ღვთისმეტყველება - ეკლესიის სამეცნიერო განსაზღვრება და სამოციქულო სწავლება მის, როგორც ქრისტეს სხეულის შესახებ 0 - აპოკალიფსისი

1. სიცოცხლის ერთმა წყარომ და მომნიჭებელმა, თავად უზენაესმა და მარადიულმა სიცოცხლემ, ყოვლადსახიერმა ღმერთმა, ყოველი ქმნილება, არარსებობიდან არსებობისკენ რომ მოუწოდა, "თავისთვის" (იგავნი 16:4; ებრ. 2:10) და "არსებობისთვის შექმნა" (სოლ. სიბრძნე 1:13, 14); ანუ იმისთვის, რათა ქმნილებანი მათთვის შესაძლო ხარისხითა და ჭეშმარიტი სიცოცხლის საზომისაებრ, თანაზიარებულიყვნენ ღმერთს იმ განუზომელ სისავსეში, რომელშიც თავად შემოქმედი ცხოვრობს.

და მართლაც, მთელი ქვეყნიერება, მასში არსებულ ქმნილებათა ამოუწურავი მრავალფეროვნებით, საკუთარ თავზე ატარებს სრულიადსრულყოფილი საღმრთო სიცოცხლის ანაბეჭდს. ფსალმუნთმგალობელის თქმით, თვით უტყვი ცანიც კი სხივმფენ მნათობთა საკვირველ ბრწყინვალებაში "ღაღადებენ ღმრთის სიდიადეს" (ფსალმ. 18:2), - და ყოვლისშემძლე შემოქმედს აქებენ არა მარტო ანგელოზები და ძალნი, მიწიერი მეფენი და ადამიანები, არამედ "ცეცხლი და სეტყვა, თოვლი და კვამლი, ქარბუქი, ... მთანი და ყოველნი ბორცვნი, მსხმოიარე ხენი და ყოველნი კედარნი; მხეცნი და ყოველნი პირუტყვნი, ქვეწარმავალნი და ფრინველნი ფრთოსანნი" (ფსალმ. 148:2-12).

2. ამრიგად, მთელი ჩვენთვის ხილული და უხილავი სამყარო, ირეკლავს რა საკუთარ თავში ღმრთის დიდებას, გარკვეული ზომით საღმრთო სიცოცხლის, მისი აუწერელი სილამაზისა და სრულყოფილების თანამოზიარეა. ყოველი ქმნილება, რომელიც ამ ქვეყნიერებაშია, შემოქმედს სადიდებელ გალობას ღმრთითბოძებული ძალითა და უნარით აღუვლენს, და მით, იმავე ზომით წარმოადგენს ან უმეტეს, ან კიდევ უნაკლებეს მატარებელს ერთი საღმრთო სიცოცხლისა, რომელიც, თავის მხრივ, თავის ყველაზე საუკეთესო გამოხატულებას გონიერ-თავისუფალ არსებებში აღწევს.

ადამიანი, რომელიც "ბევრად არ დაუმცირებია ღმერთს ანგელოზებზე; და დიდება და ღირსება დაადგა მას გვირგვინად" (შეად. ფსალმ. 8:6), როგორც მწვერვალი მთელი ქმნილებისა, სხვა ქმნილებებზე უპირატესად არის მოწოდებული უმაღლესი და უსრულყოფილესი ცხოვრებისკენ. უკვე თვით შესაქმისას ადამიანი თვით შემოქმედისგან იღებს "სიცოცხლის სუნთქვას" (დაბ. 2:7), და მხოლოდ ის ნეტარი უკვდავების წინდად სარგებლობს სამოთხისეული "სიცოცხლის ხით" (მ. 9) (1).

3. ამრიგად, ჩვენ მოწოდებულნი ვართ სიცოცხლისკენ და მთელი ძალებით უნდა ველტვოდეთ მას. მართლაც, არანაირი სხვა ადამიანური მისწრაფება არ არის ისე მუდმივი და ძლიერი, როგორც ეს მისწრაფება სიცოცხლისკენ; არა ამქვეყნიური უსუსური და მტანჯველი მწუხარებისა და გლოვის ხვედრისკენ; არა დამღუპველი და არაფრისმომცემი დროსტარებისკენ და ცხოვრების ხმაურიანი აურზაურისკენ, არამედ ჭეშმარიტი, სრულყოფილი და მარადიული სიცოცხლისკენ.

გამოცდილების მოწმობითა და საღი აზროვნების განსჯით ის ჭეშმარიტად უნდა იწოდოს ზოგადსაკაცობრიოდ, რომელიც ჩვენი ბუნების სირღმეში ფესვგადგმული მისწრაფებაა. მსგავსად სახარებაში ნახსენები "ვინმე მთავართაგანისა" (ლკ. 18:18), რომელმაც უფალს მარადისობისკენ მიმავალი გზის შესახებ ჰკითხა, ყოველი ჩვენთაგანსთვისაც გარდაუვალად ანგარიშგასაწევია უმნიშვნელოვანესი კითხვა იმის შესახებ: თუ "რა უნდა ვქნათ, რომ დავიმკვიდროთ საუკუნო სიცოცხლე?" (შეად. ლკ. 18:18).

არა მარტო ქრისტიანი, არამედ წუთისოფლისეული დავიდარაბისგან განშორებული და სანატრელ "ნირვანას" მიცემული ბუდისტიც - მკაცრად რომ ვთქვათ, - ელტვის არა სრულ არარაობას, არამედ მხოლოდ ამქვეყნიურ ცხოვრებაზე უკეთესი სიცოცხლის მიღწევას. თვითმკვლელებიც კი, სულაც არ მოწმობენ სიცოცხლისკენ ზოგადსაკაცობრიო მისწრაფების წინააღმდეგ, რადგან ისინი იმიტომ დგამენ ამ საბედისწერო ნაბიჯს, რომ უკმაყოფილონი არიან არსებული სიცოცხლით და საკუთარი თავით ამ სიცოცხლეში და ძალადობრივი გადაწყვეტით ცდილობენ ბოლო მოუღონ თავიანთ ტანჯვას.

სრულიად პირიქით, თვითმკვლელობათა შემთხვევები მოწმობენ მხოლოდ იმის შესახებ, რომ მიუხედავად ყველაზე მძიმე საარსებო პირობებისა, ადამიანში ყოველთვის ქმედითია სიცოცხლისკენ სწრაფვა. საპირისპიროს დაშვება უკვე შეუძლებელია თუნდაც იმიტომ, რომ მეტ-ნაკლებად შეგნებულ მდომარეობაში მყოფი თვითმკვლელი ზუსტად სიკვდილის შემდეგ ელოდება სრულ არარსებობას; უფრო სწორედ, შეუგნებლად, მაგრამ მაინც, ის უკეთეს საიქიო ხვედრს იმედოვნებს (М. Филар. Слова. II. 206-212).

4. სამწუხაროდ, ჩვენ სიცოცხლისა და მისი სიკეთეების დაფასებას ვსწავლობთ უკვე მისი დაკარგვის შემდეგ. პირველქმნილმა წყვილმა დაარღვია საღმრთო მცნება და ამისთვის განიდევნენ სამოთხიდან. ევა მსჯავრდებულ იქნა ტკივილიანი მშობიარობით (დაბ. 3:16), ხოლო მის ქმარს - პური უმძიმესი შრომით უნდა მოეპოვებინა. როგორც გარდაუვალი "ღალა" ცოდვისა, ამ ყველაფერს მოჰყვა ადამიანის ორმაგი სიკვდილი - სულიერი და ხორციელი (დაბ. 3:19; რომ. 6:23). მაგრამ ეს სიკვდილი, როგორც გარედან შემოსული (სოლ. სიბრძნე 2:24), სულაც არ იდო სამყაროს შექმნის მიზნებში: "რადგან სიკვდილი ღმერთს არ შეუქმნია" (სოლ. სიბრძნე 1:13).

ადამიანის პირველდაწყებითი დანიშნულება - სიცოცხლე სრულ ძალაუფლებაში რჩება ცოდვით დაცემის შემდეგაც. დაკარგა რა სამოთხისეული ცხოვრების სიტკბოება ადამმა ადრინდელზე მეტად შეიცნო მისი ფასი: "უწოდა ადამმა თავის დედაკაცს ევა, რადგან იგი გახდა ყოველი ცოცხალის დედა" (დაბ. 3:20). და თვით უფალიც, თავისი უსასრულო მოწყალებით, ჯერ კიდევ სამოთხის ზღურბლზე დაცემულთა მიმართ გამოთქვამს ნეტარ აღთქმას, რომ ქვეყნიერებას მაცხოვარს მოუვლენს (დაბ. 3:15), და ამგვარად, თითქოსდა კვლავ შეახსენებს ადამიანს მისი არსებობის უმაღლეს მიზანს.

მართლად, კაცობრიობის მრავალსაუკუნოვანი ისტორიის თვალუწვდენელ სივრცეში არასოდეს და არაფერი ისე მუდმივად არ იქცევდა ყურადღებას, როგორც სიცოცხლის, ბედნიერებისა და ნეტარების იდეა. ჭეშმარიტი სიცოცხლე, ჭეშმარიტი ბედნიერება ან ნეტარი განსვენება ღმერთში ყოველთვის წარმოადგენდა როგორც ძველაღთქმისეული, ასევე ახალაღთქმისეული ადამიანის ღვთისმოსავ სურვილს. იქ ის ცხონდება მომავლისადმი რწმენით, აქ კი - უკვე განკაცებული მაცხოვრის მიერ კვლავ ზეიმობს გამარჯვებას ცოდვასა და სიკვდილზე (ოს. 13:14; 1 კორ. 15:54, 55) და ტკბება სამოთხისეული ნეტარებით ზეციურ სავანეებში (ინ. 14:2).

5. მაგრამ რა არის თავისი არსით, სიცოცხლე - ჭეშმარიტი სიცოცხლე? რაში მდგომარეობს იგი? რომელი კანონებით აღესრულება მისი დინება? და როგორ შეგვიძლია მივაღწიოთ მას?

როდესაც მოსე ეგვიპტიდან ისრაელის გამოსვლის წინ ღირს იქმნა საღმრთო გამოცხადებისა შეუწველ მაყვლოვანში, კითხვაზე თუ რა ერქვა მასთან მოსაუბრე ღმერთს პასუხად მიიღო: "მე ვარ, რომელიც ვარ; კვლავ უთხრა: ასე უპასუხე ისრაელიანებს: რომელიც ვარ მგზავნის თქვენთან" (გამ. 3:14). "მე ვარ ანი და ჰოე, ამბობს უფალი ღმერთი, რომელი არს და რომელი იყო და რომელი მომავალ არს, ყოვლისა მპყრობელი" (აპოკ. 1:8); ხოლო მახარობელი ამ მოწმობას ავსებს სიტყვებით: "მასში იყო სიცოცხლე, და სიცოცხლე იყო ნათელი კაცთა" (ინ. 1:4). ამრიგად, თვით ღმერთი არის სიცოცხლის ამოუწურავი წყარო და თვით მარადარსებული სიცოცხლე (2).

6. აქედან გამომდინარეობს, რომ ყოველი სხვაგვარი სიცოცხლე ჭეშმარიტია მხოლოდ შედარებითი და შეზღუდული აზრით, რადგან შეუძლებელია არსებობდეს ერთდროულად სხვადასხვა, ერთმანეთისგან სრულყოფილებითაც განსხვავებული და ერთნაირად ჭეშმარიტი სიცოცხლე. როგორც ერთია ღმერთი, ასევე ჭეშმარიტი სიცოცხლეც მხოლოდ ერთია. შედეგად, ყოველი სხვა, არა ღვთაებრივი, სიცოცხლე შედარებით ჭეშმარიტი ხდება მხოლოდ ღმერთში არსებულ ერთ ჭეშმარიტ სიცოცხლესთან თავისი მსგავსების ზომით. სხვა გზა, გარდა ღვთითმსგავსებულობისა, ჭეშმარიტი ცხოვრებისკენ არ არსებობს და არც შეიძლება არსებობდეს. აი რატომ ვხვდებით ასე ხშირად ღმრთის სიტყვაში დარიგებას ადამიანისადმი თავისი სიცოცხლე შეუფარედოს უსრულყოფილეს საღმრთო სიცოცხლეს. "მაშ, იყავით სრულქმნილნი, როგორც სრულქმნილია თქვენი ზეციერი მამა" (მთ. 5:48; შეად. ეფეს. 2:10), გვამცნებს თვით მაცხოვარი. ზნეობრივი კანონის დაცვა, რომელიც გამოხატავს ღმრთის ნებას, ან ღვთითმსგავსებას, როგორც ეს შეიძლება ვნახოთ წმ. წერილის მრავალრიცხოვანი ადგილებიდან, თავის მთავარ მიზნად ისახავს მარადიულ და, შედეგად, არა სხვა სიცოცხლეს, თუ არა მხოლოდ ჭეშმარიტს, რადგან მხოლოდ ჭეშმარიტებას გააჩნია ზნეობრივი უფლება მარადიულ ყოფიერებაზე. "... თუ გსურს შეხვიდე სიცოცხლეში, დაიცავი მცნებანი" (მთ. 19:17). "ვინაიდან, როგორც ერთი კაცის ურჩობით მრავალი გახდა ცოდვილი, ისე ერთი კაცის მორჩილებით მრავალნი გახდებიან მართალნი. "მე რჯულით მოვკვდი რჯულისათვის, რათა ვიცოცხლო ღვთისათვის" (გალატ. 2:19), წერს მოციქული პავლე. "ერთი კაცის მორჩილებით მრავალნი გახდებიან მართალნი" (რომ. 5:18) (შეად. 1 კორ. 15:22. საქმე. 17:28. 1 ტიმ. 6:13. ინ. 6:53 და მრავალი სხვა).

რადგან ყველა არსება ელტვის სიცოცხლეს, ხოლო მისი წყარო არის ღმერთი, ქმნილებათა არსებობის უზენაესი აზრი და ცხოვრების მიზანი მდგომარეობს უწყვეტ მისწრაფებაში ღმრთითმსგავსებისკენ და თვით ღმრთითმსგავსებაში. რაც უფრო ძლიერია მათში ეს მისწრაფება, მით უფრო ატარებენ ისინი საკუთარ თავში საღმრთო სრულყოფილების ბეჭედს.

7. დამტკიცებას არ ითხოვს ის საზოგადოდ აღიარებული მდგომარეობა, რომ ადამიანის ღმერთთან ერთობის მეშვეობით მიღწევადი ღმრთითმსგავსება არის რელიგიური საქმე. რელიგიის გარეშე შეუძლებელია ადამიანი შედგეს მაცხოვნებელ აღთქმაში ღმერთთან, რადგან რელიგია სხვა არაფერია, თუ არა "აღთქმა, ანუ კავშირი ღმერთსა და გონიერ-თავისუფალ ქმნილებას შორის" (Макарий. Введение в пр. Богосл. Спб. 1847. Стр. 36. Ср. Haugenbach. Encyklop. § 12). მაგრამ, ასეთ შემთხვევაში, გვეჩვენება, რომ თუკი სადმე, სწორედ რელიგიურ სფეროშია ყოველი თავისთავად წარმოდგენილი, რადგან სრულიად ბუნებრივი მისწრაფება საზოგადოებრიობისადმი წმიდად ცხოვრებისეულ ურთიერთობებში აქ, როგორც ჩანს, უადგილოა: რადგან სხვის ნაცვლად არავის შეუძლია იყოს არც ღვთისმოსავი და არც ზნეობრივი ადამიანი. რელიგიაში ადამიანი დაყენებულია უშუალობაში (3), ცოცხალ და პირად ურთიერთობაში ღმერთთან.

და თუკი ზნეობრივ სფეროში ადამიანი ზრუნავს სხვა ადამიანებზე, აქ ის დაიარება მხოლოდ ღმერთის წინაშე და მხოლოდ მას ემსახურება (დაბ. 17:1; გამ. 20:1-5). ერთი სიტყვით, რელიგია, - განსაკუთრებით ქრისტიანული, როგორც ჩანს, ადამიანს აგულიანებს იმისკენ, რათა მან მიაღწიოს ჭეშმარიტ სიცოცხლეს სხვა ადამიანებისგან მოშორებით, - განმარტოებით, მხოლოდ საკუთარი ერთპიროვნული ძალისხმევით, ყოველგვარი უცხო შეწევნის გარეშე. როგორც ჩანს, ღმერთსა და ადამიანს შორის, არ არსებობს და არც შეიძლება არსებობდეს არანაირი შუამავლობა; წინააღმდეგ შემთხვევაში რელიგია დაკარგავს თავის დანიშნულებას.

ამჯერად ჩვენ მივუახლოვდით სერიოზულ საკითხს რელიგიისა და ეკლესიის კავშირის შესახებ, რომელიც ხშირად უარიყოფა მავანთა მიერ. საკითხის უკეთესი გააზრებისთვის მივმართოთ ყოველდღიური ცხოვრების მაგალითებს.

8. ჯერ კიდევ ძველი ფილოსოფოსი გამოთქვამდა იმ ჭეშმარიტებას, რომ ადამიანი არის ξῶον πολιτικόν (საზოგადოებრივი ცხოველი) (Aristot. Polit. I, 2. 1253, 1 bei Brandis. Gesch. d. griech. Philosophie. Berl. 1862. 1-te Hälfte. 553. Anm. 510), ანუ არსება, რომელიც განკუთვნილია მის მსგავსთა შორის ცხოვრებისთვის. და მართლაც, გამოცდილება სრულიად ადასტურებს მოტანილ გამონათქვამს. ადამიანი ყოველდღიურ ცხოვრებაში ვერ ურიგდება მარტოობას, თუნდაც სურათზე უდაბნოს ლანდშაფტს შეავლოს თვალი. მაგრამ უმეტესწილად ამ მტანჯველ გრძნობას ის განიცდის უკაცრიელი, ადამიანთა მიერ მიტოვებული ადგილების დანახვისას. და რაც უფრო მშვენიერია ქვეყანა, რომელშიც ის თავის მსგავსს ვერ პოულობს, მით მტანჯველია მასში მარტოობის გრძნობა. მსოფლიოს ვერანაირი სამეფო ვერ ჩაუნაცვლებს მარტოხელა ადამიანს მის მსგავს არსებებს; ასეთი მსოფლიო საპყრობილეზე უფრო ვიწრო იქნება მისთვის. ასე მართლდება წერილის გამონათქვამი: "არ ვარგა ადამის მარტო ყოფნა" (დაბ. 2:18).

9. მოტანილი გამონათქვამის სამართლიანობა ნათელიყოფა კერძო და საზოგადოებრივი ცხოვრების ყველა სფეროში. ამისი მიზეზი გასგებია და მდგომარეობს შემდეგში: კაცობრიობა არ არის რაღაც უცნობი გზებით და რომელიღაც უცნობი მიზნებისთვის ერთად თავმოყრილი ატომები, რომელთაგან თითოეული თავისთვის და მხოლოდ და მხოლოდ თავისთვის არსებობენ. პირიქით, ის (ანუ კაცობრიობა) საკუთარი თავისგან აყალიბებს ერთიან და განუყოფელ ორგანიზმს. ყოველი სახელმწიფო, ყოველი ეროვნება, ოჯახი და ცალკეული პიროვნება წარმოადგენენ მხოლოდ ერთიანი კაცობრივი ორგანიზმის დიდ ან მცირე ნაწილს.

ორგანიზმი და მისი ნაწილები, ანუ წევრები, შეერთებულნი არიან ორგანული ცხოვრების ერთობით. ყოველ წევრი აღასრულებს მისთვის განწესებულ მსახურებას, და თავიანთ ინტერესებსა და სხვა წევრთა ინტერესებში ისინი მხოლოდ საკუთარ თავს კი არ ემსახურებიან, არამედ სხვებსაც. ყველა წევრს სჭირდებათ ერთმანეთი. ყოველი ადამიანის კეთილდღეობა და განსაცდელი გარდაუვალად აისახება მთლიანი ორგანიზმის ცხოვრებაზე. საზოგადო ინტერესები აქ შეერთებულია კერძოს და ურთიერთს განაპირობებენ. აი ასე ცხოვრობს ყოველი ჩვენთაგანი საზოგადოებაში და საზოგადოებისთვის, და მხოლოდ ამგვარ მდგომარეობაში, როგორც საზოგადოების წევრი, შეიძლება აღწევდეს საზოგადოსთან ერთად თავის პირად ინტერსებსაც.

11. პიროვნებები საჭიროებენ საზოგადოებას, თავის მხრივ, საზოგადოებაც საჭიროებს პიროვნებებს. საზოგადოებისთვის სულერთი არ არის, თუ ვინ და როგორები არიან მისი წევრები. ერთი მხრივ, საზოგადოების პირდაპირი მიზნები და მისწრაფებები ავალდებულებს მას იღვაწოს მისი პასუხისმგებლობის ქვეშ მყოფ პიროვნებათა აღზრდაზე, ხოლო მეორე მხრივ, პიროვნების ჭეშმარიტად ადამიანური და ზნეობრივი აღზრდა მხოლოდ საზოგადოებაშია შესაძლებელია.

ჭეშმარიტი ცხოვრებისთვის განსაზღვრული ადამიანი ამით უსასრულო განვითარებისთვის არის განსაზღვრული. მაგრამ განვითარება წინააღმდეგობას ითხოვს, და ადამიანური პიროვნების თავისუფალი განვითარება, უპირობოდ, პირადი ზემოქმედების გათვალისწინებით ხდება. მხოლოდ იმიტომ, რომ ადამიანი სხვაში შეიცნობს თავის საკუთარ ბუნებას და სხვის ცხოვრებაში ჰპოვებს საკუთარს, - ის გადის განმარტოვებული ცხოვრების ბუნებრივი შეზღუდულობის საზღვრებს მიღმა და თავის პიროვნებას სხვა პიროვნების მეშვეობით აფართოვებს (Petersen II. 12).

ყოველი (ადამიანური) მე ვარაუდობს შენ-ს და ყოველგვარი პიროვნება - სხვა პიროვნებას. პიროვნებები მხოლოდ პიროვნებათა მიერ აღიზრდებიან ისევე, როგორც მათი საუკეთესო აღზრდა ყველაზე სრული და ყოველმხრივი უნდა იყოს, ეს კი შესაძლებელია მხოლოდ საზოგადოებაში, რომელიც ფლობს მრავალმხრივ განვითარებულ და მრავალგვარი ნიჭების მქონე პიროვნებებს. ამგვარად, მხოლოდ საზოგადოებაში აღზრდის ადამიანი და აფართოვებს თავის პიროვნებას და საკუთარ თავს ჰპოვებს სწორედ იქ, სადაც ის, როგორც ჩანს, სრულიად უნდა დაკარგულიყო (Möhler II. 345-6).

12. ამიტომაც ახალ დროებაში უფრო, ვიდრე ოდესმე, შეგნებულია იმგვარი მდგომარეობის ჭეშმარიტება, რომ უზენაესი ზნეობრივი სიკეთე თავის სრულყოფილებაში მიუწვდომელია ცალკეულ პიროვნებათა გათითოკაცებული ძალისხმევით, არამედ ამისთვის საჭიროა მათი გაერთიანება განყოფელ ერთობაში (4).

ამ მთლიანობასი ჩვენ უნდა ვიგულისხმოთ არა ოდენ მცხოვრებთა ერთობლიობა. არა, ეს მთლიანობა მოიცავს ასევე შორეულ წარსულში არსებულ ხალხებსა და ცივილიზაცებს, რადგან, როგორც ჩვენ ვიმემკვიდრეთ ადრინდელი თაობების სულიერი ცხოვრების საგანძური, ასევე, ჩვენი მხრივ, თვითონაც ვალდებულნი ვიქნებით ეს საგანძური გადავცეთ ჩვენს შთამომავლებს. გვიანდელ დროში მცხოვრები ხალხებიც უმჭიდროვეს კავშირში იმყოფებიან მათზე ადრე მცხოვრებ ხალხებთან. მხოლოდ ასეთი კავშირის პირობებშია შესაძლებელი პროგრესი კაცობრიობაში.

13. ასე ვჭირდებით ერთმანეთს ცხოვრებისეული, თუნდაც არსებითი, მაგრამ მაინც არა პირველხარისხოვანი მნიშვნელობის საქმეებში. მაგრამ თუკი თითოეული ჩვენთაგანი თავისთავად უძლურია წმიდად ცხოვრებისეულ საქმეებში, ის კიდევ უფრო მეტად უძლურია თავისი ჭეშმარიტი, ანუ რელიგიური ცხოვრების მოწყობის საკითხებში. როგორც იქ ძლიერია სხვებთან თანამეგობრობის ძალით, ასევე აქ, ოღონდ შეუდარებლად მეტი ხარისხით, სწორედ რელიგიურ საზოგადოებაში ძლიერდება იგი ამ საზოგადოების წევრთა მხარდაჭერის წყალობით.

მართალია, არავის შეუძლია რელიგიური იყოს სხვის ნაცვლად; მაგრამ არავის ძალუძს თავისთავადაც იყოს რელიგიური სხვების გარეშე. როგორც ცხოვრებისეულ საკითხებში ცნობილი საზოგადოებები არ არსებობენ მათ წევრთა უსაქმურობისა და უმოქმედობისთვის, არამედ, პირიქით, ზრდიან ამ უკანასკნელთ და ხელმძღვანელობენ მოცემული მიზნებისთვის; ასევე რელიგიიური საზოგადოება არსებობს არა თავის წევრთა სულიერი დაუძლურებისთვის, არამედ მათი სულიერი აღზრდისა და ჭეშმარიტ სიცოცხლეში მათში დაუღალავი ზრდადობისთვის, რაც დასტურდება რელიგიისა და რელიგიური ცხოვრების ბუნებით.

14. რელიგია, როგორც ცნობილია, განცალკევებით არ არის არც ცოდნა, არც ნება, არც გრძნობა. წმ. წერილის თქმით, ჩვენ ღმერთი უნდა გვიყვარდეს "მთელი ჩვენი სულით და მთელი ჩვენი გულით და მთელი ჩვენი გონებით" (შეად. მთ. 22:37). ერთი სიტყვით, რელიგია ჩვენგან ითხოვს ღმერთს მივუძღვნათ მთელი ჩვენი გონებრივ-ზნეობრივი ადამიანური ბუნება. მთელი ჩვენი აზროვნებით, მისწრაფებებით და გრძნობებით - ჩვენ ღმრთისანი ვართ; მთელი ჩვენი სიცოცხლე ღმრთისადმი და განუწყვეტელი ღმრთისმსახურებისადმი უნდა იყოს შეწირული (М. Филар. Зап. на кн. Быт. I, 23-24. Слова изд. 1848 г. II. 270-1, у Городк. 92). დროებით როდი ეკუთვნის ღმერთს ადამიანი, მისი ცხოვრება ტუნდაც მთელი მიწიერი ცხოვრება გრძელდებოდეს. არა, რელიგია მოიცავს მთელ ადამიანს და თანაც სამუდამოდ, უსასრულო საუკუნეების განმავლობაში, რადგან არაფრით და არასდროს მოისპობა მასში ლტოლვა ჭეშმარიტი სიცოცხლისკენ ღმერთში; ხოლო ვინც ღმერთში ცხოვრობს, ის არ კვდება (ინ. 3:36; 6:40, 47).

ადამიანს, რომელმაც ღმრთის უზენაესი ნიჭი მიიღო ხვედრად, ანუ - რელიგია, და მის მიერ შესაძლებლობა ჭეშმარიტი ცხოვრებისა, სხვა ადამიანებისადმი ბუნებრივი სიყვარულის გამო არ ძალუძს და არც უნდა დამალოს იგი მათგან, რამეთუ მათაც გააჩნიათ ჭეშმარიტი ცხოვრებისადმი მოთხოვნილება და, მიიღებენ რა მას, მხოლოდ გაზრდიან მის სიხარულს. რელიგიური ადამიანი არ ჰგავს მზაკვარ მონას, რომელმაც მიწაში ჩამარხა თავისი ბატონის მიერ ბოძებული ტალანტი (ლკ. 19:20, 21); ის არ ჰგავს არც იმ რჯულის მოძღვართ, რომელთაც მიიღეს ცოდნის კლიტენი, მაგრამ არც თვითონ შედიან და არც სხვებს ანებებენ შესვლას ცათა სასუფეველში (ლკ. 11:52); არამედ ის ჰგავს იმ ქალს იგავიდან, რომელმაც, ნაპოვნი დრაქმის სიხარულით, მოუწოდა მეგობრებსა და მეზობლებს და უთხრა: "იხარეთ ჩემთან ერთად, ვინაიდან დაკარგული დრაქმა ვიპოვე" (ლკ. 15:9).

15. ასეთია საზოგადოდ რელიგიის ბუნება და ადამიანისადმი წამოყენებული რელიგიური ღვაწლი. ჩვენ ვხარობთ მარტოდენ იმის გაფიქრებით, რომ შეგვიძლია მივაღწიოთ ჭეშმარიტ სიცოცხლეს. მაგრამ საერთოდ ვერ გავიგებდით ჩვენი წარმატებულობის პირობებს ამ ცხოვრებაში, რომ არ გვიჩვენებდეს მას ზეცის ისეთი საჩუქარი, რომელიც სავსე და სრულყოფილი სახით გვეძლევა ღმრთისგან თითოეულს ცალ-ცალკე და თანაც ჩვენგან განსაკუთრებული ძალისხმევის გარეშე.

პირიქით, ღმერთი, რომელსაც სურს "ყველა კაცი გადარჩეს" (1 ტიმ. 2:4), სახარებებში გვაუწყებს იმას, რომ "ცათა სასუფეველი ძალით იღება, და ძალისმხმეველნი მიიტაცებენ მას" (მთ. 11:12), მაშინ როდესაც თითოეული ჩვენთაგანი საკუთარი ერთპიროვნული ძალისხმევით ძლივს თუ შეძლებს ასეთი რელიგიურობის აღზრდას საკუთარ თავში, რომლის მიხედვითაც სრულიად და სამუდამოდ იცხოვრებდა ღმერთში და გახდებოდა მისი კუთვნილება. ეს ერთი. და, მეორეც, თავისი წარმომავლობით ღვთაებრივ ქრისტიანობას განეკუთვნა იმოქმედოს დედამიწაზე, სწორედ ამ მიწიერ პირობებში.

ქრისტიანული რელიგიის საფუძველში ჩადებულია საღმრთო მოვლენათა მთელი სისტემა, რომლებიც დაჯგუფებულია ქრისტე მაცხოვრის ღმერთკაცობრივი პიროვნების ირგვლივ. ქრისტიანული რელიგია მით არის ძლიერი, რომ ის ჩვენი ცხონების საღმრთო განგებულების უდიადეს საღმრთო მოვლენებზეა დაფუძნებული. იესუ ქრისტე თავისი კაცობრივი ბუნებით იშვა, ცხოვრობდა და ივნო დედამიწაზე. აქვე მიდინება და დასრულდება მისი მადლისმიერი სამეფოს ისტორია. როგორც მოვლენათა სისტემა, რომელიც ამ ქვეყნად ხდება, ქრისტიანობა არ შეიძლება არ ექვემდებარებოდეს ისტორიული ცხოვრების კანონებს (5).

შედეგად, რაოდენ იდუმალიც იყოს გარეშეთათვის ჩვენში არსებული რელიგიური გრძნობების მოძრაობა, რაოდენ გულის სიღრმეში მიმდინარეობდეს ჩვენი რელიგიური ცხოვრება, ის, ყოველგვარი სხვა მიწიერი სიცოცხლის პირობებში აღსრულებადი მოვლენის მსგავსად, გარდაუვალად არის დაქვემდებარებული ამ უკანასკნელში ისტორიული არსებობისთვის საჭირო მოქმედ კანონებს