უსჯულოება > ოკულტიზმი და მაგია
ოკულტიზმის გზა
ისტორიულ-საღვთისმეტყველო გამოკვლევა
ავტორი: მღვდელი ნიკოლოზ კარასევი.
შესავალი
ოკულტიზმის სულიერი ფესვები
ადამიანის ფენომენი: გზა ღმრთისკენ და მის წინააღმდეგ
ადამიანის პრობლემა. საუკუნეთა, მით უმეტეს ათასწლეულთა გასაყარზე, ადამიანი ყოველთვის მიდრეკილია წარსული დროის, მოვლენების, ფაქტების გაანალიზებისკენ და ცდილობს მომავალი დღის პროგნოზირებას. ის ავლენს აღმოცენებულ პრობლემებს, რომელთა გადაწყვეტაც მოუწევს მას არა მარტო დღეს, არამედ ხვალაც. თუ ახლა ვეცდებით წარმოვიდგინოთ მეორე და მესამე ათასწლეულების საზღვრის პრობლემები, შეიძლება დაჯერებულად მოვახდინოთ იმ ფაქტის კონსტატირება, რომ მთავარი პრობლემა, რომელიც სადღეისოდ გამოვლინდა, თვით ადამიანშია ჩამალული. სულიერი კრიზისი - ზოგადად ასე ჟღერს ეს თემა. სული, მშვინვა, როგორც წესი, სულიერი კატეგორიებია, და უპირველესად ადამიანური საზოგადოების რელიგიურ სფეროს განეკუთვნება. რელიგიის კრიზისი დღეს იმდენად ცხადია, რომ გულგრილს არც ერთ საღად მოაზროვნე ადამიანს არ ტოვებს და სერიოზულ გამოკვლევას ითხოვს.
როგორც წესი, საზოგადოების ცხოვრების სულიერი სფეროს ნებისმიერი მოვლენის გამოკვლევა თვით ადამიანიდან უნდა დავიწყოთ, რომელიც უმთავრესი მამოძრავებელი ძალაა, ცოცხალი უჯრედია დედამიწაზე არსებული შეგნებული ცხოვრებისა.
ადამიანი წარმოადგენს ფილოსოფიის, რელიგიის და მეცნიერების მრავალმხრივი შესწავლის საგანს. რას წარმოადგენს ადამიანი მათი თვალსაზრისით?
გერმანელი ფილოსოფოსი ემანუელ კანტი მიიჩნევდა, რომ ადამიანი "თავისთვის, რა თქმა უნდა, ფენომენია" (Кант. И. Критика чистого разума. М., «Мысль», 1994. C 335), და როგორც შემეცნება მისთვის, ასევე თვით მისი შემეცნება პრობლემაა. თავისი წიგნის "წმიდა გონების კრიტიკა" შესავალში ის წერს: "ადამიანურ გონიერებას მისი შემეცნების ერთ-ერთ სახეობაში წილად ხვდა უცნაური ხვედრი: მას მოსვენებას არ აძლევს კითხვები, რომელთა არიდება არ შეუძლია, რადგან ისინი თავს სწორედ საკუთარი ბუნებისგან ეხვევიან; მაგრამ ამავდროულად მას არ ძალუძს პასუხი გასცეს ამ კითხვებს, რადგან ისინი ადამიანური გონების შესაძლებლობებს აღემატებიან... ამის შედეგად გონება წყვდიადში იძირება და წინააღმდეგობებში ვარდება" (Кант. И. Критика чистого разума. М., «Мысль», 1994. С. 7).
ეს კითხვები ეხება მისი სულის სიღრმისეულ საფუძვლებს: "აქვს თუ არა სამყაროს საწყისი (დროის ფარგლებში) და რაიმე საზღვარი სივრცეში თავისი მიზიდულობისა; არსებობს თუ არა სადმე, იქნებ ჩემს მოაზროვნე მე-ში, დაუყოფელი და დაუნგრეველი ერთობა, თუ ყველაფერი დაყოფადი და წარმავალია; ვარ თუ არა მე თავისუფალი ჩემს ქცევებში, თუ მე, სხვა არსებებივით, ბუნებისგან და ბედისგან მართვადი ვარ; და ბოლოს, არსებობს თუ არა სამყაროს უზენაესი მიზეზი, თუ ბუნების საგნები და მათი თანმიმდევრობა შეადგენენ უკანასკნელ საგანს, რომლის იქითაც ჩვენ არ უნდა შევიდეთ ჩვენს გამოკვლევებში, - ეს ყველაფერი კითხვებია..." (Кант. И. Критика чистого разума. М., «Мысль», 1994. С. 292).
რუსი ფილოსოფოსი ნ. ბერდიაევი აღნიშნავდა, რომ ადამიანის პრობლემა თუმც ფილოსოფიის ძირითადი პრობლემაა, ყოფიერების შემეცნებაში "ადამიანი არის სრულიად განსაკუთრებული რეალობა, რომელიც არ დგას სხვა რეალობათა გვერდით. ადამიანი არ არის სამყაროს კეთილი ნაწილი, მასში მდგომარეობს სამყაროს მთელი გამოცანა და მისი ამოხსნა... ადამიანში გადაიკვეთებიან ყოფიერების წრეები... ფილოსოფია შეგნებული უნდა იყოს, და არა მიამიტურ-ანთროპოლოგიური. ადამიანი თვით საკუთარი თავისთვისვეა უდიდესი გამოცანა, რადგან ის ადასტურებს უზენაესი სამყაროს არსებობას" (Бердяев Н. А. О назначении человека. М., 1993. С. 54–55). და არა უბრალოდ სულიერი სამყაროს არსებობას, არამედ უზენაესი სულიერი არსების - ღმერთის - ადამიანის შემოქმედის არსებობას. "ადამიანის პრობლემა სრულიად გადაუჭრელია, თუკი მას მხოლოდ ბუნებიდან გამომდინარე ან ბუნებასთან მიმართებაში განვიხილავთ. ადამიანის გაგება შესაძლებელია მხოლოდ მის მიმართებაში ღმერთთან... ქრისტიანული ანთროპოლოგიის მიხედვით ადამიანი არის ღმრთისგან შექმნილი არსება, რომელიც საკუთარ თავში ატარებს ღმრთის ხატებას და მსგავსებას" (Бердяев Н. А. О назначении человека. М., 1993. С. 550).
თანამედროვე ფილოსოფოსთა უმრავლესობა აღიარებს, რომ XX ს-ის განმავლობაში, განსაკუთრებით მის ბოლო მესამედში, გამძაფრდა ინტერესი ადამიანის პრობლემისადმი, მაგრამ რაც უფრო ფართედ იღება ჩვენი შემეცნების ჰორიზონტი, მით უფრო მეტი გამოცანები და საიდუმლოებები რჩება. საბოლოო ჯამში ფილოსოფია მიდის იმ დასკვნამდე, რომ ადამიანი საიდუმლოა იმ აზრით, რომ მის მიმართ სრულად შეუძლებელია გამოყენებულ იქნას რაციონალიზმის წიაღში ნაშობი ფორმულები: საგნის გაგება - მის აგებას ნიშნავს (სპინოზა), გაგება - ნიშნავს ცნებებში გამოხატვას (ჰეგელი). შედეგად, პასუხი უნდა ვეძებოთ რაცონალური შემეცნების მიღმა. ასე მაგალითად, XX ს-ის მეორე ნახევრის რუსი ფილოსოფოსი მ. მ. ბახტინი მიიჩნევდა, რომ ადამიანი არ შეიძლება იყოს "ცნება". მეცნიერის აზრით აღმოჩენათა, გამოცხადებათა, შემეცნებათა, შეტყობინებათა ეს სფერო მნიშვნელოვანია და იდუმალი, მაგრამ შეუძლებელია ამ სფეროებზე "საგნობრივი" შემცნების კატეგორიის გადატანა.
ზუსტად ასევე დოსტოევსკისთვისაც ცხადია არა მარტო ის, რომ ადამიანი საიდუმლოა, არამედ ისიც, რომ საკუთარ ცნებას ადამიანი შეიძლება შეესაბამებოდეს მხოლოდ ამ საიდუმლოს შესწავლით, თანაც, როგორც ერთ თავის ნაშრომში წერს, მთელი ცხოვრების განმავლობაში. თუკი ადამიანის საიდუმლოს ამოხსნა ფილოსოფიაში შეუძლებელია, მაშინ, შესაბამისად, ის რელიგიაში უნდა ვეძებოთ.
ბევრად ამაღლებულად და მნიშვნელოვნად არის წარმოდგენილი ადამიანი ქრისტიანულ ანთროპოლოგიაში. ასე მაგალითად, წმ. გრიგოლ ნოსელი ადამიანს განსაზღვრავს, როგორც "დიდ და პატივდებულ ქმნილებას", რომელიც ღმერთმა განსაკუთრებული განგებით შექმნა მისთვის, "რათა იგი მისთა საკვირველებათაგან ზოგის მაყურებელი ყოფილიყო, ზოლო ზოგისაც – უფალი. ტკბობით მას მომცემელის გულისხმისყოფა უნდა შეეძინა, ხოლო დაბადებულთა მშვენიერებისა და სიდიდის მიერ შემოქმედის გამოუთქმელი და გამოუკვლეველი ძლიერება გამოეკვლია" (Григорий Нисский св. Об устроении человека. СПб., 1995. С. 13) (ქართული თარგმანი იხ. აქ: წმ. გრიგოლ ნოსელი. "შესაქმისათვის კაცისა". თავი II. - "აპოკ." რედ.). და მეტიც, ადამიანი "მოწოდებულია იყოს "მეფე ქვეშევრდომთა, რომელსაც მათზე მეუფება დაბადებისთანავე შეეფერებოდა" (იქვე).
კიდევ უფრო ხატოვნად მსჯელობს ადამიანზე წმ. გრიგოლ ღვთისმეტყველი. ადამიანის შექმნით, ბრძანებს წმ. გრიგოლი, ღმერთმა აჩვენა "თავისი სახიერების მთელი სიმდიდრე". ის "ქმნის ცოცხალ არსებას, რომელშიც შეერთებულია გონება და გრძნობები, ხილული და უხილავი ბუნება; ქმნის ადამიანს, უკვე შექმნილი მატერიისგან, ხოლო საკუთრივ ანიჭებს მას სიცოცხლეს; ქმნის თითქოსდა მეორე სამყაროს, მცირეში დიდს; აწესებს დედამიწაზე სხვა ანგელოზს, სხვადასხვა ბუნებისგან შემდგარ თაყვანისმცემელს, ხილული ქმნილების მეთვალყურეს, გონებით ჭვრეტად ქმნილებათა მესაიდუმლეს, დედამიწაზე მყოფთა მეფეს, რომელიც ემორჩილება ზეციურ სასუფეველს; ქმნის მიწიერს და ზეციერს, დროებითს და უკვდავს, ხილულს და ჭვრეტადს, ანგელოზს, რომელსაც უკავია შუალედი სიდიადესა და სიდაბლეს შორის; ქმნის ერთსა და იმავე სულსა და ხორცს, სულის მადლის გამო, ხორცს განდიდების გამო; სულს, რათა აქებდეს კეთილისმყოფელს, ხორცს, რათა იტანჯოს და ამ ტანჯვაში გაიხსენოს, ისწავლოს, რაოდენ ნაწყალობევია მისთვის სიდიადე; ქმნის ცოცხალ არსებას, აქ შესამზადებელს და სხვა სამყაროში გადასაყვანს, რომელიც (რაც საიდუმლოს დასასრულს წარმოადგენს) ღმრთისადმი ლტოლვით განღმრთობას აღწევს" (Григорий Богослов свт. Собрание творений Т1, 2. Свято-Троицкая-Сергиева Лавра, 1994. Т.1. с. 665).
ქრისტიანობაში ადამიანის საიდუმლო, ფილოსოფიური გაგებისგან განსხვავებით, განსაკუთრებულ ხასიათს ატარებს. ფილსოფიურ ანთროპოლოგიაში ადამიანი მუდმივად სვამს კითხვებს საკუთარი თავის წინაშე, თუ ვინ არის იგი, საიდან მოვიდა, რა ბედი ელის მას მიწიერ ხანმოკლე ცხოვრებაში, და რატომ ქრება ის შემდეგ უსასრულობაში. მაგრამ ქრისტიანობაში, ფილოსოფიისგან განსხვავებით, ადამიანისთვის ამ საიდუმლოს შემეცნების გზა იხსნება არა თეორიული დასკვნების გზით, არამედ გამოცდილებით; არა რაციონალურად, არამედ ინტუიტიურად. ადამიანის საიდუმლოს წვდომა დამოკიდებულია არა ინტელექტზე, არამედ მისი სულის მდგომარეობაზე, მისი გულის სიწმიდეზე, მისი გრძნობების სისუფთავზე, რადგან სიბრმავით და სიცრუით დაზიანებული და გარყვნილი გონება საკმარისად ვერ წვდება ამ საიდუმლოს.
ადამიანი, როგორც პიროვნება. სწავლებაში ადამიანის შესახებ ქრისტიანობა ეფუძნება ჭეშმარიტებებს, რომლებიც დამოწმებულია, როგორც გამოცხადებით, ასევე ღვთისმოსაობის მოსაგრეთა მრავალჭირნახული გამოცდილებით. ქრისტიანობაში ადამიანი, ჯერ-ერთი, ღმრთის ქმნილებაა, რომელიც წმიდა სამების განსაკუთრებული ბჭობით შეიქმნა. მეორეც, ის ცხოვრობს ღმრთის მადლით და მთელი სამყაროს შემოქმედებითი მართვისკენ არის მოწოდებული. მესამეც, ადამიანი მოწოდებულია განღმრთობისკენ. როგორც ეპ. ეგნატე ბრიანჩანინოვი ამბობს, "ადამიანი არის ღმრთითშექმნილი ტაძარი ღმრთისა სულითაც და ხორცითაც" (Игнатий Брянчанинов свт. Слово о человеке. М., Оптина пустынь, 1997).
ადამიანი, როგორც ღმრთის განსაკუთრებული ქმნილება, საკუთარ თავში აერთიანებს მთელ ხილულ და უხილავ სამყაროს; ის ორნაწილიანია, შედგება სულისა და ხორცისგან. სულიერი და მატერიალური ბუნების ეს კავშირი ერთ მთლიანობას შეადგენს და განსაზღვრავს ადამიანს, როგორც პიროვნებას. სწორედ ქრისტიანობა მთელი თავისი სისრულით გვიხსნის ადამიანის, როგორც პიროვნების საიდუმლოს.
ფილოსოფიურ წარმოდგენაში ადამიანი განიხილება, ერთი მხრივ, როგორც ბუნება, არსი, მეორე მხრივ კი - როგორც კაცთა მოდგმის წარმომადგენელი. ამ გაგებით, როგორც რაღაც მთლიანის, ანუ კაცთა მოდგმის ნაწილი, ადამიანი წარმოადგენს ინდივიდს. ეს არის ადამიანის ყველაზე მარტივი და აბსტრაქტული დახასიათება, რომელიც მეტყველებს მხოლოდ იმაზე, რომ ის განცალკევებულია სხვა ინდივიდებისგან. მაგრამ ეს განცალკევება არ წარმოადგენს ადამიანის არსებით დახასიათებას. ადამიანის, როგორც ცოცხალი ქმნილების, რეალურად არსებული სუბიექტის არსი მდგომარეობს მის მიერ გარემომცველი სამყაროს შეგნებულ ათვისებაში და მისნაირ ადამიანებთან ურთიერთობაში, და რაც ყველაზე მთავარია - ურთიერთობაში ღმერთთან. ამ გაგებით ადამიანი გამოდის როგორც პიროვნება.
თანამედროვე სამედიცინო მეცნიერების შუქზე, პიროვნება - ეს არის "მოცემული კონკრეტული ადამიანი მისი საზოგადოებრივი ურთიერთობების მთელი ერთობლიობით, ფსიქოლოგიური და ფიზიოლოგიური რეაქციებით, რომელთა ინდივიდუალობა ადამიანის შინაგანი, სულიერი სამყაროთი გამოიხატება" (Тылевич И. М. Руководство по медицинской псхологии. Ленинград, 1980, стр. 133). ადამიანის პიროვნება ასევე განისაზღვრება მისი ცნობიერებით და თვითშეგნებით. პიროვნების ფორმირება იწყება შობიდან და მთელი ცხოვრება გრძელდება. პიროვნებას აქვს თავისი სტრუქტურა. ის მოიცავს უნარებს და მოთხოვნილებებს, ინტერესებს და შეხედულებებს, ტემპერამენტს და ხასიათს, ნებისყოფით თვისებებს.
თავის საქმიანობაში პიროვნება ვლინდება გარემომცველ სამყაროში ფსიქიური პროცესების მეშვეობით. ფსიქიური პროცესები - ეს არის შეგრძნებები, აღქმა, ყურადღება, მეხსიერება, წარმოდგენა, წარმოსახვა, აზროვნება, ემოცია. ყველა მათგანი ვლინდება მხოლოდ განსაზღვრულ ერთობლიობაში, თანაც ამ ფსიქიურ გამოვლინებათა განვითარების პროცესი მათ ერთობლიობაში დამოკიდებულია იმ ადამიანის პიროვნების თვისებებზე, ვისთვისაც არის ის დამახასიათებელი. ამ პროცესების განვითარების ხასიათი, თავის მხრივ, განსაზღვრავს პიროვნებას. ადამიანი პიროვნება ხდება მხოლოდ ურთიერთობის პროცესში, და მისი, როგორც პიროვნების დონე დამოკიდებულია გარემოს პირობებზე. მაგრამ არა მარტო, რადგან გარემო პირობები აუცილებლად მოქმედებენ შინაგანი პირობების ან ადამიანის მდგომარეობის მეშვეობით. "ადამიანზე ყველა გარეგანი ზემოქმედება გარდატყდება შინაგან პირობათა ერთობლიბის მეშვეობით, რომლებიც მთლიანობაში აყალიბებენ იმას, რასაც ფსიქოლოგიაში პიროვნება ეწოდება" (Мельников В. М. Психология. М., «Физкультура и спорт», 1987, стр. 72).
მთავარ მამოძრავებელ ძალას პიროვნების მისწრაფებებში, მოძრაობებში, მიზანდასახულობებში წარმოადგენს საარსებო საჭიროებანი და მოთხოვნილებანი. საჭიროებანი თანდაყოლილია და ნაკლებად იცვლება ცხოვრების განმავლობაში. ხოლო მოთხოვნილებანი გამომუშავდება და ინდივიდუალურად აღიზრდება ყოველ ცალკეულ ადამიანში, მათი ჩამოყალიბების პროცესი დამოკიდებულია, ადამიანის როგორც შინაგან მდგომარეობაზე, ასევე გარემოზეც.
მოთხოვნილებანი იყოფა მატერიალურ და სულიერ კატეგორიებად. სულიერი მოთხოვნილებანი ასევე იყოფა მორალურ, ესთეტიურ და ინტელექტუალურ მოთხოვნილებებად. თანამედროვე ფილოსოფია მოთხოვნილებებიდან გამომდინარე გვთავაზობს პიროვნება დავყოთ ფიზიკურ, სოციალურ და სულიერ კატეგორიებად. ადამიანის ცხოვრებაში მთავარ როლს თამაშობს სულიერი პიროვნება, რადგან ის წარმოადგენს ჩვენი "მე"-ს იმ უხილავ ღეროს, რომელსაც ყველაფერი ეყრდნობა" (Философия. Под ред. В. П. Кохановской. Ростов-на-Дону, 1995, стр. 269).
სულიერი პიროვნება ყოველთვის მიისწრაფვის განსაზღვრული სულიერი ღირებულებებისა და იდეალებისკენ, მიუხედავად იმისა, შეგნებული აქვს ეს ადამიანს თუ არა, "ადრე თუ გვიან ყოველი... თუნდაც ცხოვრების ცალკეულ მომენტებში იწყებს ფიქრეს თავისი არსებობის აზრსა და სულიერ განვითარებაზე" (Философия. Под ред. В. П. Кохановской. Ростов-на-Дону, 1995, стр. 269). სულიერი განვითარება შეადგენს ყოველი ადამიანის უმთავრეს მოთხოვნილებას.
ადამიანის სულიერებას, როგორც მთავარ ღერძს "უჭირავს" პიროვნება და წარმოადგენს უდიდეს სიკეთეს, უზენაეს ღირებულებას, რომლისთვისაც ზოგჯერ სიცოცხლესაც თმობენ. პიროვნების მოთხოვნილება სულიერ განვითარებაში, ამ სიტყვის სრული გაგებით, გაუძღომელია, რასაც ვერ ვიტყვით ფიზიკურ და სოციალურ მოთხოვნილებებზე. პიროვნებისა და მისი უმთავრესი მოთხოვნილების - სულიერი განვითარების - გაგებაში იმყოფება ისეთი შეხების წერტილები, როგორიცაა მეცნიერება, ფილოსოფია და რელიგია. ხოლო საჭიროება სულიერ განვითარებაში ყველაზე მთავარი თანდაყოლილი საჭიროებაა და რელიგიის უმთავრესი ამოცანაა. ამიტომაც მოწმობანი რწმენაზე, რელიგიურ ტრადიციებზე და სწავლებებზე კაცობრიობის არსებობის განთიადამდე მიდის. ხოლო სულიერი სრულყოფილების საჭიროების შინაარსი და ადამიანის განვითარების დონე განსაზღვრავენ რელიგიის ფორმას.
ადამიანის ძირითადი მოთხოვნილება. რელიგია - ეს არის ადამიანის ცნობიერების, ადამიანური ყოფიერების განსაკუთრებული ფორმა, ის ახასიათებს მხოლოდ ადამიანს და წარმოაადგენს თანდაყოლილ თვისებასა და ადამიანური პიროვნების მთავარ საჭიროებას.
თანამედროვე რელიგიათმცოდნეები რელიგიის ასეთ განმარტებას გვაძლევენ: "რელიგიიაში ჩვენ ვგულისხმობთ რწმენათა და პრაქტიკულ მოქმედებათა კომპლექსს, რომელთა მეშვეობითაც ადამიანები ურთიერთობენ ან ცდილობენ ურთიერთობა დაამყარონ რეალობასთნ, რომელიც ყოველდღიური გამოცდილების მიღმა მდებარეობს. ჩვეულებრივ ეს სარწმუნოებები და მოქმედებები ფოკუსირებულია აბსოლუტის გარშემო, რომელიც მორწმუნეთა წარმოდგენებში ფიგურირებს, როგორც ღვთაება" (Самыгин С. И., Нечипуренко В. Н., Полонская И. Н. Религиоведение. Ростов-на-Дону, 1996. С. 70).
ამ განსაზღვრებიდან გამოდის, რომ რელიგია ადასტურებს ღმრთისა და ადამიანის არსებობას და მათ შორის ურთიერთობის საშუალებებსაც. რუსი ფილოსოფოსი და ღვთისმეტყველი სერგი ბულგაკოვი რელიგიას განსაზღვრავს, როგორც ადამიანის მიერ ღმრთის შეცნობას და მასთან კავშირის განცდას. ის ახდენს ფაქტის კონსტატაციას, რომ ადამიანს თავიდანვე ახასიათებს და მასში ჩანერგილია რელიგიური ცოდნის განსაკუთრებული ორგანო, ღმრთის შეგრძნება ან ღმრთის მოთხოვნილება და ამიტომაც რელიგია - ეს არის არა სუბიექტური, არამედ ობიექტური მოვლენა, უფრო ზუსტად სუბიექტურ-ობიექტური. რელიგიიდან შეუძლებელია ამოვიღოთ ღმრთის რეალურობა. "ღმერთი არის - ჩემს გარეთ, მაგრამ ჩემთვისაც" (Булгаков С. Н. Свет невечерний. М., 1994. С. 19).
რუსი ფილოსოფოსი შემდეგ განსაზღვრებას აძლევს რელიგიას: "რელიგია ეს არის უშუალო შემეცნება ღმრთისა და ცოცხალი კავშირი მასთან, ის შესაძლებელია რელიგიური ნიჭიერების (მოთხოვნილების - ავტ. შენ.) რელიგიური ორგანოს არსებობის წყალობით, რომელიც არიქვამს ღვთაებას და მის ზემოქმედებას" (Булгаков С. Н. Свет невечерний. М., 1994. С. 21).
ამგვარად, რელიგიის ძირითადი კატეგორიები და კრიტერიუმები შემდეგში მდგომარეობენ:
ჯერ-ერთი, ღმერთი როგორც პიროვნება წარმოადგენს რელიგიის ძირითად შინაარსს, ძირითად კატეგორიას და უმთავრეს კრიტერიუმს.
მეორეც, ადამიანი რმერთს აღიქვამს სულის განსაკუთრებული ორგანოთი - რწმენით, რომელიც სულის რაიმე ერთი მხარის ფუნქცია კი არ არის, არამედ მთელი პიროვნებისა მის განუყოფელ ერთობაში სულისა და სხეულის ყველა ძალთან.
მესამე, რელიგიური გამოვლინების ძირითად ფორმას წარმოადენს ლოცვა, როგორც რელიგიური გამოცდილების საფუძველი. "სადაც არ არის ლოცვ,ა იქ არ არის რელიგია", - ამტკიცებს მ. სერგი. ეს არის რელიგიის კლასიკური განსაზღვრება, ის წარმოადგენს ამოსავალ კანონს რელიგიური ცნობიერების განსაზღვრების ჭეშმარიტებისა და ძირითადი ფორმების შედარებისთვის.
რელიგიური ცნობიერების მხოლოდ ის ფორმაა რელიგია, რომელიც პასუხობს ზემოთმოტანილ ფორმულას: ხოლო ის, რომელიც ეწინააღმდეგება ამ მოთხოვნებს, რელიგიური ცნობიერების დამახინჯებული ფორმაა ან საერთოდ არც შეიძლება იწოდოს რელიგიად. მოსკოვის სასულიერო აკადემიის პროფესორი ა. ი. ოსიპოვი აღნიშნავს: "რელიგიის მრავალფეროვნებისდა მიუხედავად, ნებისმიერი სწავლება, რომელიც შეიცავს თუნდაც ზოგიერთ ფუძემდებლურ ჭეშმარიტებას და ნიშნებს რელიგიისა, მაგრმა უარყოფს სხვებ, არ შეიძლება განვიხილოთ როგორც სრულიად რელიგიური სწავლება" (Осипов А. И. Путь разума в поисках истины. М., 1999. С. 55). და ეს მართლმადიდებლური ღვთისმეტყველების თვალსაზრისია.
რელიგიის წარმომავლობა. დღეისთვის, როგორც სამამულო, ასევე უცხოურ რელიგიათმცოდნეობაში რელიგიასთან, მის წარმომავლობასთან და შინაარსთან დაკავშირებით არსებობს მრავალი ჰიპოთეზა და თეორია. ამ მრავალ ვარაუდთა შორის არის ისეთებიც, როგორიცაა, მაგალითად, შოტლანდიელი ფოლკლორისტის ა. ლანგის და გერმანელი ეთნოგრაფის ვ. შმიდტის გამოკვლევა, რომლებიც ამტკიცებენ თავდაპირველად მონოთეისტური გამოცხადების არსებობას, რომელიც ქრისტიანულ სწავლებასაც ეთანხმება.
მაგრამ თანამედროვე რელიგიათმცოდნეთა უმრავლსობა ქრისტიანულ შეხედულებებს არ იზიარებს. და აქ შეიძლება ვნახოთ საკმაოდ უცნაური მოვლენა. როგორც წესი, რელიგიის სფეროს მკვლევარები თვითონ ან ურწმუნოები არიან ან მცირედმორწმუნენი, თუმცა თავიანთი იდეებითა და კვლევებით ჭეშმარიტებაზე აცხადებენ პრეტენზიას. არ გამოუცდიათ რა არც საკუთარ გულში, არც საკუთარ სულსა და ბუნებაში რწმენის რელიგიური გრძნობა, ისინი საკუთარ გონებაზე დაყრდნობით, რომელიც ხშირად სხვა გრძნობების მიერ ითრგუნება, აწესებენ რელიგიის კანონებს, აკეთებენ დასკვნებს და მორწმუნეებსაც კი არწმუნებენ იმაში, რომ თურმე ამ კანონებით არის საჭირო ცხოვრება. რა თქმა უნდა, ადამიანი, რომელმაც საკუთარ თავზე გამოსცადა რწმენის სიკეთე და საკუთარ გულში შეიგრძნო ღმრთის მადლი, ვერ დაეთანხმება მათ მტკიცებულებებს, თუნდაც ძალით ახვევდნენ თავს ამ უცხო შეხედულებას.
რელიგიათმცოდნეთა აზრს ითვალისწინებენ ცოცხალი რწმენის მაძიებელნი, რომლებიც ხშირად შეიწყნარებენ მათ ცრუ შეხედულებებს ჭეშმარიტებაზე. და, როგორც შედეგი, ასეთი ადამიანები, სავარაუდოდ, ვერასოდეს გამოცდიან რწმენის ძალას, არამედ მუდმივად მოხეტიალე ფილოსოფოსებივით იქნებიან, რომლებიც ცარიელ ადგილზე ეძებენ ჭეშმარიტებას. ადამიანი ისეა მოწყობილი, რომ დამაჯერებლობის გარეშე მკვლევარი ვერ გახდება, და თუკი ის კვლევას მორწმუნის შეხედულებათა პრიზმაში არ გაატარებს, მაშინ ამას არარელიგიურ ცრურწმენათა პოზიციიდან შეუდგება.
წინამდებარე ნაშრომში აქცენტი კეთდება იმაზე, რომ ჭეშმარიტი მკვლევარი, უფრო ზუსტად, მოწმე რელიგიის სფეროში, შეიძლება იყოს მხოლოდ ღრმად მორწმუნე ადამიანი, რადგან მისთვის მისაწვდომია და გასაგებია ადამიანის გულის ის საიდუმლო კუნჭულები, რომლებსაც ვერასოდეს გულისხმაყოფს ათეისტი, მატერიალისტი ან უბრალოდ ინდიფერენტული ადამიანი. ამიტომაც, თუკი მილიონობით მორწმუნე ქრისტიანის გამოცდილებასა და მოწმობას დავეყრდნობით, შეიძლება თამამად ვამტკიცოთ ის ჭეშმარიტება, რომ თავდაპირველი და ჭეშმარიტი რელიგია მონოთეიზმია.
რელიგიური ურთიერთობის მოთხოვნა - ადამიანში ჩანერგილი თვისებაა, და აქედან გამოდის ის, რომ რელიგიურობა თავიდანვე ახასიათებდა კაცთა მოდგმას. ამას უმეტესწილად თანამედროვე მეცნიერებაც აღიარებს, და ახდენს იმ ფაქტის კონსტატირებას, რომ "კაცობრიობის ისტორიაში (და პრეისტორიაში) უცნობია არსებობის აბსოლუტურად არარელიგიური სტადია" (Самыгин С. И., Нечипуренко В. Н., Полонская И. Н. Религиоведение. Ростов-на-Дону, 1996. С. 8).
რელიგიათმცოდნეობის ერთ თანამედროვე სახელმძღვანელოში ავტორები ამტკიცებენ, რომ "რელიგია, რამდენადაც გვიხსნის ამას ისტორია, ადამიანის ცხოვრებაში ყველაზე შორეული წარსულიდან არსებობს" (Основы религиоведения. Под ред. И. Н. Яблокова. М., 1994. С. 71). სანიმუშოდ მოჰყავთ ასეთი ფაქტები: "გონიერი ადამიანი გაჩნდა 30-40 ათასი წლის წინათ. დაახლოებით ამავე დროს განეკუთვნება მეცნიერთა მიერ აღმოჩენილი გამოქვაბულების მხატვრობა და ყოფიერების საგნები, რომლებიც ადამიანთა საზოგადოებაში რწმენის არსებობას ადასტურებენ" (Энциклопедический словарь юного историка. Под ред. А. А. Искандерова. М., 1994. С.5).
რაც შეეხება რწმენის დასაბამიერობას, მოცემული მტკიცება ეხმატკბილება ქრისტიანობას, და მასთან სრულ თანხმობაშიც შეიძლება იყოს. რაც შეეხება დროებას, აქ შეიძლება დავეჭვდეთ, რადგან ამისთვის არსებობს სერიოზული წინააღმდეგობა. ჯერ-ერთი, დამტკიცებულია, რომ ადამიანი - სოციალური არსებაა და, როგორც წესი, საზოგადოების გარეშე ცხოვრება მას არ შეუძლია. მეორეც, ე. წ. გონიერი ადამიანი, ანუ homo, გენეტიკურად და ფიზიოლოგიურად არაფრით განსხვავდება თანამედროვისგან. ამ წინაპირობების საფუძველზე შეიძლება ვამტკიცოთ, რომ გონიერი ადამიანი არსებობს იმ დროიდან, რა დროიდანაც არსებობს ადამიანური ცივილიზაცია. ხოლო ე. წ. ისტორიამდელი ან პირველყოფილი ადამიანი უნდა მივიჩნიოთ გონიერად ან ადამიანად ამ სიტყვის სრული მნიშვნელობით. მისი რაღაც განსაკუთრებული სახის ცხოველად მიჩნევა სრულიად შეუძლებელია.
მტკიცებულების სახით შეიძლება მოვიტანოთ ფრანგი მწერლის ვერკორის თეორია, რომელიც მოთავსებულია ფილოსოფიის თანამედროვე სახელმძღვანელოში ავტორის კომენტარებითურთ. თავის წიგნში "ადამიანები თუ ცხოველები" ის აზრობრივ ექსპერიმენტს ატარებს: "ექსპედიცია, რომელიც რამოდენიმე ევროპელისგან შედგება, ანდებში გაემგზავრა და იქ, მიუწვდომელ ადგილას, რომელიღაც ველური ტომი ან ნახევრად ადამიანებისა თუ ნახევრად ცხოველების ჯოგი აღმოაჩინა.
მოხდა ისე, რომ ერთი მათგანი მოკლულ იქნა. ჩნდება შეკითხვა: ვინ მოკლეს? თუ ადამიანი, მაშინ ადგილი უნდა ჰქონდეს სისხლის სამართლის პასუხისმგებლობას. თუ ცხოველი, მაშინ - ასეთი პასუხისმგებლობა არ იარსებებს. მაგრამ როგორ განვსაზღვროთ, მოცემული თემის წარმომადგენლები ადამიანებს განეკუთვნებიან თუ ცხოველებს? ამისი გაკეთება იოლია, ამისთვის საჭიროა მივუთითოთ კრიტერიუმები, რომლებიც განასხვავებენ ადამიანს ცხოველისგან. იწყება განხილვა. ასახელებენ სხვადასხვა კრიტერიუმს: ზნეობრიობას, რელიგიურობას, მეტყველებას, ცნობიერებას და სხვა. მაგრამ აღმოჩნდა, რომ არც ერთი ამ ნიშანთაგან კრიტერიუმად ვერ გამოდგება" (Философия. Под ред. В. П. Кохановской. Ростов-на-Дону, 1995. С. 214). აქედან იბადება კითხვა, მაშ, რის საფუძველზე მივაკუთვნოთ გონიერ ადამიანთა კატეგორიას ის ცოცხალი არსებები, რომლებიც ცხოვრობდნენ 30-40 ათასი წლის წინათ, თუკი უცნობია, ვის განვაკუთვნოთ თანამედროვე ველურები?!
უეჭველად, შეიძლება ვამტკიცოთ, რომ გონიერი ადამიანი არსებობს იმ დროიდან, რა დროიდანაც არსებობს ცილივიზაცია. მაგრამ რა დროიდანაც არსებობს ცივილიზაცია, იმ დროიდან იღებს სათავეს ადამიანთა თანამედროვე მოდგმა. ასე, მაგალითად, თანამედროვე ამერიკელი მეცნიერი ხანტინგტონი თავის წიგნში "ცივილიზაციათა შეჯახება" წერს: "ადამიანური ისტორია - ეს ცივილიზაციათა ისტორიაა. შეუძლებელია კაცობრიობის განვითარების წარმოდგენა სხვა ცნებებში", - და უპირველეს ცივილიზაციათა შორის ასახელებს შუმერულ და ეგვიპტურ ცივილიზაციებს, რომელთა აღმოცენებას თანამედროვე მეცნიერება განაკუთვნებს მეხუთე ათასწლეულს ქრისტეს შობამდე. ეს მონაცემები კი სრულიად ეთანხმება ქრისტიანული ბიბლიის ტრადიციას, როგორც ადამიანის შექმნის დროის, ასევე მონოთეისტური რელიგიის ფორმირების დროის მხრივაც.
ნებისმიერი რელიგიის საფუძველს წარმოადგენს რწმენა, რომლის მიერაც ადამიანი ცდილობს სულიერ სფეროში, მეტაფიზიკურ სივრცეში შეღწევასა და მის შესწავლას. რელიგიასთან დაკავშირებით თანამედროვე ადამიანის შეხედულებას თუ გადავხედავთ, დავინახავთ, რომ მრავალი მეცნიერი ცდილობს გაარკვიოს, ადამიანური ბუნების რომელ სფეროს ეკუთვნის რწმენა და რა განაპირობებს მას.
ფლობს რა რწმენის ანუ რელიგიის მოთხოვნილებას, ადამიანი ამ მოთხოვნილებასაც აკმაყოფილებს, მაგრამ რატომღაც სხვადასხვა მეთოდებით. "ადამიანის რელიგიური გამოცდილების მთელი მრავალფეროვნება შედგება სამი ვითარებიდან. ესენია: საღმრთო ნება, კონკრეტული ხალხის კულტურული ტრადიცია და კონკრეტული ადამიანის აზროვნების თავისებურება. რწმენა იღებს ყველაზე განსხვავებულ ფორმებს. ეს ფორმები იწოდება კიდევაც რელიგიად. ინდუიზმში - ათასობით ღმერთია, იუდაიზმში - ერთი, მაგრამ როგორც ერთ, ასევე მეორე რელიგიასაც საფუძვლად უდევს რწმენა" (Энциклопедия. Под ред. М. Аксеновой. Т. 6. Ч. 1. Религии мира. М., 1996. С. 10). ამგვარად, მრავალი მეცნიერი ამტკიცებს, რომ რწმენა ადამიანის აზროვნების თავისებურებებში იმალება.
გარდა ამისა, მთელი რიგი მეცნიერებისა ამტკიცებენ, რომ რწმენა რელიგიურ გამოცდილებას ეფუძნება. ასე, მაგალითად, უ. ჯეიმსი თავის წიგნში "რელიგიური გამოცდილების მრავალფეროვნება" ცდილობს დაამტკიცოს, რომ "რელიგიის საკითხთა კვლევაში მან სრულიად უარი თქვა რაციონალიზმის ჩვეულებრივი მეთოდებისგან და თავისი მსოფლმხედველობა აზროვნების კანონებს კი არ დააფუძნა, არამედ პირადი განცდის უშუალოდ შესაცნობ ფაქტს" (Джеймс У. Многообразие религиозного опыта. М., 1993. С. 3).
ჯეიმსი ამტკიცებს, რომ რელიგია იმალება არა ადამიანის ცნობიერებაში, არამედ მის ქვეცნობიერში. მაგრამ ყველა ამ მტკიცებულებათა შორის ჯერაც არ არის ერთი არსებითი ფაქტორი, კერძოდ ის, რომ ადამიანური რელიგიური აზროვნების ან რელიგიური გამოცდილების მთელი მრავალფეროვნება განპირობებულია ადამიანური ცხოვრების სულიერ-ზნეობრივი სიწმიდით.
ასე, მაგალითად, ქრისტიანობა ასწავლის, რომ ადამიანი ღმერთს შეიცნობს არა გონების დაძაბვით, არა ექსტატიური განცდის მეშვეობით, არამედ გულის სიწმიდით. "ნეტარ არიან მოწყალენი, ვინაიდან ისინი შეწყალებულნი იქნებიან" (მათე 5:7). გულის სიწმიდე განაპირობებს სწორ წარმოდგენას ღმერთზე, რელიგიასა და რელიგიურ გამოცდილებაზე. ადამიანი, რომელიც ცხოვრების მაღალზნეობრივ წესს ეწევა, სწორად აზროვნებს საღმრთო საგნებთან დაკავშირებითაც. და ამ რელიგიათა მთელი მრავალფეროვნებისა და რელიგიური გამოცდილების მიზეზი დევს არა ადამიანის ცნობიერებაში, არა მის ქვეცნობიერში, არამედ სულის ონტოლოგიაში.
გაგრძელება იქნება.
თარგმანი შესრულებულია საიტ "აპოკალიფსისის" რედ. მიერ.
წყარო: Путь оккультизма : Ист.-богосл. исслед. / Священник Николай Карасев. - М. : Пренса, 2003