განმარტება - წმ. მოციქულ იოანე ღვთისმეტყველის აპოკალიფსისი. I_2 - აპოკალიფსისი

რაც შეეხება შვეიცარიელ რეფორმატორებს, ცვინგლი (1484-1561) აპოკალიფსისს საკმაოდ მტრულად ეპყრობა და შენიშნავს, რომ "არ ითვალისწინებს მას, რადგან ეს ბიბლიური წიგნი არ არის". მაგრამ მისი მეგობარი ეკოლამპადიუსი (1482–1532 гг.) უფრო შემწყნარებლურად გამოთქვამს თავის მოსაზრებას, - შეიძლება ითქვას, კარლშტადტის სულისკვეთებითაც კი: "ახალ აღთქმაში ჩვენ შევიწყნარებთ ოთხ სახარებას მოციქულთა საქმეებთან ერთად, წმ. პავლეს 14 ეპისტოლეს და 7 კათოლიკე ეპისტოლეს აპოკალიფსისითურთ,- თუმცა ჩვენ არ ვუთანაბრებთ აპოკალიფსისს იოაკობის, იუდას, პეტრეს მე-2, იოანეს მე-2, მე-3 და სხვა დანარჩენ წიგნებს" (166).

კალვინთან (1509–1564 гг.) ჩვენ ვერ ვპოულობთ მოსაზრებას აპოკალიფსისის წინააღმდეგ, მაგრამ, ამასთანავე, შევნიშნავთ, რომ ის თავის კომენტარებში გვერდს უვლის მას - ისევე, როგორც იოანეს მე-2 და მე-3 ეპისტოლეებს. საინტერესოა ბეზას († 1605 г.) აზრი აპოკალიფსისის მწერალზე: "მე მიდრეკილი ვიყავი, - ამბობს იგი, - აპოკალიფსისი უფრო იოანესთვის მიმეწერა, ვიდრე სხვა ვინმესთვის... ოღონდ, ნება რომ მქონოდა ოდნავ ჩამესწორებინა სტილი, მაშინ სხვა არავის მივაწერდი თუ არა მარკოზს, რომელიც ასევე იწოდებოდა იოანედ. ამ წიგნის ხასიათი თითქმის მარკოზის სახარების მსგავსი და იგივეობრივია არა მარტო სიტყვებში, არამედ საზოგადო ფრაზეოლოგიაშიც" (167).

საკუთრივ აპოკალიფსისის სამეცნიერო კრიტიკის დასაწყისი განეკუთვნება XVIII ს-ის პირველ ნახევარს, როდესაც Abauzit-მა გამოსცა თავისი თხზულება Discours historique sur I’apocalypse (168). ეს მეცნიერი საეკლესიო გადმოცემის გამოკვლევის საფუძველზე აპოკალიფსისთან დაკავშირებით არასახარბიელო დასკვნამდე მივიდა. მას პასუხობდა Twells-ი გამოცემაში: Critical Examination of the Late New Text and Version of the New Testament in Greek and English (1732 წ.).

გერმანიაში გამოკვლევა ამ სულისკვეთებით დაიწყო Hermann Oeder-მა, რომელმაც აპოკალიფსისი მიაწერა კერინთოსს კაიუსის ავტორიტეტზე დაყრდნობით. ეს მეცნიერი ულმობელია თავის კრიტიკაში: ის უთითებს იუდეველურ ფანატიზმზე, სხვადასხვა ცრურწმენებზე, ველურ ფანტაზიებზე, უწესივრობებზე წარმოდგენებში და, ბოლოს, აპოკალიფსისის ენაზე. შემდეგ, გერმანიაში გამოკვლევები აპოკალიფსისზე გააგრძელეს Vogel-მა და Semler-მა - ამ უკანასკნელმა გამოცემაში Freie Untersuchung des Kanons, Halle 1771.

მას შეეპასუხა Knittel-ი Wolfenbüttel-იდან (Beiträge zur Kritik über Johannesoffenbarung, Braunschweig 1773), რაზეც  Semler-მა, თავის მხრივ, უპასუხა მას გამოცემაში Neue Untersuchungen über Apocalypsin (1776 г.), სადაც ეფუძნებოდა ალოგების შეხედულებას და აპოკალიფსისს მონტანისტთა წრეებიდან წარმოშობილად მიიჩნევდა. Semler-ი ედავება ირინეოსის მოწმობას, და ამბობს, რომ ან მისი მთელი თხზულებაა გაყალბებული ან ინტერპრეტირებულია საქმესთან დაკავშირებული ადგილები.

აპოკალიფსისის აპოლოგეტებიდან, რომლებიც ამ დროებას ეკუთვნიან, უნდა დავასახელოთ Hartwig’а (Apologie der Apk. wider falschen Tadel und falsches Lob. 1780–83) და Storr-ი (Neue Apologie der Offenbarung Johannis, 1783). ამათ პასუხობდა M. Merkel. აღსანიშნავია Corrodi-ის თხზულება - "Geschichte Chiliasmus", რომელშიც ის უარყოფს აპოკალიფსისის სინამდვილეს (169). Michaelis-ის აზრით, თუკი სასწორზე დავდებთ აპოკალიფსისზე არსებულ დადებით და უარყოფით მსჯელობებს, ვერც ერთი თასი მეორეს ვერ გადაწონის (170).

XIX საუკუნის განმავლობაში აპოკალიფსისის კრიტიკაში რამოდენიმე მიმართულება შეიცვალა. მისმა მნიშვნელობამ აიწია Herder-ისა და Eichhorn-ის შრომათა წყალობით. ზომიერი მიმართულება დაეტყო de Wette-ს და Bleek-ის შრომებს, რომლებიც აპოკალიფსისს მიაწერდნენ პრესვიტერ იოანეს, H. Ewald’-ს, Lücke-ს და სხვებს. ამ კრიტიციზმის ხასიათი რომ განვსაჯოთ, საკმარისია ჩავიხედოთ ორი უკანასკნელი მეცნიერის შრომებში.

Ewald წიგნის დაწერის თარიღს განსაზღვრავს აპოკალიფსისის იმ ადგილების მიხედვით, რომლებშიც ბოლო დრომდე მეცნიერთა უმეტესობა ხედავს მითითებას ლეგენდაზე Nero redivivus-ის (ნერონის გაცოცხლების - "აპოკ." რედ.) შესახებ. ამ მითითებების საფუძველზე ის მიიჩნევს, რომ აპოკალიფსისი დაწერილია გალბას მეფობის მიწურულს (68 წ. 9 ივნისი – 69 წ. 15 იანვარი) ან უფრო სავარაუდოდ, - რადგან აპოკალიფსისი იყო რომისგან მოშორებით, - ამ იმპერატორის გარდაცვალებიდან მცირე ხნის შემდეგ, ანუ 69 წელს (171).

რაც შეეხება საკითხს მწერლის შესახებ, Ewald-ი იმოწმებს გადმოცემის არადამაკმაყოფილებლობას, - ირინეოსმაც კი სცოდა აპოკალიფსისის წარმომავლობის თარიღის დადგენისას. თვით წიგნიდან აღებული მონაცემებიდან, მნიშვნელოვან როლს თამაშობს განსხვავების აღიარება აპოკალიფსისს, იოანეს სახარებას და მისავე ეპისტოლეებს შორის. თუკი ამ უკანასკნელთა კუთვნილება მოციქულისადმი უფრო უეჭველია, აპოკალიფსისი არ შეიძლება ზებედეს ძის მიერ დაწერილად ჩავთვალოთ.

საქმე თავიდანვე იწყება ენით. 1) აპოკალიფსისის მეტყველების კოლორიტი ებრაულია, ხოლოო სახარებებსა და ეპისტოლეებში უფრო ბერძნული; 2) ვოკაბულარი, როგორც ერთ, ასევე მეორე წერილში განსხვავებულია; მაგალითად, სახარებებსა და ეპისტოლეებში გამოიყენება θεάομαι და θεωρέω, აპოკალიფსისში βλἐπειν, ὁρᾷν და მსგავსნი; 3) მეტყველებაში დიდი განსხვავება შეიმჩნევა იმ შემთხვევაში, როდესაც ყველა წერილი, რომლებიც მოც. იოანეს მიეწერება, იყენებს ერთსა და იმავე სიტყვას, რითაც ისინი აღნიშნავენ სრულიად განსხვავებულ ცნებებს, - მაგალითად, κόσμος სახარებებში და ეპისტოლეებში და მისი ჩვეულებრივი გამოყენება აპოკალიფსისში - ἀπὸ καταβολῆς τοῦ κόσμου (გამოცხ. 13:8; 17:8) და მსგავსნი; 4) და ბოლოს, უნდა აღინიშნოს დიდი განსხვავება მეტყველების საზოგადო აგებულებაში.

აქ Ewald-ის დაკვირვება საინტერესოა იმიტომ, რომ მას დღემდე არ დაუკარგავს თავისი მნიშვნელობა მრავალი კრიტიკოსისთვის, მაგრამ მის უპირობო სიმართლეში დაეჭვების საფუძველი გაგვაჩნია. აი რას ფიქრობს ეს მეცნიერი: qui enim in evangelio et epistolis sermonem cognovit ubique lenem, morantem atque fusius et repetitis vocabulis omnia explanantem, is profecto stupebit, ubi abruptum, concisum, properantem, quails per totam fere apocalypsin conspicuus est, comparaverit, ut tantum discrimen non ab argumento diverso, neque ab aetate fortasse scriptoris diversa, sed ab ipso diverso scriptorum ingenio et habitu pendere intelligat (172) (ვინც სახარებებში და ეპისტოლეებში შეიმეცნა მეტყველება, ყველგან ფაქიზი, სიტყვამრავალი და გასაგები, ის, რა თქმა უნდა, გაოცდება, როდესაც შეადარებს მას წყვეტილ, არამრავალსიტყვა, ნაჩქარევ მეტყველებას, როგორც ეს ჩანს თითქმის მთელ აპოკალიფსისში, ასე რომ სხვაობა არ განსხვავდება საგნისგან, და შესაძლოა ავტორის ასაკისგან, მაგრამ მისი უნარებისა და ჩვებებისგან განსხვავებულია - გუგლ. თარგმანი. "აპოკ." რედ.).

შემდეგ, Ewald-ი მიმართავს აპოკალიფსისის, სახარებისა და ეპისტოლეების დოქტრინებს და აქ არსებით განსხვავებებს პოულობს. 1) პირველში შევნიშნავთ იუდაურ სიმბოლოებს, მეორე მესიას ხატავს ამაღლებული და მშვიდობიანი ნიშნებით; 2) ამ წერილთა სული განსხვავებულია: მახარობელი, - იგივე ეპისტოლეთა მწერალი, - ურთიერთ გულწრფელი სიყვარულის რეკომენდაციას იძლევა, რისი ძიებაც ამაოა აპოკალიფსისში; 3) და ბოლოს, აღსანიშნავია სახარებისა და ეპისტოლეების უბრალოება აპოკალიპტიკოსის რაბინისტული მცოდნეობისგან (173).

გადმოცემის არასწორობის საფუძველზე, რაც სრულიად აშკარაა Ewald-ისთვის, ის სრულიად შეუძლებლად მიიჩნევს გააიგივოს აპოკალიპტიკოსი მეოთხე სახარებისა და ეპისტოლეების ავტორთან, და ასკვნის, რომ აპოკალიფსისის მწერალი იყო არა იოანე. მაგრამ, მაშ ვინ? ასეთად არ შეიძლება ვაღიაროთ პრესვიტერი იოანეც, რადგან ამ ჰიპოთეზას არა აქვს მყარი საფუძველი (174); არც კერინთოსი, რომელ აზრსაც უკვე არანაირი საფუძველი არა აქვს; არც იოანე მარკოზი, რომლის სახარების სტილი ასე განსხვავებულია აპოკალიფსისის სტილისგან. ამ უკანასკნელის ავტორი იყო უცნობი წინასწარმეტყველი იერუსალიმიდან სახელად იოანე, რომელიც გადასახლდა მცირე აზიაში, და იქ გამოსცა თავისი ნაწარმოები. მეორე საუკუნეში ეს თხზულება, ავტორის სახელის იგივეობიდან გამომდინარე, იოლად შეეძლოთ მიეწერათ უფრო გამოჩენილი პიროვნებისთვის - მოციქულ იოანესთვის (175).

რაც შეეხება წიგნის ავტორიტეტს - ევალდის მიხედვით, ის სულაც არ ინგრევა მოციქულის ავტორობის უარყოფით (176). Stet et stabit sua auctoritate liber; apostolum tamen ejus auctorem esse negamus (177) ("წიგნი დგას და იდგება თავის საკუთარ ავტორიტეტზე; მაგრამ ჩვენ უარვყოფთ, რომ მისი ავტორი არის მოციქული" – გუგლ. თარგმანი. "აპოკ". რედ.).

სრულიად იმავე თვალსაზრისზე დგას Lücke-ც, რომელმაც 1832 წელს გამოსცა თავისი ნაშრომის Versuch einer vóllständigen Einleitung in die Offenbarung Johannis und in die gesammte apokalyptische Litteratur - პირველი გამოცემა (მეორე მისი შევსებული გამოცემა გამოვიდა 1852 წელს); მაგრამ აპოკალიფსისის კანონიკურ ღირსებასთან დაკავშირებით მას განვითარებული აქვს წიგნთა კანონიკურობის თეორია, რომელიც ამ უკანასკნელს არ უკავშირებს მათ უცილობელ სამოციქულო წარმომავლობას.

გამოცხ. 11:1-ის (და შემდგ.) და 17:10, 11-ის შედ. გამოცხ. 13:3-თან Lücke ასკვნის, რომ ეს წიგნი დაწერილია გალბას მეფობის დროს (178). ამასთანავე ის უარყოფს მის სამოციქულო წარმომავლობას, რადგან მისი აზრით აპოკალიფსისი და მეოთხე სახარება შეუძლებელია მივაწეროთ ერთსა და იმავე ავტორს. ამ დასკვნამდე ის მიდის ჯერ-ერთი, ენობრივი განსხვავების (179), მეორეც, საერთო ტონის, და მესამეც, - იდეური შინაარსის გამო.

ენობრივი განსხვავება საყოველთაოდ ცნობილია. რაც შეეხება განსხვავებას წერილთა საზოგადო ხასიათში, აქ Lücke უთით3ებს მოციქულ იოანეს ფაქიზ ტონზე (ἀγαπητοί; τεκνία), რომელიც არ აისახა შვიდ აპოკალიპტურ მიმართვაშიც კი, და შემდეგ - აპოკალიპტიკოსის იუდეველურ განსწავლულობასა და მახარობელის უბრალოებაზე (180).

დასასრულ, საინტერესოა Lücke-ს შენიშვნები წერილთა იდეურ განსხვავებებთან დაკავშირებით, რომლებიც მოც. იოანეს მიეწერება. 1) აპოკალიფსისში "პარუსია" გარეგნულად გაიგება, იოანეს სხვა წერილებში - სულიერად, როგორც თემის სრულყოფილების მომენტი, როდესაც ყველანი ერთი მწყემსის ხმას ისმენენ; 2) აპოკალიპტური ანტიქრისტე - ისტორიული პიროვნებაა, რომლის გამოსვლის დრო ქრონოლოგიურად არის განსაზღვრული. მოციქულთა ეპისტოლეების ანტიქრისტე კი - ურწმუნოებისა და უარყოფის სულია, რომელიც ისტორიულად მრავალ პიროვნებაშია გამოვლენილი; 3) აპოკალიფსისში ვპოულობთ სწავლებას ორ აღდგომაზე: პირველი - კერძო, როდესაც აღდგებიან მხოლოდ წმინდანები, და მეორე - საზოგადო (გამოცხ. 20:4-15). ეს იდეა მახარობლის მიერაც არის ნასესხები იუდაური ღვთისმეტყველებისგან, მაგრამ მას მინიჭებული აქვს სრულიად სხვა სულიერი შინაარსი. პირველი აღდგომა არის აღდგომა სარწმუნოებრივი ცხოვრებისა. უკვე ისმის ხმა ღმრთის ძისა, რომელიც სულიერად აღადგენს მიცვალებულთ. მათთვის, ვინც ისმენს ამ ხმას, ჯახლავე იხსნება მარადიული სიცოცხლე (ინ. 5:24-29); 4) ამ განსხვავებას უკავშირდება სხვა საკითხიც: სახარებისა და ეპისტოლეთა მიხედვით მორწმუნეთა მარადიული ნეტარი ცხოვრება იწყება აღორძინებით. ბოროტება უკვე ძლეულია და ღმრთის შვილები ბატონობენ. აპოკალიფსისში, პირიქით, ბატონობს იუდაურ-პირქუში შეხედულება სამყაროზე: სიხარული და მშვიდობა წარმოდგენილია შორეულ მიზნად, და არა აწმყო მდგომარეობად; 5) დასასრულ, აპოკალიფსისში გამოჩნდა ავტორის იუდაურ-რაბინისტული განათლება, რომელსაც სულაც ვერ ვამჩნევთ მახარობელს.

მახარობელი უბრალო ძველაღთქმისეულ გნოზისს წარმოიდგენს ბერძნული ფორმით, აპოკალიპტიკოსი კი შეკრულია რაბინიზმის ხუნდებით. მახარობელის მიხედვით, საღმრთო გამოცხადების ყველა ფორმას აქვს თავისი საფუძველი ლოგოსში, მაშინ როდესაც აპოკალიპტიკოსი ლაპარაკობს შვიდ სულზე ღმრთის საყდრის წინაშე. მახარობელი ღმერთს უპირატესად უწოდებს მამას და მის არსს წარმოგვიდგენს სიყვარულში, აპოკალიპტიკოსი კი მას უწოდებს ყოვლისმპყრობელს და ა. შ. (181). ამ კვლევიდან დასკვნა წარმოგვიდგება ასეთი სახით: "მოც. იოანე, თუ მან დაწერა სახარება და ეპისტოლეები, შეუძლებელია იყოს აპოკალიფსისის დამწერი" (182).

Lücke ზუსტად არ განსაზღვრავს, თუ ვინ იყო აპოკალიფსისის მწერალი; პრესვიტერ იოანეს ავტორობას ის უარყოფს; არ ეთანხმება Ewald-ის მტკიცებულებასაც, რომ აპოკალიპტიკოსი დაბადებული იყო იერუსალიმში ან საერთოდ პალესტინაში, რადგან ამ ჰიპოთეზის დამაჯერებელ საფუძვლებს ვერ პოულობს. აპოკალიფსისის დაწერისას მისი ავტორი ცხოვრობდა მცირე აზიაში, - ამაზე მეტი ჩვენ არაფერი ვიცით (183).

რჩება კიდევ საკითხი აპოკალიფსისის კანონიკური ღირსების შესახებ. ამ შემთხვევაში Lücke ემხრობა ადრეული პერიოდის იმ ღვთისმეტყველებს, რომლებიც წმიდა წერილს ჰყოფდნენ კლასებად. ის უპირველეს მნიშვნელობას ანიჭებს თვით მოციქულთა წერილებს, მაგრამ აუცილებლად მიიჩნევს წერილის კანონში ჩართულ იქნას მათი მოწაფეებისა და თანამგზავრების წერილებიც, თუმცა ამ უკანასკნელი სახის წერილებს ნაკლებ ღირსებას ანიჭებს. წერილის კანონში მოციქულთა მოწაფეების ნაწერთა ჩართვის პირობები ასეთია: ჯერ-ერთი, აუცილებელია მათი შინაარსობრივი და ხასიათობრივი თანხმობა ნამდვილ სამოციქულო წერილებთან; მეორეც, საჭიროა გვქონდეს ცნობები მათ მწერლებზე და იმ დროინდელ ურთიერთობებზე, როდესაც ისინი დაიწერა.

კანონიკურ წერილთა მეორე კლასს მიეკუთვნება აპოკალიფსისიც, რომელიც აკმაყოფილებს კანონიკურობის პირობებს. 1) ის წარმოიშვა იმ დროს, როდესაც ჯერაც ცოცხალი იყო მოციქულებრივი სული, და ეფუძნება იმ დროების პრაქტიკულ მოთხოვნებს; 2) შინაარსის მიხედვით ის ატარებს კანონიკურიწერილის ხასიათს, განმარტავს "პარუსიას", რომელიც მოციქულებრივი ქადაგების ერთ-ერთი არსებითი საგანია; 3) დასასრულ, რაც შეეხება ფორმას, აპოკალიფსისი არის პირველქრისტიანული სულიერი ნიჭის - წინასწარმეტყველების პროდუქტი. ამგვარად, არც ერთი მხარით არ არსებობს საფუძველი უარყოფილ იქნას აპოკალიფსისის კანონიკური ხასიათი (184).

De Wette და Bleek აპოკალიფსისს პრესვიტერ იოანეს მიაწერენ (185).