9).
აღწერილ ხილვათა საერთო შინაარსს თუ დავუკვირდებით, შეუძლებელია მათში არ დავინახოთ ქრისტეს ეკლესია მისი ღვთისმსახურებითურთ, განსაკუთრებით ეს ეხება ლიტურგიის წეს-განგებას. იდუმალთმხილველი, ჭვრეტდა და წარმოიდგენდა რა ცოცხალ კავშირს და ერთობას მიწიერი და ზეციერი ეკლესიისა იმ სიმბოლოების სახით, რომლებიც მისი დროების ეკლესიისთვის და ქრისტეანთა პირველი თაობის საღვთისმსახურებო ცხოვრებისთვის იყო ცნობილი, ცდილობდა წარმოედგინა ქრისტეს ეკლესიის როგორც დიადი მსოფლიო-ისტორიული სამეფოს იდეალური ხატი.
მოციქული იოანე მიისწრაფვის იმისკენ, რათა გვიჩვენოს, რომ ეკლესიის ამოცანა მდგომარეობს მსოფლიოს გარდასახვაში, გამოსყიდვასა და განწმენდაში, მის დაკავშირებაში ზეციურ ბინადრებთან. ამ დიად ამოცანას ეკლესია ღვთისმსახურების მეშვეობით, საიდუმლოთა, განსაკუთრებით კი ევქარისტიის საიდუმლოს მეშვეობით აღასრულებს. ამ დიადი ამოცანის აღსრულებაზეა დამოკიდებული სამყაროსა და თვით ეკლესიის ბედი. აპოკალიფსისის ამგვარ გაგებაში ამ წიგნის ლიტურგიკული მხარე უფრო ფართე მნიშვნელობას ღებულობს.
ხილვათა საფუძველზე შესაძლებელი ხდება წარმოდგენა შევიქმნათ პირველი საუკუნის მიწურულისა და მეორის დასაწყისის ლიტურგიკული თავისებურებებზე. აქ პირველობდა წინამძღვარი - მოციქული ან ეპისკოპოსი, რომელსაც საყდარი ეპყრა, იდგა საკურთხევლის წინა ნაწილში და რომლის ორივე მხარეს ისხდნენ მოხუცი პრესვიტერები. ეპისკოპოსის საყდრის წინ იდგა სამსხვერპლო საკურთხეველი. ევქარისტიის შესრულების დროს თეთრად შემოსილი პრესვიტერები საყდრის წინ აღასრულებენ დიდ მეტანიას (მიწამდე) და ადიდებენ და მადლობენ უფალს. საყდარზე, როგორც მასზე უხილავად მჯდომის მარჯვენაში (გამოცხ. 5:1) იდება სახარება, რომელსაც მართლმადიდებელთ კრავის სახელით უკითხავენ. საყდრისა და ლიტურგიის აღმასრულებელ პრესვიტერებს შორის პურისა და ღვინის სახით მოცემული გვაქვს დაკლული კრავის ხორცი და სისხლი. კრავის შვიდი რქა და შვიდი თვალი (გამოცხ. 5:6) ნიშნავს ძველი ეკლესიის მიერ დაწესებულ შვიდ საიდუმლოს, რომლებიც კრავის მსხვერპლის ძალით სულიწმიდის მადლს გვანიჭებენ. იდუმალთმხილველის მიერ ზეციური საყდრის ქვეშ ღმრთის სიტყვისთვის მოკლულთა სულების ხილვა (გამოცხ. 6:9) - ეს არის მოწამეთა და განდიდებულ წმინდანთა კუბოები, რომელზეც პირველქრისტეანები აღასრულებდნენ ლიტურგიას.
აპოკალიფსისში აღწერილ გალობათა და ქმედებათა თანმიმდევრბას გარკვეული მსგავსება გააჩნია თანამედროვე ლიტურგიის უმთავრეს ნაწილთან. ხოლო გალობას "წმიდა არს, წმიდა არს, წმიდა არს..." გამოცხადების სხვა გალობებთან მიმართებაში უკავია ისეთივე ადგილი, რომელიც აქვს მას ლიტურგიაშიც. ეს ყველაფერი მეტყველებს იმაზე, რომ ზეციური იდუმალთქმედების სახე აღებულია უძველესი საღვთისმსახურებო პრაქტიკიდან. მაგრამ ეს სახე გაცოცხლებულია მიწიერ ეკლესიასა და ზეციერ ეკლესიას შორის ევქარისტული ერთობის იდეით, რომელიც განხორციელდება ლიტურგიის ლოცვებსა და გალობებში, რის წყალობით მას ენიჭება მაღალმხატვრული და ღრმად საიდუმლო ხასიათი.
ამგვარ აზრს ადასტურებს იდუმალთმხილველის შემდეგი შენიშვნა, რომელიც ჰყვება იმის შესახებ, რომ "კრავი, რომელიც ტახტის შუაშია, დამწყემსავს და სიცოცხლის წყლის წყაროსაკენ წარუძღვება მათ, და ღმერთი მათ თვალებზე სათითაოდ შეაშრობს ცრემლს" (გამოცხ. 7:17). ეს კი მეტყველებს იმაზე, რომ მოქმედებები, რომელთაც ევქარისტიის დროს აღასრულებენ უნაყოფო კი არ არის, არამედ აღვსილია მადლის სულით, რომლითაც ის აღავსებს მორწმუნეთაც" (Филарет (Гумилевский), архиеп. Исторический обзор песнопевцев и песнопения Греческой Церкви. СПб., 1902. С. 14).
ერთის მხრივ ცხადია სამოციქულო მსახურების გავლენა აპოკალიფსისზე, და მეორე მხრივ გამოცხადების იდეების ასახვა ლიტურიგიის წეს-განგების ჩამოყალიბებაზე. ეს გავლენა ვლინდება ლიტურგიის მთავარი ნაწილის აგებულებაში, ევქარისტული კანონის ლოცვების განლაგებაში, ზოგჯერ კი თვით ლოცვათა და გალობათა წყობაში, განსაკუთრებით დოქსოლოგიისა და ასამაღლებლების ფორმებში.
ლიტურგიაში განსაკუთრებით მკაფიოდ არის გამოხტული ერთობა და ურთიერთქმედება მიწიერ და ზეციერ ეკლესიებს შორის და ეს ნიშანი მთლიანად გამსჭვალავს მართლმადიდებლური ეკლესიის მთელს ღვთისმსახურებას, განსაკუთრებით კი ლიტურგიას. თანაც თავის აპოგეას ეს იდეა აღწევს მის მთავარ, ანაფორიალურ (ევქარისტულ) ნაწილში, რომელსაც თავის პირველხატად გააჩნია ზეციური იდუმალქმედება (გამოცხ. თთ 4-6). საკურთხევლის საყდარზე, როგორც ზეციურ საყდარზე, ეკლესიის წარმოდგენით აღსაყდრებულია თვით უ ფალი. უნდა აღინიშნოს კიდევ ერთი აპოკალიფსური ნიშანი იდუმალთქმედებისა. ზეციური სამსხვერპლოს ქვემოთ მოციქული იოანე ხედავს ღმრთის სიტყვისთვის მოკლულთა სულებს (გამოცხ. 6:9). თანამედროვე საღვთისმსახურებო პრაქტიკაშიც საკურთხეველზე (და მის ქვეშ) აუცილებლად იდება წმიდა ნაწილები. საყდარი საერთოდ წარმოადგენს ყველა საიდუმლო ქმედების ცენტრს. მასზე იდება სახარება, რომელიც თვით მორწმუნეთადმი მქადაგებელი კრავი-ქრისტეს სახეს წარმოადგენს. პრესვიტერები ეპისკოპოსის მეთაურობით, აპოკალიფსური მოხუცების მსგავსად გარს ეხვევიან საყდარს, რომელზეც და რომლის გარშემოც უხილავად მყოფობენ ანგელოზნი.
ეკლესიის მსახურნი ერთგვარად აყურადებენ მათთან ერთად თანამწირველ ზეციურ ანგელოზებს და მათთან ერთად ღაღადებენ: "რომელნი ქერობინთა საიდუმლოსა ვემსგავსებით და ცხოველსმყოფელისა სამებისა, სამ-გზის წმიდასა გალობასა შენდა შევსწირავთ, ყოველივე აწ სოფლისაი დაუტევოთ ზრუნვაი, და ვითარცა მეუფისა ყოველთაისა შემწყნარებელთა, ანგელოზთა წესთაებრ უხილავისა ძღვნის შემწირველთა, ალელუია".
მხოლოდ მოციქულ იოანეს ხილვას თუ შეეძლო ლიტურგიაზე ასეთი მაღალი პოეტური წარმოდგენის შთაგონება. მღვდელმსახურები ევქარისტულ ლოცვაზე თითქოსდა აღიტაცებიან ზეციურ სამყაროში, თითქოსდა მათაც ესმით ანგელოზური გალობა, და ერთობლივად იწვევენ შეკრებილ ერს ლოცვით: "წმიდა არს, წმიდა არს, წმიდა არს...". ისინი მუხლზე ეცემიან საყდარზე მჯდომის წინაშე და ღმერთს მადლობას შესწირავენ იმისთვის, რომ მან შექმნა სამყარო და გამოისყიდა კაცთა მოდგმა სიკვდილისა და ცოდვის წყევისგან თავისი მხოლოდშობილი ძის, უბიწო კრავის ჯვარცმითა და მკვდრეთით აღდგომით. სიტყვები: "ღირსი ხარ, უფალო, რომ მიიღო დიდება, პატივი და ძლიერება, რადგანაც შენ შეჰქმენ ყოველი, შენ ინებე და შეიქმნენ" (გამოცხ. 4:11) და "გალობდნენ ახალ საგალობელს და ამბობდნენ: ღირსი ხარ წიგნის აღების და ბეჭდის ახსნისა, რადგანაც დაკლულ იქმენ და შენი სისხლით გამოგვისყიდე ღმერთისათვის ყოველი ტომისა და ენის, ერისა და ხალხისაგან, რათა მეფეებად და ჩვენი ღმერთის მღვდლებად გექციეთ; და ვიმეფებთ დედამიწაზე" (გამოცხ. 5:9-10) შეესაბამებიან დღევანდელ სამადლობელ ევქარისტულ ლოცვას, როგორც წმ. იოანე ოქროპირის, ასევე წმ. ბასილი დიდის ლიტურგიაშიც (Киприан (Керн), архимандрит. Евхаристия. М., 1999. С. 189).
ქრისტეს ხორცსა და სისხლს, აღთქმის მიხედვით და სულიწმიდის მოვანების ძალით, რომელსაც ეკლესია მოუწოდებს, მორწმუნენი პურისა და ღვინის სახით ღებულობენ. ქრისტეს ხორცსა და სისხლს ისინი ეთაყვანებიან როგორც თვით დაკლულ კრავს, რომელიც გამოჩნდა ზეციურ საყდარში (გამოცხ. 5:6). თვით საღვთისმსახურებო პროსფორის ნაწილის სახელწოდება, რომელიც ევქარისტიის საიდუმლოსთვის არის განკუთვნილი, კრავი, და მისი ამოღბის აქტი და გადატანა საყდარზე, სხვა არაფერია, თუ არა აპოკალიპტური კრავის სიმბოლური გამოსახვა.
მთელი რიგი ლოცვებისა და გალობებისა, რომელიც ღმერთს აღევლინება, არის ერთგვარი განხორციელება და ფაქტობრივი აღსარება იმ ლოცვითი გალობებისა, რომელსაც იდუმალთმხილველი ხედავს ანგელოზთა, ცხოველთა, მოხუცთა და ცასა და მიწაზე მცხოვრებთა გალობებში. ეს ყველაფერი სიმბოლიზირებულია "ქნარის და საკმევლით სავსე ოქროს თასის" სახით, "რომელიც არის წმიდათა ლოცვა" (გამოცხ. 5:8). თანამედროვე ლიტურგიის საგალობელთ, რომლებიც ევქარისტულ კანონშია ჩართული: "ღირს არს და მართალ თაყვანი ვცეთ მამასა და ძესა და წმიდასა სულსა", "შენ გიგალობთ, შენ გმადლობთ უფალო" თავის პირველხატად, როგორც ჩანს, გააჩნიათ, აპოკალიფსისის საგალობლები და ასამაღლებლები (თთ. 4-7)
და ბოლოს ასამაღლებლები თანამედროვე ღვთისმსახურებებსა და ლიტურგიაზე: "რამეთუ შენი არს სუფევა, ძალი და დიდება", "რამეთუ შენ გეკუთვნის ყოველი დიდება, პატივი და თაყვანისცემა", "კურთხეულ არს მეუფება მამისა და ძისა და წმიდისა სულისა", - ცოცხლად მოგვაგონებს აპოკალიფსისის დოქსოლოგიას. ასე, მაგალითად, მოციქული იოანე თავის წიგნს იწყებს მოციქულებრივ-ლიტურგიკული მისალმებით: "მადლი თქვენ და მშვიდობა" და შემდეგ ამატებს: "მას, ვინც შეგვიყვარა და ჩვენი ცოდვებისაგან გვიხსნა თავისი სისხლით, ვინც მეფეებად და თავისი ღმერთისა და მამის მღვდლებად გვაქცია, - დიდება და ძალმოსილება უკუნითი უკუნისამდე. ამინ" (გამოცხ. 1:4-6). მსგავსადვე მთავრდება გამოცხადებაც: "ჩვენი უფლის, იესო ქრისტეს მადლი ყველა თქვენგანთან. ამინ" (გამოცხ. 22:21).
ასეთი დოქსოლოგიური ფორმულა ხშირად მეორდება და ვარირებს: "ტახტზე მჯდომარესა და კრავს კურთხევა და პატივი, დიდება და ძლიერება უკუნითი უკუნისამდე" (გამოცხ. 5:13). ზოგჯერ ემატება აღფრთოვანების შეძახილი: "ალილუია", რომელიც აპოკალიფსისის მიხედვით მარადისობის ზეციური საგალობელია: "ალილუია! ხსნა, დიდება და ძალი ჩვენი ღვთისაა!" (გამოცხ. 19:3). დამამტკიცებელი ფორმულა "ამინ", ყოველთვის გამოიყენება დოქსოლოგიის დასაწყისსა და დასასრულში. "ამინ! კურთხევა და დიდება, სიბრძნე და მადლიერება, პატივი, ძალა და სიმტკიცე ღმერთს ჩვენსას უკუნითი უკუნისამდე" (გამოცხ. 7:12); ზოგჯერ დანამატით: "ჰე, ამინ" (გამოცხ. 1:17) ან "ამინ! ალილუია!" (გამოცხ. 19:4) - ეს არის ერთადერთი ებრაული გამონათქვამი, რომელიც არ გადაითარგმნა, და დარჩა იმ ჟღერადობით, რომელიც ის ღმრთის მიერ იქნა ნაუწყები. ამიტომაც, "მისგან ყოველთვის იგრძნობა გლოსოლალიური იდუმალების სული" (Скабаланович М. Указ. соч. Вып. III. С. 24).
ამრგიად, უნდა დავასკვნათ, რომ ერთის მხრივ აპოკალიფსისი, უდავოდ, ზოგადი ნიშნებით ასახავს მოციქულთა ეპოქის დროინდელ ლიტურგიკას, მეორეს მხრივ კი - შემოსა რა მოციქულთა ევქარისტია საიდუმლო ფორმით, ზეციური იდუმალთქმედების ფორმით, გამოცხადებამ ზეგავლენა მოახდინა ლიტურგიის წეს-განგების შემდგომ განვითარებასა და ჩამოყალიბებაზე, როგორც შინაარსის, ასევე ფორმის მხრივ. ეს ზეგავლენა თავიდანვე პრაქტიკაში მკაფიოდ როდი იყო შესამჩნევი, მაგრამ შემდეგ, თანდათანობით, განსაკუთრებით კი IV საუკუნიდან, აპოკალიფსისი იძენს უფრო ზოგადსაეკლესიო მნიშვნელობას (განსაკუთრებით VI-VII სს. დასავლეთში) და სხვა საეკლესიო წიგნებთან ერთად, ეს გავლენა თავს გვაგრძნობინებს როგორც პრაქტიკაში (მაგალითად, "დიდ საკითხავში" მისი გამოყენება), ასევე წერილობით ძეგლებშიც (Смирнов Ф. Указ соч. С. 121).
აპოკალიფსისიდან გამომდინარეობს, რომ ზეციური ღვთისმსახურება განხორციელდება მიწიერ ღვთისმსახურებაში. ხოლო, რადგან მოციქულ პავლეს აზრით, ევქარისტია უნდა იყოს იესუ ქრისტეს ფაქტობრივი სიკვდილის მოწმობა, სანამ ის კვლავ არ მოვა სამყაროს განსასჯელად: "ვინაიდან ყოველთვის, როცა ამ პურს ჭამთ და ამ სასმისს სვამთ, უფლის სიკვდილს იუწყებით მისსავ მოსვლამდე" (1 კორინთ. 11:26), მაშინ არაფერი შეიძლება იყოს იმაზე ბუნებრივი, თუ მოციქული იოანე ბუნებრივად აკავშირებს ევქარისტიას და გამოცხადებას იესუ ქრისტეს მეორედ მოსვლის შესახებ. დედა-ეკლესიამ ზეციური იდუმალთქმედება მიიღო როგორც ნიმუში ლიტურგიისთვის, რომლის იდეალურ თუ მისტიკურ შინაარსს იაზრებდა და ავითარებდა სწავლებისა და პრაქტიკის გზით. შედეგად, მართლმადიდებლური ეკლესიის ღვთისმსახურებაში, კერძოდ საღმრთო ლიტურგიის იდუმალქმედებაში ყველაზე დრამატულად იქნა წარმოდგენილი იესუ ქრისტეს სიკვდილი და აღდგომა, თანაც მთელი თავისი ისტორიული სინამდვილით, მთელი ვითარებებით, შინაგანი და იდუმალი სიდიადით.