აპოკალიფსისი > განმარტება
განსაკუთრებული სულიერი მნიშვნელობები მოციქულ იოანეს თხზულებებში
ჩვენამდე მოღწეული ყველაზე ძველი მოწმობებიდან მოყოლებული, პრაქტიკულად ყველა ქრისტიანი ღვთისმეტყველი ღრმად არის დარწმუნებული იმაში, რომ მოციქულმა იოანემ კარგად იცოდა სამი სინოპტიკური სახარების შინაარსი, და ითვალისწინებდა მათ საკუთარი სახარების დაწერისას.
გარდა ამისა, არსებობს სრული საფუძველი ვივარაუდოთ, რომ მოციქული იოანე ხედავდა და შეიცნობდა, თუ როგორ იზრდებოდა ქრისტიანთათვის დაწერილი სიტყვის ღირებულება და მნიშვნელობა (განსაკუთრებით პირველმოწამეთა ღვაწლის ფონზე, რომლებიც ან უშუალო მონაწილეები ან კიდევ უშუალო თვითმხილველები იყვნენ სინოპტიკოსთა მიერ აღწერილი მოვლენებისა, და ერთი მეორის მიყოლებით იღებდნენ თავიანთ მოწამეობრივ გვირგვინებს, რასაც მრავალი წლის განმავლობაში იოანე პირადად ადასტურებდა ეკლესიასა და მსოფლიოში (შეად. იოანე 15:27)).
სწორედ ამ ჟამს, მინიმუმ უფლის ჯვარცმისა და აღდგომიდან ოთხი ათწლეულის შემდეგ, როდესაც დანარჩენმა მოციქულებმა უკვე "იგემეს თასი ქრისტესი" და "მისი ნათლობით მოინათლნენ" (შეად. - მათე 20:23) მოციქული იოანე ეკლესიას სთავაზობს სახარებისეულ მოვლენათა თავის აღწერას, - და ასეთი აღწერა უკანასკნელი წერილობითი მოწმობა ხდება, რომელიც გარდასულ მოვლენათა უშუალო თვითმხილველისგან მომდინარეობს.
ამასთან მოციქული იოანე - უბრალოდ თვითმხილველი როდია. ის არის ერთ-ერთი მრავალთაგან (ლუკა 9:1), ზოგჯერ კი მხოლოდ ერთ-ერთი სამთაგან (მათე 17:1), რომელსაც, როგორც უშუალო თანამონაწილეს, შეუძლია დაგვიდასტუროს უმნიშვნელოვანესი სახარებისეული მოვლენები. ამიტომ, უეჭველად, მეოთხე სახარების დაწერამდე მოციქულ იოანეს ნებისმიერ სიტყვას ქრისტიანისთვის უპრეცედენტო მნიშვნელობა ჰქონდა, და მთელი ეკლესიის მიერ ახალი აღთქმის საღმრთო გამოცხადების პირდაპირ გაგრძელებად აღიქმებოდა.
სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, იმ ფაქტშიც კი, რომ სწორედ მოციქული იოანე ამბობს "ბოლო სიტყვას" არა მარტო კანონიკურ სახარებისეულ თხრობაში, არამედ მთელ წმიდა წერილშიც გამოცხადების წიგნის მეშვეობით, - გვეხსნება მთლიანი, დამთავრებული და სრულყოფილი განგებულებითი აზრი.
ასევე აუცილებელია აღინიშნოს, რომ როდესაც მოციქულ იოანეს სიტყვას ვიღებთ, როგორც ახალი აღთქმის წმიდა წერილის განუყოფელ ნაწილს, რომელიც პირველი ეკლესიის დროებას ეკუთვნის, ზოგიერთი თანამედროვე ბიბლეისტი მიდრეკილია მთელი ეს პერიოდი აღიქვას როგორც მთლიანობა, რომელიც გაერთიანებულია საზოგადო მიზნებით, საზოგადო პრობლემებით და საზოგადო ისტორიული ვითარებებით.
მაგრამ არანაკლებ სამართლიანია მტკიცება, რომ პირველი ეკლესიის დროება სხვადასხვაგვარი იყო, - და რომ პირველი ახალაღთქმისეული ათწლეულის ვიწრო დრო-ჟამისეულ ჩარჩოებში მეოთხე სახარების შექმნის დროება თავისებურად განსაკუთრებულია, და მრავალმხრივ განსხვავდება ახალი აღთქმის არცთუ ხანგრძლივ, უკვე გარდასულ დროთაგან. ამიტომაც ოთხი კანონიკური სახარების შედარებისას არ შეიძლება გამოვრიცხოთ ვარიანტი, რომ იოანეს სახარების განსაკუთრებულობა, ყველაფერ სხვა დანარჩენთან ერთად, განპირობებულია იმ ახალი სულიერი რეალიებით, რომლებიც სწორედ მისი დაწერის დროისთვის გაჩნდნენ, როგორც ეკლესიაში, ასევე მსოფლიოში.
ასეა თუ ისე, შემდგომი მსჯელობის პროცესში აუცილებელი იქნება პასუხი გავცეთ არცთუ მარტივ კითხვებს: როგორ დამატებით აზრებს გადმოგვცემს მოციქული იოანე თავისი თხრობაში იმასთან დაკავშირებით, რაც უკვე გადმოცემული იყო სინოპტიკოსების მიერ? რატომ (და რასთან დაკავშირებით) მიიჩნია მოციქულმა იოანემ თავის სახარებაში აესახა და ხაზი გაესვა სწორედ ამ აზრებისთვის? როგორ მიმართებაშია მეოთხე სახარების "დამატებითი" მოწმობები იმ დაფარულ აზრებთან, რომლებიც ამ დროისთვის შემეცნებულ და აღიარებულ იყო პირველი ეკლესიის გარემოში? და ა. შ.
თანაც მსგავს შეკითხვებზე პასუხები გულისხმობს კანონიკურ ტექსტთა არა მარტო ფორმალურ შედარებებს და შეპირისპირებებს, არამედ დასმულ საკითხთა არსებით განხილვებს.
მეორე მხრივ, უნდა ვთქვათ, რომ წინამდებარე მსჯელობის პროცესში განხილული არ იქნება ვერსია, რომლის თანახმადაც მეოთხე სახარების საინფორმაციო თავისებურებები განპირობებულია მოციქულ იოანეს მოსურვებით გაესწორებინა ზოგიერთი "უთქმელი" მომენტი, "შეცდომა" ან "უზუსტობა", რომლებიც თითქოსდა სხვა მახარობლებთან არსებობენ (თანამედროვე ბიბლეისტურ კრიტიკაში ნამდვილად ვხვდებით ასეთ მიდგომას).
მსგავსი ვარაუდების უარსაყოფად საკმარისია ვახსენოთ ის ფაქტი, რომ იოანეს სახარება აღწერს უფრო ნაკლებ მოვლენებს, და მოიცავს უფრო ნაკლებ პერიოდს, - ამიტომაც ლაპარაკი მასზე, როგორც გარდასულ მოვლენათა "უფრო სრულყოფილ" ან "უფრო სწორ" ვერსიაზე უსაფუძვლოა.
(მოციქულ იოანეს ამგვარი მიზანი რომ დაესახა, ის, ერთი მხრივ, უყურადღებოდ არ დატოვებდა დროის ესოდენ მნიშვნელოვან პერიოდს, - მეორე მხრივ, არ გაიმეორებდა იმ მოვლენათა აღწერას, რომლებიც არც "დაზუსტებებს" საჭიროებდნენ და არც "შესწორებებს". ამიტომაც, მიუხედავად იმისა, რომ ოთხივე სახარებისთვის ზოგიერთი საერთო ეპიზოდების აღწერისას იოანეს სახარებაში ვხვდებით "უნიკალურ" დეტალებს და დაწვრილმანებებს, - სინოპტიკოსთა მიერ აღწერილ მოვლენებს მოციქული იოანე ან არ ახსენებს, ან აღწერს რაიმე დამატების გარეშე. ასეთი "დამატებითი" დეტალები არ შეიძლება პრინციპულ ნიუანსად მივიჩნიოთ).
ამასთან იოანეს სახარებაში არსებობს მთელი რიგი მნიშვნელოვანი მოვლენა, რომლებიც ნახსენებნი არ არიან სინოპტიკურ სახარებებში (ნათანაელის მოწოდება (იოანე 1), სასწაული გალილეას კანაში, სადაც ქრისტემ წყალი ღვინოდ აქცია (იოანე 2), საუბარი ნიკოდიმესთან (იოანე 3), ლაზარეს აღდგინება (იოანე 11), მოწაფეთა ფერხთბანა (იოანე 13), აღდგომის შემდგომი მოვლენები (იოანე 20 - იოანე 21). მაგრამ საკმაოდ ცხადია, რომ ასეთი ეპიზოდები მოციქულმა აღწერა არა იმიტომ, რომ მეოთხე სახარებაში შეეკრიბა "ყველაზე სრული" ჟამთაღმწერლობით-ისტორიული თხრობანი, რაზეც მოწმობს თვით იოანე, რომელიც ამბობს, რომ სიტყვით გარდასულ მოვლენათა სრული გადმოცემა უბრალოდ შეუძლებელია.
"ბევრი სხვა რამეც მოიმოქმედა იესომ, მაგრამ ყველაფერი სათითაოდ რომ დაწერილიყო, ვგონებ, ქვეყანაც ვერ დაიტევდა დაწერილ წიგნებს. ამინ" (იოანე 21:25).
სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, როდესაც თავის სახარებაში მოციქული იოანე ზოგიერთ უნიკალურ მოვლენას და დეტალს გვთავაზობს, ის მიზნად არ ისახავს სინოპტიკოსთა თხრობის "გასწორებას" ან "შევსებას", არ გვთავაზობს სახარებისეულ მოვლენათა ფაქტობრივ-ისტორიული გადმოცემის ერთგვარ "უზადო" ვარიანტს. თვით მოციქული, როდესაც თავისი სახარების ძირითად მიზანზე მსჯელობს, მას ასეთი სიტყვებით გადმოსცემს:
"ბევრი სხვა სასწაულიც ქნა იესუმ მოწაფეების წინაშე, რომლებიც არ დაწერილა ამ წიგნში. ესენი კი დაიწერა, რათა ირწმუნოთ, რომ იესუ არის ქრისტე, ძე ღმრთისა, და მორწმუნეებს გქონდეთ სიცოცხლე მისი სახელით" (იოანე 20:30-31).
ამიტომ სრულიად ცხადია, რომ იოანეს სახარების "საინფორმაციო შინაარსი" დიდი მონდომებით და განსაკუთრებული კრიტერიუმების მიხედვით შეარჩია მისმა ავტორმა, რათა მაქსიმალურად შეეწყო ხელი რწმენის აღმშენებლობისთვის. თანაც მოციქულის მხრიდან ლაპარაკია არა რწმენაზე მისი ფორმალური და გამარტივებული აზრით, - არამედ რწმენის საიდუმლოზე, ღმრთისადმი რწმენაზე, რომელსაც ბუკვალური აზრით შეუძლია მორწმუნე გაატაროს სულიერ კარიბჭეში ცხონების გზას რომ უხსნის. შეად.:
"მე ვარ კარი; ვინც ჩემით შევა, ცხონდება: შევა და გამოვა, და ჰპოვებს საძოვარს" (იოანე 10:9).
შესაბამისად, იმ საშუალებად, რომელიც მოწოდებულია ესოდენ ამაღლებული მიზნისკენ წარუძღვეს მორწმუნეს, მოციქული იოანე ხედავს არა უკვე არსებულ სახარებისეულ თხრობათა "კოსმეტიკურ" ცვლილებებში, არამედ სახარებისეული ისტორიის განსაკუთრებულ ხედვაში, ისტორიაში, რომელიც მსმენელს მიმართავს არა მოვლენათა "წელთაღრიცხვისკენ", არამედ სახარებისეულ აზრთა და ჭეშმარიტებათა სულიერი შემეცნებისკენ.
(წმ. კლიმენტი ალექსანდრიელი ჯერ კიდევ II ს-ში ასე აყალიბებს ამ აზრს: "გაიგო რა, რომ ფიზიკური ანუ გარეგნული ფაქტები აღწერილი იყო სხვა სახარებებში, იოანემ თავის მოწაფეთა დახმარებით და სულიწმიდის შთაგონებით შეადგინა სულიერი სახარება"
ამასთან სახარების სულიერი საფუძვლის ყველაზე არსებით ნაწილს, ასევე მომხდარ მოვლენათა მიზეზებისა და შედეგების წარმოდგენის მეთოდს იოანეს სახარებაში წარმოადგენს მახარობელის მიერ შემოთავაზებული და დამტკიცებული "სულიერი ქრისტოლოგია", რომელიც გადმოცემულია მეოთხე სახარების პროლოგში, და რომელიც შემდეგ მთელი რიგი მოციქულებრივი მოწმობებით არის გაგრძელებული.
(მაგალითად, მეოთხე სახარების, ანუ მოციქულ იოანეს მოწმობის ერთ-ერთ ყველაზე არსებით თავისებურებას წარმოადგენს მოციქულ იოანეს მოწმობა მაცხოვრის ადამიანურ ბუნებაზე, რომელსაც თან ახლავს მისი ღვთაებრიობის ჭეშმარიტების მოწმობები. მსგავსი "ქრისტოლოგიური" აზრები მეოთხე სახარებაში წარმოდგენილია არა მარტო მოქმედ პირთა სიტყვებით და ამ სიტყვატა შესაბამისი დამატებითი დეტალებით და წვრილმანებით, - არამედ კომენტარებითაც, და განზოგადოებებითაც, რომელსაც გვთავაზობს თვით მოციქული.
ასე, მაგალითად, მეოთხე სახარებაში სახელწოდებით "ძე კაცისა" იესუ ქრისტე მოიხსენიება მხოლოდ ყველაზე ამაღლებული აზრით:
- საღმრთო დიდებით იოანე 1:51, იოანე 12:23, იოანე 13:31-32;
- როგორც "ზეცითგან გადმოსული" და "ზეცაში არსებული", იოანე 3:13;
- როგორც მართლმსაჯული, იოანე 5:27;
- ზეცად მის ამაღლებასთან კავშირში და მასში მარადიული ცხოვრების მონიჭებაში, იოანე 3:14, იოანე 6:27, იოანე 6:53, იოანე 6:62, იოანე 8:28, იოანე 12:34-35.
შედარებისთვის - სინოპტიკოსებთან სახელწოდება "ძე კაცისა" გვხვდება ყველაზე ჩვეულებრივ "მიწიერ" აზრთა კონტექსტში, შეად.: "იესუმ მიუგო: მელიებს სოროები აქვთ, და ცის ფრინველებს - ბუდეები, ძეს კაცისას კი არა აქვს, სად მიიდრიკოს თავი" (მათე 8:20); ან "მოვიდა ძე კაცისა; კიდეც ჭამს და კიდეც სვამს, და ამბობენ: აჰა, კაცი მჭამელი და ღვინის მსმელი, მებაჟეთა და ცოდვილთა მეგობარიო. მაგრამ გამართლდა სიბრძნე მისი შვილებისაგან" (მათე 11:19).
მეორე მხრივ, მისი "უვნებო ვნებები", რომელთაც მაცხოვარში ამჩნევდნენ მისი მოწაფეები, მეოთხე სახარებაში წარმოდგენილია უკიდურესად "ადამიანურად": "მაშინ აცრემლდა იესუ" (იოანე 11:35); "შეძრწუნდა სულითა, ვითარცა რისხვით" (იოანე 11:33); ამბობდა "მწყურია" (იოანე 19:28) და ა. შ.).
რა თქმა უნდა, იოანეს სახარების ქრისტოლოგიურ მოწმობებს მრავალი საღვთისმეტყველო შრომა მიეძღვნა, სადაც ეს საკითხი თანმიმდევრულად, ღრმად და საფუძვლიანად არის განხილული. მაგრამ უნდა გავიგოთ ის, რომ იოანეს სახარების აზრთა პანორამის საფუძველში (ანუ მის ქვაკუთხედში, ფსალმ. 117:22; საქმე 4:11) ძევს ქრისტოლოგიური ასპექტი, რომელიც შესაძლებლობას გვაძლევს ვივარაუდოთ, რომ იოანე ღვთისმეტყველის გამოცხადება ასე თუ ისე აგრძელებს მოციქულ იოანეს სულიერ ქრისტოლოგიას თვით გლობალურ და ყოვლისმომცველ ასპექტში.