უსჯულოება > უსჯულოების საიდუმლო
ფლაბიან ბრენიე დე სენ-კრისტო
ებრაელები და თალმუდი
ებრაელი ერის ზნეობრივი და საზოგადოებრივი საფუძვლები მისი წმინდა წიგნის თალმუდის მიხედვით
ასევე იმ ისტორიულ ვითარებათა მიმოხილვა, რომლის დროსაც ებრაელი ერმა გადაუხვია მოსეს სჯულს
ასევე იმ ისტორიულ ვითარებათა მიმოხილვა, რომლის დროსაც ებრაელი ერმა გადაუხვია მოსეს სჯულს
ნაწილი პირველი
თავი V
აღდგენილი სინედრიონი და თალმუდი
ამ დევნულებიდან არცთუ დიდი ხნის შემდეგ, 90-ე წელს, იერუსალემს თავს დაატყდა ქრისტეს მიერ ნაწინასწარმეტყველევი ღვთის რისხვა. მიუხედავად იმისა, რომ ფარისევლები სინედრიონისა და ებრაელთა საზოგადოებრვი აზრის ბატონ-პატრონები იყვნენ, მათ ვერ შეძლეს, ხელი შეეშალათ სხვადასხვა სექტის წარმოშობისთვის, ძირითადად საზოგადოების დაბალ ფენებში რომ აღმოცენდებოდა ხოლმე; მათ შორის ჩამოყალიბდა ზოგიერთი ისეთი სექტა, რომელიც ითხოვდა ერის დაუყოვნებლივ დამოუკიდებლობას. მათი ზეგავლენით იფეთქა ჯანყმა რომაელთა წინააღმდეგ და არცთუ უშედეგოდ: გარდაიცვალა იერუსალემის მმართველი; სირიის პროკონსული, რომელიც, დასახმარებლად მოსული თავის მხრივ დამარცხდა და ერთი არწივიც დაკარგა. ამ აჯანყების ჩასახშობად ებრაელების წინააღმდეგ უზარმაზარი არმია გამოიყვანეს ვესპასიანემ და მისმა ძემ ვესპასიანე ტიტუსმა. ტიტუსმა ალყა შემოარტყა იერუსალემს პასექის დღესასწაულის დღეებში (იგულისხმება ებრაელთა პასექი - მთარგმნ.), როდესაც ებრაელი ხალხის დიდი ნაწილი შეკრებილი იყო წმინდა ქალაქში ყოველწლიური მსხვერპლის შესაწირად. მძიმე ალყის შემდეგ, რომელმაც ყველა ასაკისა და სქესის 600.000 ებრაელი, ანუ იუდეის მოსახლეობის მესამედი შეიწირა, ტიტუსმა შეძლო იერუსალემის დაპყრობა. ამის შემდეგ მან ქალაქის დაწვისა და ტაძრის დანგრევის ბრძანებაც გასცა. ახდა იესუ ქრისტეს წინასწარმეტყველება - ტაძრისგან ქვა ქვაზე აღარ დარჩა. ყველა დანარჩენი ებრაელნი, რომლებიც გადაურჩნენ ამ საშინელებას, აუქციონზე ტყვედ გაყიდეს. მართალია, ნათესავებმა იუდეიდან და იმპერიის სხვა ოლქებიდან მალევე გამოისყიდეს ისინი, მაგრამ ერის განთესვა არათუ შემცირდა, პირიქით, კიდევ უფრო გაიზარდა. ამ აჯანყებაში ფარისევლებმა უმნიშვნელო როლი ითამაშეს, ვინაიდან ჯერ კიდევ ნაადრევად მიიჩნევდნენ მას. მაგრამ მათ ისარგებლეს მისი შედეგებით და კიდევ უფრო გააძლიერეს თავიანთი როლი ებრაულ კოლონიებში, რასაც საკმაოდ იოლად და უშრომელად მიაღწიეს, რამეთუ რომაელები მას შემდეგ, რაც აჯანყება ჩაახშეს და იერუსალემი დაანგრიეს, ნაკლებ ყურადღებას აქცევდნენ მათთვის თითქმის უცნობ სექტას, რომელიც კავშირს ამყარებდა მთელი ქვეყნიერების კიდეზე გაბნეული ერის ნაგლეჯებთან. ამის შედეგად ფარისევლებმა შეძლეს ისრაელის ძალაუფლების მემკვიდრეობითობის აღდგენა, იმ ძალაუფლებისა, რომელიც მათი შთაგონების წყარო იყო ამდენი ხნის განმავლობაში. ებრაულმა კოლონიებმა, რომლებიც თავზარდაცემულები ისმენდნენ წმინდა ქალაქისა და ტაძრის დანგრევის ცნობას თუ მოსახლეობის უმეტესობის ამოწყვეტისა და სინედრიონის განადგურების ამბავს, ძალიან მალე შეიტყვეს, რომ ეს უკანასკნელი ისევ შეიკრიბა ქ. იაფეში, ხმელთაშუა ზღვის სანაპიროს მახლობლად; რადგან არ იყო მღვდელმთავარი, ასევე საეკლესიო კლერიკოსთა დასი, რომლებიც უბედურების დროს გაქრნენ და, ესეც არ იყოს, ტაძრის დანგრევის გამოც შეუძლებელი გახდა მსხვერპლშეწირვის აღსრულება, ისრაელის გადმოცემათა მცველად გამოცხადდა აკადემია და ამის შემდეგ ერს უხელმძღვანელებდა პატრიარქი. ამ პატრიარქმა და, კერძოდ აკადემიამ, რომელიც ებრაელი ერის პოლიტიკური და რელიგიური ცენტრი უნდა გამხდარიყო, ფარისეველთა სექტის მეთაურის, საბჭოსა და მწიგნობრებისგან შედგებოდა, აღმოჩნდა ერთადერთი, რომელმაც სახელმწიფო ორგანიზმის საზოგადო დაშლის პირობებში შეინარჩუნა მჭიდრო ერთიანობა. მოხერხებული მაქინაციით ისრაელის მმართველობა ხელთ იგდო საიდუმლო საზოგადოებამ. მაგრამ სახელმწიფოს უეცარი დამხობა იძულებულს ხდიდა მრავალს, ძალაუფლების ეს დაპყრობა წყალობად მიეჩნია, რამეთუ შესაძლებლობას აძლევდა ებრაელებს თუნდაც გარეგნულად მაინც შეენარჩუნებინათ თავიანთი მმართველობა (24).
პატრიარქმა და სინედრიონმა ოცთდაათი წელი მოანდომეს თავიანთი ძალაუფლების განმტკიცებასა და აღიარებას. რომაელებისთვის, რომლებსაც უკვე განადგურებული ეგონათ ისრაელის ყოველგვარი ძალაუფლება, ნაკლებად ცნობილი ეს სექტა კვლავ განაგრძობდა თავისი დესპანების მივლინებას დედამიწის სხვადასხვა კუთხეში გაბნეულ ებრაულ კოლონიებში და დიდრაქმის გადასხადის აკრეფას, რომელსაც, მიუხედავად იმისა, რომ იმპერატორებმა ტაძრის დანგრევის შემდეგ მოითხოვეს მისი თავიანთი ხაზინის სასარგებლოდ გადახდა, ებრაელები ყოველთვის კორექტულად იხდიდნენ. ამ დროისთვის კაბალა მთელი თავისი გამონაგონებითა და ცრურწმენებით, სულთა გადასახლებისა და მესიის კაცობრივი არსის თავისი მწვალებლური სწავლებებით, თავისი სიძულვილით ყოველივე არაებრაულისადმი, განსაკუთრებით კი ქრისტეანობისადმი, ამთავრებდა ებრაელთა ყველაზე შორეულ კოლონიებში შეჭრას (25).
საიდუმლო მალემსრბოლებმა მთელ ებრაულ სამყაროს მოსდეს ამბავი, რომ მესიის მოსვლის დრო ახლოვდება. მაგალითად, ვინმე აკიბა-ბენ-იოსები ამტკიცებდა, რომ ის იყო სისარის, იმ მხედართმთავრის შთამომავალი, რომელიც მსაჯულთა დროს მოკლა იაელმა, და ებრაელი დედის შვილი. იაფედან აკიბამ იმოგზაურა ესპანეთში, გალიაში, იტალიაში, დიდხანს იმყოფებოდა რომში, შემდეგ გადავიდა საბერძნეთში, იქიდან კი მცირე აზიასა და ბაბილონში და ბოლოს ეგვიპტემდე მიაღწია. მას შემდეგ, რაც ყველა ებრაული კოლონია მოიარა, იგი პალესტინაში დაბრუნდა, სადაც ისეთი წარმატებით ხელმძღვანელობდა სინედრიონს და ფარისეველთა აკადემიას, რომ მას თალმუდისტური გადმოცემის ერთ-ერთ მამადაც კი მიიჩნევენ; სხვა რაბინმა, კერძოდ სამუილ მცირემ, დაახლოებით იმავე დროს დაწერა ქრისტეანთა საზეიმო წყევლა, რომელსაც იმ დღიდან მოყოლებული დიდის მოწიწებით კითხულობენ სინაგოგებში. ძალიან მალე ებრაელთა შორის მღელვარებამ დაადასტურა, რომ გრძელდება მუშაობა მათი ეროვნული აღმავლობისთვის. ებრაელთა მცირე აჯანყება 115 წელს გაჭირვებით ძლიეს ტრაიანეს მხედართმთავრებმა. ამ აჯანყებას გამოხმაურება მოჰყვა ეგვიპტესა და კირენაიკეში, სადაც, დიონ კასიუსის ცნობით, შეიარაღებულმა ებრაელებმა გაწყვიტეს ორასი ათასი ქრისტეანი და წარმართი და მხოლოდ სამწლიანი ომის შემდეგ დამარცხდნენ. იმავე პერიოდში კვიპროსის ებრაელებმა დაიპყრეს კუნძული, გააპარტახეს ქალაქი სალამინა და დახოცეს ორას ორმოცი ათასი კიპრიოტი, ძირითადად ქრისტიანები, მესოპოტამიის ებრაელები კი რამდენიმე თვის განმავლობაში მედგრად იცავდნენ თავს რომის არმიისგან; ნაკლებ არეულობებს ჰქონდა ადგილი დედამიწის სხვა კუთხეებში. ეს არეულობანი კიდევ უფრო დიდი და მრისხანე აჯანყების მომასწავებელი იყო. 134 წელს იოსებ ბენ აკიბამ მეფედ ზეთი სცხო ვინმე ბარ კოჰბას (ვარსკვლავის ძე), რომელშიც მან, მისი მტკიცებით, მომავალი მესიის ნიშნები ამოიკითხა. თვითმარქვიამ მალევე შეკრიბა 200.000-იანი ჯარი, რომელშიც სხვადასხვა ქვეყნებიდან ჩამოსული ებრაელებიც იყვნენ; მან მოიპოვა მთელი რიგი გამარჯვებები იუდეის რომაელ მმართველ რუფუსზე და თავისი ხელმწიფების მოკლე პერიოდი იმისთვის გამოიყენა, რომ მისდამი დაქვემდებარებულ ოლქებში შემაძრწუნებელი სიმხეცით ექცეოდა ქრისტეანებს (26).
ადრიანემ ებრაელთა წინააღმდეგ გამოიყვანა თავისი საუკეთესო მხედართმთავარი იულიუს სევერი, რომელიც ბრიტანეთიდან გამოიძახა; ორწლიანი ომის შემდეგ ბარკოხება დამარცხდა. ის აკიბასთან და მის შვილ პაპიუსთან ერთად ტყვედ ჩაუვარდა იულიუს სევერს, რომელმაც მათ ცოცხლად გააძრო ტყავი. იერუსალემი, თუმცა ის ამ წინააღმდეგობის ცენტრი არ ყოფილა, ხელმეორედ აიღეს შტურმით, ადგილი, რომელზეც იერუსალემის ტაძარი იდგა, გადახნეს და მარილი მოაპნიეს. საბოლოოდ, იუდეა თითქმის სულ გაიწმინდა ებრაელთაგან. ისინი, ვინც სიკვდილს გადაურჩა, მონად გაყიდეს ან გადაასახლეს ეგვიპტეში. ამ დამარცხებით მძიმე დარტყმა მიადგა ფარისეველთა ოცნებებს. იაფეს სინედრიონი, იერუსალემის სინედრიონის მსგავსად, დაშალეს და გაფანტეს. შეძრწუნებული იყო ისრაელი. მაგრამ ფარისეველთა სექტა ისევ შეიკრიბა ტიბერიადაში, სადაც გადაიტანეს იაფეს აკადემია; ეგვიპტეში ჩასულმა იმპერატორმა ადრიანემ იქ იპოვა იუდეველთა პატრიარქის (სიმეონ III) კვალი, რომელიც იქ ადგილობრივი სინაგოგების დასათვალიერებლად ჩადიოდა. რომაელებმა არც ამჯერად ჩათვალეს საჭიროდ, გამოეძიებინათ ყველაფერი ამ საიდუმლო ხელისუფლებაზე, რომელიც უჩინარდებოდა, რათა ისევ აღმდგარიყო ფერფლისგან და რომლის ზეგავლენა ებრაულ კოლონიებში ურყევი იყო. მას ჯერ საშიშ ორგანიზაციად არ მიიჩნევდნენ, შემდგომში კი ოფიციალურად აღიარეს მისი არსებობა - სხვა რელიგიების კულტის მსახურთა თანასწორად. ამ აღიარების თარიღი ზუსტად არ არის დადგენილი. უეჭველია, რომ ტიბერიადელი პატრიარქები ფრთხილად მოქმედებდნენ; მაგრამ, როგორც ჩანს, სერიოზულად უნდა მივიღოთ მხედველობაში რაბინისტული გადმოცემა იმის შესახებ, რომ იმპერატორი ანტონინე (27), რომელიც თავიდან ძალიან ემტერებოდა ებრაელებს, მოგვიანებით კეთილად განეწყო მათდამი. ყოველ შემთხვევაში, ალექსანდრე სევერის (252 წ.) დროიდან, რომელიც წარმომავლობით სირიელი, ხოლო დედით ებრაელი იყო, ტიბერიადელ პატრიარქთა მოღვაწეობა და მათი ბატონობა ყველა ებრაელზე საიმპერატორო განკარგულებებით იქნა დამტკიცებული. კონსტანტინე, მიუხედავად იმისა, რომ ქრისტეანი იყო, არ ცდილობდა, მოესპო ეს თანამდებობა, მეტიც, დათანხმდა, გაეთავისუფლებინა ებრაელი პატრიარქები ზოგიერთი ვალდებულებისგან, მაგალითად, დეკურიონისგან, რომელიც არცთუ შესაშური, მძიმე მოვალეობა იყო და თანაც დიდ დროს მოითხოვდა. (Свод законов Феодосия, книга 16 гл. 8). ივლიანე, რომელიც მაქსიმე ეფესელმა აზიარა კაბალას და რომელიც სასტიკად დევნიდა ქრისტეანებს, თავის მიმართვაში ებრაელი ხალხისადმი მათ, კერძოდ პატრიარქს, ძმას უწოდებს, და მისი თხოვნით გასცემს განკარგულებას იერუსალემის ტაძრის აღდგენის შესახებ; მხოლოდ სასწაულმა შეუშალა ხელი ამ განზრახვის სისრულეში მოყვანას (28).
თეოდოსიოს დიდმა, რომის იმპერიის აღმოსავლეთი ნაწილის იმპერატორმა კი, პირიქით, ტიბერიადელ პატრიარქს აუკრძალა სინაგოგებიდან დიდრაქმის აკრეფა. ეს განკარგულება დაამტკიცა მისმა შვილმა ჰონორიუსმა 390 წელს, მაგრამ, ხუთი წლის შემდეგ პატრიარქმა მაინც მიაღწია ამ აკრძალვის გაუქმებას. საბოლოოდ, თეოდოსიუს მცირემ, ჯერ 415 წელს შეამცირა პატრიარქის ძალაუფლება (Свод законов Феодосия, закон XXII об евреях), 420 წელს კი საბოლოოდ გააუქმა იგი ისეთ ვითარებაში, რომელსაც ჩვენ კიდევ დავუბრუნდებით. როგორც ვხედავთ, ფარისეველთა სექტამ სრულიად მიაღწია თავის მიზანს: ებრაელთათვის შექმნილიყო ჯერ სულიერი მამულის იმიტაცია, რომლის ხელისუფლებასაც თვითონ წარმოადგენდნენ, ხოლო შემდეგ მიეღწიათ იმისთვის, რომ ეს ებრაეული ხელისუფლება ეღიარებინა საიმპერატორო ძალაუფლებას. სიტყვები “ებრაული სახელმწიფო” ხმამაღალ გამოთქმად არ მოგვეჩვენება, როდესაც შევიტყობთ, რომ იმპერატორთა ის განკარგულებები, სადაც ნახსენები არიან ტიბერიადელი პატრიარქები, მოიხსენიებენ მათ, როგორც: სახელოვანთ, უბრწყინვალესთ, ანუ წოდებებით, რომლებითაც მოიხსენიებდნენ იმდროინდელ უმაღლეს ჩინოსნებს. ეს უპირატესობები ისევე მნიშვნელოვანი იყო, როგორც ისინი, რომლებითაც მღვდელმთავრები ტაძრის დანგრევამდე სარგებლობდნენ. და მართლაც, პატრიარქს ჰქონდა მსოფლიოში ყველა სინაგოგაზე ზედამხედველობის უფლება. კრეფდნენ მათგან “დიდრაქმას”, სინედრიონთან შეთანხმებით წყვეტდნენ სარწმუნოებასთან დაკავშირებულ ყველა საკითხს. ნიშნავდნენ ან ცვლიდნენ “როშ-აბოთს”, ანუ ხალხის უხუცესებს, რომლებიც მეთაურობდნენ ერთი ოლქის ყველა სინაგოგას. პატრიარქი ხელმძღვანელობდა მათ საკუთარი “მოციქულების”, ანუ სპეციალური ძალაუფლებით აღჭურვილი ჩინოვნიკების მეშვეობით, რომელთა მოვალეობას შეადგენდა აღმოსავლეთის, დასავლეთის, რომის აფრიკისა და მცირე აზიის განუწყვეტელი შემოვლა ბრძანებულებათა გადასაცემად და დიდრაქმის ასაკრეფად. საკმაოდ ვრცელი იყო პატრიარქის სასამართლო ძალაუფლება. მას უფლება ჰქონდა, არა მარტო პირადად გაესამართლებინა თავისი მსაჯულების შემწეობით, გაერჩია ებრაელთა შორის წარმოქმნილი სადავო საქმეები, არამედ ხელმძღვანელობდა სისხლის სამართლის საქმეებსაც, რაც უფლებას აძლევდა, გამოეტანა განაჩენი, დაეწესებინა ჯარიმა, აღეკვეცა თავისუფლება, ჩაემწყვდია საპყრობილეში და დაეწესებინა სხეულებრივი დასჯის ნებისმიერი ფორმა, გარდა სიკვდილით დასჯისა (29).
დაბოლოს, იმ დროს, როდესაც სინედრიონის მეთაურობის თანამდებობა, რომელიც პატრიარქს ექვემდებარებოდა, ყოველთვის არჩევითი იყო, პატრიარქის ძალაუფლება, პირიქით, გადადიოდა მემკვიდრეობით და, როგორც ჩანს, ასე იყო თავიდანვე, რათა ებრაელი ერის ამ უზენაესი ძალაუფლებისთვის სამეფო ძალაუფლების ხასიათი მიენიჭებინათ. ამ ძალაუფლების შექმნა, რა თქმა უნდა, არ იყო ერთი დღის საქმე - პატრიარქები თანდათანობით აძლიერებდნენ თავიანთ ზეგავლენას 135 წელს იერუსალემის მეორე დანგრევისა და ალექსანდრე სევერის (190 წ.) მეფობის პერიოდში. მაგრამ მათი ძალაუფლება, როგორც ჩანს, უკვე საკმაოდ მტკიცე იყო 190 წლისთვის მთელი მათი ისტორიის ყველაზე უდიდესი პიროვნების, იუდა წმიდის პატრიარქობის დასაწყისისთვის. ეს სწავლული ფარისეველი (დაბადებული, რაბინისტული ისტორიკოსების თხზულებათა მიხედვით, აკიბას დასჯის დღეს, რომლის სული გარდასახლდა მასში) მიხვდა, რომ ისრაელს დიდი ხნით და, შესაძლოა სამუდამოდაც, უარი ეთქვა იუდეის უკან დაბრუნების იდეაზე იარაღის ძალით და ამით გაფანტული ებრაელი ხალხის ნაციონალური ცენტრის შექმნაზე. ამიტომაც შიშობდა, რომ ფარისეველთა სწავლება, რომელიც ძლივს იმორჩილებდა ებრაულ კოლონიებს, შესაძლო იყო დავიწყებას მისცემოდა, თუ კვლავ დაიწყებოდა დევნულება და ფარისეველთა სინედრიონი ისევ დაიშლებოდა. ასეთ შემთხვევაში, თავისუფლად შეიძლებოდა მსოფლიოს სხვადასხვა კუთხეში გაბნეულ ებრაელებთან კავშირის დამყარების შანსი აღარ მისცემოდა. ამიტომაც მან გადაწყვიტა, სინედრიონის ეს ზეპირი “სამოციქულო” პროპაგანდა შეევსო წერილობითი ძეგლით, რომელშიც სისტემატიზებული იქნებოდა ფარისეველთა საიდუმლო სწავლება, ანუ ებრაელი ხალხისთვის მათ მიერ მიცემული ზნეობრივი, რელიგიური და სამოქალაქო კანონების განმარტება. იუდა წმიდამ თვითონ ჩაყარა ამ უდიდესი შრომის პირველი საძირკველი მიშნას, ანუ “მეორე სჯულის” შედგენით, რომელიც დღეს იერუსალემის თალმუდის არსებით ნაწილს წარმოადგენს. ეს მრავალსიტყვა, არამწყობრი შრომა, აღსავსე წინააღმდეგობებითა და შეცდომებით, საკმაოდ კარგად წარმოაჩენს ფარისევლობის მიერ აღზრდილ ებრაელ მწიგნობართა შეხედულებებს. ის იყოფა ექვს ნაწილად: პირველში ლაპარაკია თესვასა და მკაზე და ეხება მფლობელობის უფლებებს, შემოსავლის დაბეგვრის საკითხებს და ა. შ.; მეორე ეხება დღესასწაულებსა და მათთან დაკავშირებულ ჩვეულებათა დაცვის წესებს; მესამე შეიცავს ქორწინებასთან დაკავშირებულ ყველა საკითხს; მეოთხე - სასამართლო და სავაჭრო საკითხებს, ასევე საკითხებს მწვალებლობათა შესახებ. მეხუთე და მეექვსე ნაწილები ეხება ვალდებულებებსა და განწმენდებს; ეს წიგნი ერთსა და იმავე დროს არის სამოქალაქო კოდექსიც, რელიგიურ დადგენილებათა, იგავთა და ანეკდოტთა წიგნიცა და ებრაელი ერის ზნეობრივ სწავლებათა კრებულიც; თუ როგორ ზნეობრივ სწავლებებზეა მასში ლაპარაკი, ამას მოგვიანებით ვიხილავთ! შეუძლებელია იუდა წმინდას, რომელმაც ამ წიგნის შედგენას მოანდომა თავისი პატრიარქობის ოცდაათი წელი და ყველა სინაგოგაში სათითაოდ გაავრცელა იგი, გაეთვალისწინებინა ყველა შემთხვევა ადამიანის ყოფიერებიდან და ყველა მათგანზე მოეცა ამომწურავი პასუხი. ამიტომაც როგორც მის სიცოცხლეში, ასევე მისი სიკვდილის შემდეგაც, ტიბერიადის სინედრიონმა მისი შრომა დამატებით შეავსო მას ურიცხვი რაოდენობის განმმარტებელი გამოუჩნდა. მიშნას კრებულები და განმარტებები (მათგან უმთავრესია გემარა, რომელიც ეკუთვნის რაბი იონაჰანს, IV საუკუნის რაბინს) შეადგენს იერუსალემის თალმუდს, რომელის შექმნა გრძელდებოდა მთელი ის დრო, რაც ტიბერიადაში გაატარეს პატრიარქმა და სინედრიონმა, და რომელიც ყოველგვარი წინააღმდეგობის გარეშე მიიღეს მთელი მსოფლიოს სინაგოგებმა, თუ არ ჩავთვლით რამდენიმე ათას უკმაყოფილო ებრაელს, რომლებიც განუდგნენ ებრაელთა ამ სწვლებას და შეერწყნენ ებრაელ-კარაიმთა თემებს. მაგრამ ის მფარველობა, რომლითაც პატრიარქები სირიელ იმპერატორთა მეფობის პერიოდში სარგებლობდნენ, ძალზე არამდგრადი და მყიფე შეიქმნა იმ მომენტიდან, როდესაც საიმპერატორო ტახტზე ავიდა ქრისტეანობა კონსტანტინე დიდის სახით. და მართლაც, ჩვენ ვხედავთ, რომ ივლიანე განდგომილის მეფობის შემდეგ იმპერატორები ზღუდავენ ებრაელთა პრივილეგიებს. 429 წელს თეოდოსი მცირემ გადაწყვიტა, დაემხო პატრიარქი გამალიელ IV, რომელმაც იუდეაში თავისი დამხობის შემდეგ ყველასგან მივიწყებულმა ხელი მოჰკიდა სამკურნალო მეცნიერებას (სექსტუს ემპირიკუსი აქებს მას ამის გამო თავის წიგნში XXXIII) და ერთდროულად გააუქმა საპატრიარქოც. ამ ღონისძიებას განსაკუთრებული შეშფოთება არ გამოუწვევია ისრაელში და გასაგებია, რატომაც. გამალიელ IV-ის მამამ, ჰილელ III -მ, სახელი გაუტეხა თავის გვარს ებრაელებში იმით, რომ სიკვდილის წინ მიიღო ქრისტეანობა, რომელსაც, მასთან ბრძოლის მიზნით, სერიოზულად სწავლობდა (30).
ჰილელ III-ის შვილის დამხობა სინედრიონისთვის ისეთი სასურველი იყო, როგორც საიმპერატორო ძალაუფლებისთვის. მეორე მხრივ, წინამავალი განკარგულებები და ქრისტეან იმპერატორთა ძალაუფლების განმტკიცება მცირე იმედს თუ იძლეოდა, რომ ისრაელის მთავრობა შეძლებდა მშვიდ მუშაობას ასეთ პირობებში, თუკი მისი დედაქალაქი დარჩებოდა იმპერიისადმი დაქვემდებარებულ ერთ-ერთ ოლქში. ამ მიზეზთა გამო სინედრიონმა მთელი თავისი ყურადღება მიაპყრო აღმოსავლეთს, სადაც ებრაელები, რომლებიც დასახლებულნი იყვნენ სპარსეთის სასანიდთა იმპერიაში, მდიდრულად ცხოვრობდნენ, და გადაწყვიტა, გადასულიყო ბაბილონში (31).
ებრაელი ერის მთავრობის ეს მოწყობა, თუ დავუჯერებთ ზოგიერთ მწერალს, კერძოდ, აბატ შაბოთის ნაშრომს “ებრაელები ჩვენი მასწავლებლები”, განეკუთვნება ჩვენი წელთაღრიცხვის II საუკუნეს. ამის დასამტკიცებლად მას მოჰყავს ფრაზა გემარას (ბაბილონური თალმუდის) დასკვნიდან, რომელიც ამტკიცებს, რომ იუდა წმინდა II საუკუნის მიწურულს აღიარებდა მთელი ისრაელისა და დევნულთა თავადის ჰუნის უზენაეს ძალაუფლებას, რომელიც იმ დროს ბაბილონში მეფობდა. ამ საკითხის საფუძვლიანი შესწავლის შემდეგ, ასევე იმ მიზეზთა გამო, რომელთაც ჩვენ გადამწყვეტად მივიჩნევთ, ეს აზრი უნდა უკუვაგდოთ (32).
ტიბერიადული სინედრიონი, რომელიც თეოდოსის განკარგულების ზეგავლენით 249 წელს ისტორიის ფურცლებიდან გაქრა, ოცი წლის შემდეგ იმავე შემადგენლობით, იმავე უფლებამოსილებებით, იმავე ძალაუფლებით, როგორიც ჰქონდა ადრე, ისევ აღადგინეს ბაბილონში. კვლავ აღიარეს მისი ზეგავლენა კოლონიებზე, სადაც იმ დროს მეფობდა “დევნულების თავადთა” ერთ-ერთი მემკვიდრე, რომელიც, გადმოცემის თანახმად, იუდას სამეფო გვარიდან იყო იუდეის ძველი პატრიარქებივით. ამ მოჩვენებითი გაუქმებით და გადაადგილებით ებრაელი ხალხის მთავრობა მხოლოდ და მხოლოდ გაექცა რომაელ იმპერატორთა მეთვალყურეობას, რომელთაც უკვე აღარ ჰქონდათ შესაძლებლობა, მასზე რაიმე ზეგავლენა მოეხდინათ.
“დევნულების თავადთა” და ბაბილონური სინედრიონის ისტორია ჩვენ განსაკუთრებით კარგად ვიცით ებრაელ მემატიანეთაგან, რომლებმაც ის ათასგვარი იგავ-არაკითა და მონაჩმახით შეამკეს. სასანიდების მოდგმა, რომელიც იმ დროს მეფობდა სპარსეთში, თავიდან მფარველობდა მათ და საკმაო პატივშიც ამყოფებდა (33).
მაგრამ, უეჭველია, ეს მეფეები ძალიან მალე დარწმუნდნენ, რომ ებრაული მთავრობის საქმიანობა მათთვის საზიანოა, ვინაიდან ცნობილია, რომ მათ გადამჭრელი ზომები მიიღეს: რამდენიმე “დევნულების თავადი” დროთა განმავლობაში დახოცეს, სინედრიონი დაშალეს, ებრაული სკოლები კი დახურეს. ამის შედეგად ებრაელებმა მთელი თავისი ზეგავლენით მხარი დაუჭირეს არაბთა დაპყრობით ომებს, რომელმაც, დაუდო რა საფუძველი სპარსთა იმპერიის დასასრულს, ებრაელებს კვლავ აღორძინების შესაძლებლობა მისცა - ისინი უფრო მძლავრები გახდნენ, ვიდრე ოდესმე იყვნენ. სინედრიონის მეთაურებმა (“ნაზი”) ხალიფთა ძალაუფლების ქვეშ 1005 წლამდე იარსებეს - ანუ იმ დრომდე, როდესაც ხალიფა კადერ-ბილაჰმა, იმავე შიშით შეპყრობილმა, რაც სასანიდებს აძრწუნებდათ, ბრძანა “დევნულების თავადის”, ეზეკიელის ჩამოხრჩობა და თავის სამფლობელოში ებრაელთა ძალმომრეობის აღმოფხვრა. ამის შემდეგ “დევნულების თავადთა” წოდება აღარასოდეს აღუდგენიათ და არც სინედრიონი შეუკრებიათ; მაგრამ გვაქვს საფუძველი ვიფიქროთ, რომ ებრაელი ხალხი არ დარჩებოდა ისეთი ცენტრალური ორგანოს გარეშე, რომელიც უზრუნველყოფდა მისი ერთობის სიმტკიცესა და უწყვეტადობას (34).
თავისი გაუჩინარების დროისთვის ბაბილონის სინედრიონმა უკვე დაასრულა მუშაობა, რომელიც 190 წელს ტიბერიადაში დაიწყო იუდა წმიდამ: თალმუდი, საიდუმლო ფარისევლური სწავლების გადმოცემა, ბოლომდე იქნა მიყვანილი. რაბი აში და მისი თანამშრომელი რაბი აბინა იყვნენ ტიბერიადული სინედრიონის მოღვაწეობის უშუალო გამგრძელებლები; 440 წლიდან 470 წლამდე მათ ბაბილონში შეადგინეს “გემარას დასკვნა”, შრომა, რომელიც კიდევ უფრო უსვამს ხაზს თალმუდის საზოგადო არსს, აღაგზნებს ერის ტომობრივ სიამაყეს და ებრაელობის იმედებს მსოფლიო ბატონობაზე. ეს სამუშაო მათ შემდეგაც გრძელდებოდა. შეკრებილი და გავრცელებული მთელი მსოფლიოს სინაგოგებში, ეს უზარმაზარი შრომა, რომლის შექმნაზეც მუშაობდა ორას მწიგნობარზე და კომენტატორზე მეტი, ახალი ძალით აგვირგვინებდა ფარისევლურ აზროვნებას (35).
ასეთია თალმუდის წარმომავლობა, რომელიც უკვე 2000 წელია შეერწყა ებრაულ აზროვნებას და რომლის შესახებაც შეიძლება ითქვას, რომ ეს არის სიცრუის, თაღლითობის, ძარცვისა და მკვლელობათა სახარება. ამ წიგნს ასწავლიდნენ ებრაელთა ყველა თაობას ჩვენს დრომდე, ამიტომაც აუცილებელია მისი ცოდნა, თუკი გვსურს, გამოვიცნოთ ისეთი უცნაური არსება, როგორიც არის ებრაელი.
__________________
24. ის მნიშვნელოვანი როლი, რომელიც ისრაელის პოლიტიკურ და რელიგიურ განვითარებაში ფარისევლებს განვაკუთვნეთ, ქრისტეან მწერლებს დღემდე არ შეუნიშნავთ და, პირიქით, ის კარგად იყო ცნობილი რაბინისტული ისტორიის თეორეტიკოსთათვის, რომლებიც ამ სექტის დამსახურებად მიიჩნევენ ებრაელი ერის გადარჩენასა და გაერთიანებას. ყველაფერი მათ თხზულებებში მოწმობს იმაზე, რომ ფარისევლები უკვე ქრისტეს მოსვლამდეც ფლობდნენ ფარულ ორგანიზაციას და იერარქიას, რომელიც განსხვავდებოდა დადგენილი სახალხო ძალაუფლების იერარქიისგან. იყო თუ არა თავიდანვე ამ ორგანიზაციის ცენტრი ბაბილონში, სადაც ტყვეობის შემდეგ მრავალი ებრაელი დარჩა? შესაძლოა. ყოველ შემთხვევაში, თალმუდის მიხედვით, ბაბილონიდან გამოვიდა სექტის მიერ აღიარებული პირველი პატრიარქი, ჰილელ I, რომელიც დამკვიდრდა იერუსალემში 30-ე წელს ქრისტეს შობიდან, ჰეროდე დიდის მმართველობის პერიოდში იგი გარდაიცვალა მე-13 წელს ჩვენი წელთაღრიცხვისა. ჰილელს მრავალი მოწაფე დარჩა. მისი მემკვიდრე იყო მისი შვილი სიმეონი, რომლის შესახებაც, როგორც რაბინი დავით ჰანცი აღიარებს თავის ქრონოლოგიაში, თითქმის არაფერია ცნობილი. სიმეონის მემკვიდრე იყო რაბი იოჰანამი, რომელიც ცხოვრობდა იერუსალემის აღებისა და იაფეში ფარისეველთა აკადემიის დაარსების დროს; მან ამ ქალაქში აღადგინა სინედრიონი და მიაღწია მის აღიარებას მსოფლიოს სინაგოგების მხრიდან. ამგვარად, ფარისეველთა ძალაუფლებამ ჩაყლაპა ებრაელთა სახელმწიფო. 76 წელს გარდაცვლილი იოხანამი შეცვალა გამალიელ II, რომელსაც იაფეველსაც უწოდებდნენ და რომელსაც დავით ჰანცის მოწმობით, ძალზე დიდი ზეგავლენა ჰქონდა მსოფლიო ებრაელობაზე და რომ უცხო ქვეყნების მეფეები თავიანთ სამფლობელოებში აღიარებდნენ მის სასამართლო უფლებებს ებრაელებზე (იაფეს აკადემიის ისტორიის საკითხებთან დაკავშირებით იხილეთ Lightfoot: «Academiae Jafnensis historia»).
25. ებრაელთა ეს წარმატებული მიერთება ფარისეველთა აღთქმებთან მაინც არ იყო ერთსულოვანი. ყველანი, მათ შორის ისინიც, ვინც ქრისტეანები გახდნენ, მაგრამ შეურაცხყოფილნი იყვნენ მოსეს სჯულისა და კაბალის შეუთავსებლობით, გაერთიანდნენ, რათა შეწინააღმდეგებოდნენ ამ სიახლეს. მათ "ქარაიმები", ანუ დაწერილი სჯულის (ცარა) მიმდევრები ეწოდათ. მართალია, თავიდან ისინი მცირერიცხოვანნი იყვნენ, მაგრამ, რაც უფრო შესამჩნევი და საგრძნობი ხდებოდა ფარისეველთა უღელი, მით მეტად იზრდებოდა მათი რიცხვიც. 600 წელს ჩვენი წელთაღრიცხვიდან მათ ჩამოაყალიბეს მძლავრი სექტა, თანაც ზუსტად იმ დროს, როდესაც ფარისევლებმა დაასრულეს თალმუდის შედგენა. 775 წელს ანანუსმა, "დევნილობის თავადის" ძმამ ბაბილონში, მათი მხარე დაიჭირა და ამით მნიშვნელოვნად გააძლიერა მათი პარტია, რომელიც საკმაოდ შესუსტდა XIII საუკუნიდან. თანამედროვე პერიოდში ქარაიმთა რაოდენობა მხოლოდ რამდენიმე ათასს აღწევს. ისინი გადანაწილებულნი არიან რუსეთის, ავსტრიის, პოლონეთისა და თურქეთის იმპერიებს შორის. ყველასთვის ცნობილია მათი სიძულვილი თალმუდისტ ებრაელთა მიმართ, რომლებიც მათ სასტიკად სდევნიდნენ. წმიდა წიგნებიდან აღიარებენ მხოლოდ ბიბლიას, საკმაოდ კარგად ეპყრობიან ქრისტეანებს, ხოლო მათი პირადი ცხოვრება არ იძლევა უკმაყოფილების არანაირ საბაბს.
26. იხ. Летопись Евсевия, 17 год царствования Адриана, а также Св. Юстин философ. თანამედროვე ებრაელი ისტორიკოსები, მაგალითად, გრეტცი, ამ ფაქტების შესახებ დუმილს ამჯობინებენ, ხოლო ბასნაღი, რომელიც თანაუგრძნობს ებრაელებს, მათ მხოლოდ გაკვრით იხსენებს.
27. დავით ჰანცი მოწმობს, რომ ებრაელები თბილად იხსენიებენ ანტონინეს არა მხოლოდ იმიტომ, რომ "ისინი ცხოვრობდნენ ბედნიერად როგორც ანტონინეს, ასევე მისი ორი მემკვიდრის, მარკუს ავრელიუსისა და კომოდის მმართველობის პერიოდში, მაშინ, როდესაც ისინი დევნიდნენ ქრისტეანებს, არამედ იმიტომაც, რომ მან, ებრაელთა მსგავსად, წინადაიცვითა".
28. ამ სასწაულის აღწერა, კერძოდ, ცეცხლოვანი ბურთების გამოჩენა, რომელმაც შთანთქა მშენებლები, გვხვდება არა მხოლოდ ქრისტეან მწერლებთან: სოკრატესთან, თეოდორიტესთან და სოზომენთან, არამედ წარმართ ისტორიკოსებთანაც, მაგალითად: ამიენ მარცელინთან, რომლის საზოგადოებრივი მდგომარეობა ივლიანეს დროს ნაკლებად საეჭვოს ხდის მის ჩვენებას. ამ შემთხვევას აღიარებს რაბი ჰედალია თხზულებაში «შცჰალსცჰელეტ ჰა კაბბალაჰ». ამ სასწაულზე ასევე მოწმობს წმ. კირილე იერუსალიმელის წერილი კონსტანტინე მცირისადმი.
29. სხვათა შორის, ორიგენე ამბობს, რომ ტიბერიადელ პატრიარქს სიკვდილით დასჯის განაჩენიც გამოჰქონდა, ოღონდ ეს ჩვენება რომის ყველა კანონის საწინააღმდეგოა. თუმცა პალადიუსი "წმ. ქრიზოსტომოსის ცხოვრებაში" ახსენებს, რომ პატრიარქი ხშირად აჭარბებდა თავის უფლებამოსილებებს მთელს ებრაელ ერზე, მაგრამ მხოლოდ ფინანსურ საკითხებში. თავის განკარგულებაში, რომელიც გამოიცა 615 წელს, თეოდოსი მცირე უკრძალავს პატრიარქ გამალიელს, რომელიც იყო იმდროინდელი მმართველი, გააფართოოს თავისი უფლებები და საკუთარ სამართალს დაუქვემდებაროს ებრაელი და ქრისტეანი მათ შორის დავის წარმოქმნის შემთხვევაში; ეს კი ამტკიცებს, რომ ასეთ გადაჭარებებს მართლაც ჰქონდა ადგილი. ამგვარი გადახრებისთვის რომ დაესაჯა და აეკრძალა იმის მისაკუთრების შესაძლებლობა, რისი უფლებაც მას არ ჰქონდა, თეოდოსიმ პატრიარქს გაუუქმა მთელი რიგი საპატიო თანამდებობები, რომლებითაც თავიდანვე აღჭურვა.
30. ეს ჰილელ III იცნობდა ორიგენეს და მასთან მიმოწერაც ჰქონდა. წმ. ეპიფანე გვამცნობს, რომ ერთი მონათლული ებრაელისგან, სახელად იოსები, რომელიც შემდეგ ტიბერიადის ეპისკოპოსი გახდა, სმენია, რომ ჰილელ III-მ ის თავისთან მიიწვია და სიკვდილის წინ სთხოვა, მოენათლა იგი.
31. ბაბილონი, ბიბლიურ პერიოდში აღთქმული ქვეყნის იმ შვილთა შეთქმულების არენა, რომლებიც ზეცის დაპყრობას ეშურებოდნენ, ყოველთვის იზიდავდა ებრაელებს. ურიდან, ქალდეველთა ქალაქიდან, გამოვიდა აბრაამი, მათი მამამთავარი. ბაბილონში წაასხეს ტყვედ იუდეის მკვიდრნი; ბაბილონის ფილოსოფიამ გარყვნა მათი სარწმუნოებრივი სწავლებანი; ბაბილონიდან გამოვიდა ქრისტეს შობამდე 30 წელს პირველი ფარისეველი პატრიარქი ჰილელ უფროსი; და ბოლოს, თეოდოსი მცირის განკარგულების შემდეგ, ბაბილონშივე დაბრუნდა საიდუმლო ებრაული მთავრობა, სადაც ის 1005 წლამდე დარჩა. დავამატებთ, რომ ტყვეობის დროიდან კლასიკური ებრაული ენა უკვე აღარ იყო ებრაელთა სალაპარაკო ენა - მას მხოლოდ სწავლულები და მეცნიერები იყენებდნენ. ეს ენა შეცვალა არამეულმა, სირიულ-ქალდეურმა დიალექტმა. იერუსალემური თალმუდი დაწერილია არამეულ ენაზე; ხოლო, რაც შეეხება ბაბილონურ თალმუდს, ის სუფთა ქალდეურ ენაზეა დაწერილი. გამოვყოფთ დასკვნებს იმ შეტყობინებიდან, რომელიც პონიონმა გააკეთა სიტყვაკაზმულობის აკადემიაში 1911 წლის აგვისტოში, რომლის თანახმადაც, ებრაელები ტყვეობის შემდეგ ბაბილონურ წელთაღრიცხვაზე გადავიდნენ, რაზეც მოწმობს ელფანტინაში აღმოჩენილი პაპირუსები.
32. ბაბილონში V საუკუნეზე უადრეს "დევნილ თავადთა" არსებობის ერთადერთი დამამტკიცებელი საბუთი არის ფრაზა "გემარას დასკვნიდან", რომელიც ჩვენ დავიმოწმეთ. მაგრამ თალმუდის ამ ნაწილშია სწორედ უამრავი ანაქრონიზმი, ათასგვარი არაკი და უაზრობა. ცხადია, კომენტატორი, რომელსაც ეკუთვნის ეს ფრაზა და რომელიც "დევნულების თავადის" დროს ცხოვრობდა, მისი წარმომავლობის სიძველის გაზვიადებით მისი გულის მოგებას ცდილობდა; მას არ შეეძლო, რაიმე არ ეთქვა იუდეველ პატრიარქთა შესახებ, რომლებიც "დევნულების თავადთა" უადრეს ცხოვრობდნენ, ამიტომ, უბრალოდ, საქმე ისე წარმოაჩინა, რომ ისინი ამ უკანასკნელთ (ანუ პატრიარქებს) დაუქვემდებარა. თუმცა, არც ამ ჰუნის, არც მისი შთამომავლების შესახებ არაფერია ცნობილი, პირველი "დევნულების თავადი", რომელსაც ისტორია ახსენებს, ცხოვრობდა V საუკუნეში, პატრიარქ გამალიელის დამხობისა და ტიბერიადის სინედრიონის დაშლის შემდეგ; ის ჩნდება ბაბილონის სინედრიონთან ერთად, რომელმაც დაუმთავრებლად დარჩენილი თალმუდის წერა გააგრძელა. ეს ნიშნავს, რომ სინედრიონმა, უბრალოდ, ადგილი შეიცვალა, და ამ ადგილმა ის, შესაძლოა, დინასტიის შეცვლის პირობებში კიდევ უფრო შრომისუნარიანად აქცია. როგორც ჩანს, ტაძრის დანგრევის დროიდან არსებობდა მხოლოდ ერთი და იგივე ებრაული მთავრობა, რომელიც თანმიმდევრულად მოღვაწეობდა იაფეში, ტიბერიადაში და ბაბილონში და რომელიც, როგორც ვფიქრობთ, შემდეგ გადავიდა კონსტანტინოპოლში, შემდეგ კი თესალონიკეში (ცხადია, ჩვენ არავითარ მნიშვნელობას არ ვანიჭებთ «ძეპჰერ Oლამ ძუტა»-ს, საკმაოდ ბუნდოვან წიგნს, რომელიც "დევნულების თავადთა" გენეალოგიას გვაძლევს ნაბუკადნეცეზარის მიერ იერუსალემის აღებიდან ვიდრე V საუკუნის პირველ ნახევრამდე. ამ წიგნის ავტორს ერთადა აქვს დახვავებული შეუსაბამობანი, რაც ჩვენს შეხედულებას ადასტურებს. ასე მაგალითად, ის აღნიშნავს, თითქოს ნათანი, რომელმაც დაწერა «Mასსეცჰეტტ Aვოდ», იყო ჰუნის მამა. მაგრამ ეს რაბი ნათანი საკმაოდ ცნობილია, - ის იყო ტიბერიადული სინედრიონის თავი პატრიარქ იუდა წმინდის დროს, III საუკუნის დასაწყისში. დანარჩენი ცნობებიც ავტორს ამ სულისკვეთებითა აქვს გადმოცემული.
33. "დევნულების თავადის" ხარისხში განდობის რიტუალი ასეა აღწერილი: სინედრიონის თავი აფიცებდა ახალ "დევნულების თავადს", რომელიც უნდა ასულიყო ტახტზე, "ბოროტად არ ესარგებლა თავისი ძალაუფლებით და შეახსენებდა მას, რომ ის უფრო მონობას არის მიჯაჭვული, ვიდრე მეფობას, იმ დასანანი მდგომარეობის გამო, რომელშიც იმყოფება მთელი ხალხი. მომდევნო ხუთშაბათს აკადემიის უხუცესები საყვირთა ხმაზე და ხალხის მხიარული ყიჟინის თანხლებით ხელს ასხამდნენ მას სინაგოგაში. ხალხი საზეიმოდ მიაცილებდა სახლამდე, მიჰქონდათ მდიდრული საჩუქრები. შაბათს, დილით, ყველა წარჩინებული შეიკრიბებოდა მასთან, ის მათ სათავეში ჩაუდგებოდა და გამოდიოდა სახლიდან. სახე დაფარული უნდა ჰქონოდა აბრეშუმის ფარჩით. სახლიდან უნდა გამოსულიყო ამ შესამოსელით და ხალხის თანხლებით, რომელიც მიაცილებდა მას სინაგოგამდე, სადაც უკვე აკადემიის უხუცესები და მგალობელთა გუნდი შეუსრულებდა ჰიმნს, რომელშიც ღმერთს სთხოვდნენ წყალობას და მისი მეფობის მფარველობას. იქვე მიჰქონდათ მასთან სჯულის წიგნი, რომლიდანაც წარმოთქვამდა პირველ მუხლს, შემდეგ კი, პატივისცემის ნიშნად თვალახვეული, მიმართავდა ხალხს ან მის ნაცვლად სირიის აკადემიის მეთაური წარმოთქვამდა ქადაგებას. რიტუალი მთავრდებოდა ახალი თავადის საპატივცემო ასამაღლებლებით და ლოცვებით ღმრთისადმი, რათა მას (ანუ ახალხელდასხმულ თავადს - მთარგმნ.) თავისი მმართველობის პერიოდში გაეთავისუფლებინა ებრაელი ერი. ის აკურთხებდა ერს და ლოცულობდა თითოეული ოლქისთვის ცალ-ცალკე, რათა ღმერთს დაეცვა ისინი ომისა და შავი ჭირისგან. რიტუალს ამთავრებდა ლოცვით, რომელსაც ჩუმად, თავისთვის წარმოთქვამდნენ, იმის შიშით, არავის გაეგო და სხვისთვის, მმართველთათვის არ მოეთხრო თუ როგორ უსურვებს მათ ის დაღუპვას, რამეთუ ებრაელთა სამეფო სხვაგვარად ვერ წარმოიქმნება თუ არა სხვა სახელმწიფოთა ნანგრევებზე. სინაგოგიდან გამოსვლის შემდეგ მას საზეიმოდ მიაცილებდნენ სასახლემდე, სადაც ერის უხუცესთათვის უნდა გაემართა მდიდრული ტრაპეზი. ეს იყო მისი უკანასკნელი გამოსვლა: ამის შემდეგ ეკრძალებოდა სასახლის დატოვება გარდა იმ შემთხვევისა, როდესაც ეწვეოდა აკადემიას (ამ დროს ყველანი ფეხზე დგებოდნენ და ასე იდგნენ, სანამ თვითონ არ სთხოვდა, დამსხდარიყვნენ) ან როდესაც გაემგზავრებოდა ბაბილონის მეფესთან, რასაც განსაკუთრებული პომპეზურობა ახლდა. ხელდასხმის შემდეგ მეფე, რომელსაც წინასწარ აფრთხილებდნენ მისი მოსვლის შესახებ, უგზავნიდა მას თავის ეტლს. ისრაელის მეთაური ვერ ბედავდა, მიეღო ეს წინადადება: ის გასცემდა ბრძანებას, ეტლი მხოლოდ წარემძღვანებინათ მისი მსვლელობისთვის, რითაც გამოიხატებოდა მეფისადმი მისი პატივისცემა და მისდამი დამოკიდებულება. ამ დროს თავადი იმოსებოდა ფარჩის ბრწყინვალე შესამოსელით, თან ახლდა ორმოცდაათამდე მცველი, რომლებიც წინ უძღოდნენ; ყველა, ვისაც კი შეხვდებოდა გზაზე, თავს მოვალედ თვლიდა, უკან მიჰყოლოდა სამეფო სასახლემდე. იქ თავადს ხვდებოდნენ საჭურისები, რომლებიც მიუძღვებოდნენ მას მეფის ტახტამდე; ამ დროს ერთ-ერთი მის ქვეშევრდომთაგან, რომელიც წინ მიდიოდა, ოქროსა და ვერცხლს აპნევდა. მიუახლოვდებოდნენ თუ არა მეფეს, ის განერთხმებოდა მის წინაშე, რითაც აჩვენებდა, რომ არის მეფის ქვეშევრდომი და ვასალი. პირველი მისალმების შემდეგ თავადი ამცნობდა მეფეს თავის სურვილებს და საკუთარი ერის პრობლემებს, რომელთაც მეფე იქვე წყვეტდა" («История евреев», Париж. Лун Рулан, 1710).
34. 1005 წელს ხალიფა კადერ-ბილლაჰის განკარგულებით ებრაული მთავრობის განადგურების შემდეგ მისი კვალი თითქოსდა იკარგება. ბენიამინ ტუდელსკი, XII საუკუნის ცნობილი ებრაელი მოგზაური, ამტკიცებს, რომ იპოვა ერთი "დევნულების თავადი", რომელიც მეფობდა ბაბილონში, მაგრამ ეს ცალკეული მტკიცებულებაა და, როგორც ჩანს, ამ რაბინს სინამდვილეში არ მოუვლია ყველა ის ქვეყანა, რომელიც მან აღწერა. დავუშვათ, რომ ერთი მათგანი ("თავადთაგან") მართლაც არსებობდა იმ დროს და ბენიამენ ტუდელსკიც ნამდვილად ეწვია მას, მაგრამ ასეთ შემთხვევაში ეს ხომ იქნებოდა ისეთი არსებობა, რომელიც დაფარული უნდა ყოფილიყო ხალიფებისგან და ცნობილი მხოლოდ განდობილ ებრაელთათვის, როგორც ეს იყო იაფეველი პატრიარქისა და სინედრიონის შემთხვევაში, რომლებიც რომაელებს ემალებოდნენ? ეს მოხსნიდა ყველა შეკითხვას. მართლაც, არსებობს უამრავი მოწმობა, რომელიც ადასტურებს ებრაელი ხალხის უზენაესი ხელისუფლების არსებობას ასწლეულების განმავლობაში. მაგრამ, ადრინდელისგან განსხვავებით, ეს მთავრობა უკვე მოქმედებს ფარულად და კონსპირაციულად, რითაც მოწინააღმდეგეთათვის ძნელად მისაწვდომია. მისი არსებობის შესახებ იციან მხოლოდ რაბინისტული ორდენის მეთაურებმა, ისრაელის თემთა უხუცესებმა (ასეთ მთავრობას, ნამდვილ საიდუმლო საბჭოს, ადვილად შეეძლო განევრცო თავისი ხელისუფლება და ძალაუფლება მთელს ებრაელ ხალხზე, თუკი ზეგავლენას მოახდენდა ხელმძღვანელ პირებზე (ამ მეთოდით ასეთ ზეგავლენას მიაღწია, მაგალითად, თურქეთში "ერთობისა და პროგრესის კომიტეტმა"). აი, ის დოკუმეტები, რომლებსაც ჩვენ ვეყრდნობით:
1. «La Royale Couronne des Roès d’Arles» ავინიონში 1640 წელს გამოაქვეყნა მღვდელმა ი. ბუიმ. ამ ნაშრომში შევიდა ორი წერილი, გადმოტანილი ერთ-ერთი პროვინციული სააბატოს არქივიდან. წერილები მათ გამოქვეყნებამდე ას ორმოცდაათი წლით ადრეა დაწერილი. ერთ-ერთი წერილი, რომელიც საფრანგეთის ქალაქ არლიდან გაუგზავნიათ ებრაელი კაჰალისათვის კონსტანტინეპოლში, რაბინ შამორის ეკუთვნის. რაბინი ამ უკანასკნელს ამცნობს, რომ საფრანგეთის მეფეს, პროვანსის ახალ მბრძანებელს, სურს აიძულოს ებრაელები, მოინათლონ ან გადასახლდნენ. წერილის ავტორს აინტერესებს, როგორ მოიქცეს ასეთ ვითარებაში. მეორე წერილში კი (დე Kასლეუ) მოცემულია "ებრაელი ხალხის უზენაესი რაბინების" პასუხი, რომელსაც ხელს აწერს "კონსტანტინოპოლის ებრაელთა თავადი"; რაბინები არლელ ებრაელებს ურჩევენ მოჩვენებითად მოექცნენ ქრისტეანობაზე და მიუთითებენ იმ მრავალგვარ ხრიკზე, რომელთა დახმარებითაც შეძლებენ, მოიპოვონ მეთაურობა ქრისტეანებზე; ასევე ასწავლიან თუ როგორ ავნონ მათ ცხოვრებაში, რელიგიისა და კერძო საკუთრების საკითხებში. როდესაც პროვანსალში გამომავალმა ალმანახმა 1880 წელს ეს წერილები დაბეჭდა, ებრაულ პრესაში ატყდა ყვირილი და აგორდა კრიტიკის ღვარცოფი ებრაელთადმი არაკეთილმოსურნეობის ბრალდებით. როცა უპასუხეს, რომ ეს წერილები უკვე გამოქვეყნებული ჰქონდა აბატ ბუის 1640 წელს, იმ დროს, როდესაც ანტისემიტიზმი ჯერ კიდევ არ არსებობდა, ებრაელებმა თავი იმით დაიძვრინეს, რომ ეს წერილი გამოაცხადეს სიყალბედ. მაგრამ მათი გეგმა საბოლოოდ ჩაიფუშა, როდესაც ცნობილი გახდა ორი სხვა წერილის არსებობაც, რომლებიც იპოვეს ტოლედოს არქივებში XVI საუკუნის მიწურულს და რომლებიც გაუგზავნიათ ესპანელი ებრაელებისთვის. ეს წერილები 1583 წელს გამოუქვეყნებია ერთ ნავარელ აზნაურს, იულიან დე-მერანოს თავის ესპანურ ნაშრომში სახელწოდებით: «შილვა ცურიოსა». ამგვარად, "დევნულების თავადთა" და სინედრიონის საიდუმლო არსებობა 1489 წლის კონსტანტინოპოლში, ამ მიმოწერის პერიოდში ეჭვმიუტანლად უნდა ვაღიაროთ. 2. მოზეს მარგოლიუსის "ებრაელთა ისტორია" (ლონდონი. 1851 წელი). ავტორი, რომელიც სრულიად იმსახურებს ნდობას, გადმოგვცემს, რომ ერთმა ებრაელმა ფერარიდან, ემანუელ ტრემელმა, მოჩვენებითად მიიღო პროტესტანტობა და კემბრიჯში გახდა ებრაული ენის პროფესორი; დაახლოებული იყო იმდროინდელ მთავრობასთან და სასტიკად ემტერებოდა კათოლიციზმს. ის იყო ჰებრაისტ ჰუგო ბრაუტონის მასწავლებელი, რომელიც აზიარა კაბალის საიდუმლოს, და დედოფალ ელიზაბეტის უსაყვარლეს ღვთისმეტყველადაც კი იქცა. ჰუგო ბრაუტონმა ერთხელ დედოფალს გადასცა კონსტანტინოპოლელ ებრაელთა მეთაურის რაბი რებენის ოფიციალური წერილი, რომელიც მას სთავაზობდა ნამდვილ კავშირს ინგლისურ და ებრაულ მთავრობებს შორის; რაბი რებენი აცხადებდა, რომ შეკრება, რომლის წარმომადგენელიც იყო, მთელი მსოფლიოს ებრაელთა ცენტრს წარმოადგენდა. მან ითხოვა კონსტანტინოპოლში დედოფლის წარმომადგენლების წარგზავნა შეთანხმებაზე მოლაპარაკებათა წარმოების უფლებამოსილებით, სანაცვლოდ სთავაზობდა ებრაელ მეცნიერთა წარგზავნას ინგლისში, რომლებიც ინგლისურად გადათარგმნიდნენ და გამოსცემდნენ ბიბლიას. დედოფალმა ელიზაბეტმა არ იჩქარა ამ წინადადების მიღება. მაგრამ მისი სიკვდილის შემდეგ, იაკობ I სტიუარტის მეფობის დროს, ჰუგო ბრაუტონი კვლავ გააქტიურდა და წარმატებითაც. მან, მაგალითად, მიაღწია იმას, რომ ქვეყნიდან რამდენიმე საუკუნის წინათ განდევნილმა ებრაელებმა კვლავ მიიღეს უფლება, დაბრუნებულიყვნენ ინგლისში. ისტორიის ეს ფურცელი, რომელიც მოცემულია ებრაელ მწერალთან, ამტკიცებს, რომ სინედრიონი 1600 წლისთვის ჯერ კიდევ კონსტანტინეპოლშია; ე.ი. იმ დროიდან ასწლეულის გასვლის შემდეგ, როდესაც არლელ ებრაელთა წერილები დაიწერა. 3. "ებრაელთა ისტორია". პარიზი. ლუნ რულანი, 1710 წ. ავტორი აღნიშნავს (IV, 51), რომ დიდრაქმის გადასახადი მის დროსაც იკრიფებოდა და ამბობს: "ეს ჩვეულება შენარჩუნდა, რადგან ფული, რომელსაც ეს ხალხი აგროვებდა ჰოლანდიასა და სხვა ქვეყნებში, იგზავნებოდა ვენეციაში და იქიდან კი თესალონიკში. ამ თანხით იძენდნენ ყოველივე საჭიროს წმიდა მიწის მოძღვართა შესამოსად. შემდეგ თანხა ტიბერიადის აკადემიის უხუცესებს გადაეცემოდათ, რომლებიც სამართლიანად ანაწილებდნენ მას ყოველი წლის დასაწყისში". ავტორი, რომელსაც არასოდეს უფიქრია, რომ მის დროს საიდუმლო ებრაული მთავრობა არსებობდა, გვაძლევს განმარტებას, რომელიც, როგორც ჩანს, მისთვის გასაოცარმა ფაქტმა შთააგონა: "დიდრაქმას კრეფდნენ XVIII საუკუნის დასაწყისში". ის ამ შემოწირულობას საქველმოქმედო მიზნებს მიაწერს და არც კი ფიქრობს ებრაული მთავრობა, რომელსაც მხოლოდ გადასახადების აკრეფის უფლება აქვს, საქველმოქმედო მიზნით აკეთებს ამას თუ არა. ასევე უნდა აღვნიშნოთ, რომ, თუკი ფული იკრიფებოდა ვენეციაში და შემდეგ იგზავნებოდა თესალონიკში, ანუ კონსტანტინოპოლთან ახლოს მდებარე და თითქმის მთლიანად ებრაულ ქალაქში, მაშინ სინედრიონიც იქით უნდა ყოფილიყო გადაბარგებული. შეკრებილი თანხის შემდგომი დანიშნულება არის ფანტასტიკური და მხოლოდ ავტორის დაბნევას თუ იზრახავს მიზნად, რამეთუ: რა საჭიროა მოგზაურობა თესალონიკში, თუკი ფული განკუთვნილია წმინდა მიწისთვის, რომელიც სულ სხვა მხარეს არის? უნდა აღვნიშნოთ ასევე, რომ "ებრაული თესალონიკი" («შალონიქუე ლა ჟუივე») დღესაც მშფოთვარე ქალაქია, საიდანაც გამოვიდა მცირეთურქული რევოლუცია და სადაც "ერთობასა და პროგრესს" ჩაეყარა საფუძველი. გარდა ამისა, დიდრაქმის აკრეფა მსოფლიოს ებრაელთაგან ყოველთვის იყო სავალდებულო და ყოველთვის იკრიფებოდა სინაგოგების მეშვეობით; ამის ათასობით მტკიცებულებას ვპოულობთ ჩვენ დრეიფუსის საქმეში.
35. ყველაზე უახლოეს კომენტატორთა შორის უნდა მოვიხსენიოთ: რაბი ოში, რომელმაც თავისი ნაწარმოები გამოსცა 1115 წელს; მოზეს-ბენ-მაიმუნი, მაიმონიდად წოდებული, რომელიც ასევე XII საუკუნეში ცხოვრობდა და ბოლოს, რაბი იოსიელი, XVI საუკუნის მწერალი, რომელიც ამთავრებს კომენტატორთა რიგს.