საეკლესიო სამართალი - დავა ნათლისღების შესახებ წმ. მღვდელმოწ. კვიპრიანეს დროს, პაპი სტეფანე და ნეტ. ავგუსტინე - აპოკალიფსისი

იერუსალიმის პატრ. დოსითეოს ნოტარა, "თორმეტწიგნეულიდან" (პირველი სისტემატური გადმოცემა ზოგადსაეკლესიო ისტორიისა მართლმადიდებლური პოზიციიდან): "ლათინთა მტკიცებულების პასუხად, თითქოსდა ნათლობის შესრულებას (ეკლესიისკენ მოქცეულ) მწვალებლებზე პაპ სტეფანეს მოწინააღმდეგეები განაკუთვნებდნენ არა რწმენის, არამედ საეკლესიო დისციპლინის სფეროს; აქვე კართაგენის კრების მამათა მიერ გადანათვლის (ἀναβαπτίσμου) დამტკიცების შესახებ; აქვე იმის შესახებ, რასაც კვიპრიანეზე ამბობდა ავგუსტინე, როდესაც ეს საკითხი გაირკვა; აქვე იმათ შესახებ, ვინც ნათლისღების დროს არ იყენებს უფლის მიერ განსაზღვრულ ფორმას (εἴδει), რომელთაც სტეფანე იღებდა გადანათვლის გარეშე".

... 255 წ. კართაგენში შედგა პირველი კრებითი გარჩევა საკითხისა მწვალებელთა ნათლისღების შესახებ. ამ კრებაზე ზოგიერთმა, მოციქულთა გადმოცემისა და კათოლიკე (საყოველთაო) ეკლესიის საზოგადო ჩვეულების თანახმად, მიიჩნია, რომ მწვალებლებში კანონიერად მონათლული კვლავ არ უნდა გადაინათლოს. სხვები მიჰყვებოდნენ საწინააღმდეგო შეხედულებას, და ამტკიცებდნენ, რომ არსებობს მხოლოდ ერთი ნათლობა - საეკლესიო, ამიტომაც, მწვალებლებს, როგორც ეკლესიის გარეთ მყოფთ, არ შეიძლება ჰქონდეთ ჭეშმარიტი და კათოლიკე (საყოველთაო) ნათლისღება. ამრიგად, იმის შემდეგ, რაც ამაზე იმსჯელეს, შედეგად განსაზღვრეს და დაადგინეს, რომ არავის შეუძლია მონათლული იყოს ეკლესიის გარეთ, რადგან არსებობს მხოლოდ ერთი ნათლისღება - ის, რაც კათოლიკე (საყოველთაო) ეკლესიაშია.

ასე ცუდად განმარტეს მათ მოციქულთა გადმოცემა და შეავიწროვეს აზრი იმისა, რასაც მოციქული ამბობს ზოგადი აზრით. რაც შეეხება იმათ, ვინც კანონიკურად იყო მონათლული მართლმადიდებლობაში, შემდეგ კი გაშორდა ეკლესიას და გადავიდა მწვალებლებთან, თუ ისინი კვლავ დაუბრუნდებოდნენ ეკლესიას, შეიწყნარებდნენ არა ნათლისღებით, როგორც ამას ასწავლიდა ნავატი, არამედ ლოცვითა და ხელის დადებით.

ამის შესახებ მტკიცედ და კრებითად წერდა დიდი კვიპრიანე, და ამბობდა, რომ მწვალებლებმა, იერემიას მიერ მეორე თავში ნათქვამის შესაბამისად, "მიატოვეს ცოცხალი წყაროსთვალი და ამოკვეთეს თავისთვის ჭები, დანგრეული ჭები, წყალს რომ ვერ იკავებენ" (იერ. 2:13). ამიტომაც იერონიმე თავის თხზულებაში "საუბარი ლუციფერიანელთა წინააღმდეგ" წერდა: "ნეტარი კვიპრიანე ცდილობდა თავიდან აეცილებინა ჩვეულებრივი ტბები და არ დაელია უცხო წყაროდან" (1). ამიტომაც უარყოფდა კვიპრიანე მწვალებელთა ნათლობას, და სრულიად ამაოდ. თუმცა, ამას ის აკეთებდა არა კამათისადმი სიყვარულით და ეს გადაწყვეტილება არ განუმტკიცებია ანათემით, რის გამოც ის გაკიცხულ იქნა არა როგორც მწვალებელი, რადგან ჯიუტად არ დადგომია თავის შეხედულებას.

მაგრამ ამაზე არ შეჩერდა კვიპრიანე. უფრო მტკიცე რომ ყოფილიყო მის მიერ მიღებული დადგენილება, იმავე წელს (ან 258 წ-ს) მან მოიწვია კიდევ ერთი კრება, რომელსაც ესწრებოდა 71 ეპისკოპოსი ნუმიდიიდან და აფრიკის სხვა მხარეებიდან, და ითხოვა, რათა ყოველს თავისი აზრი გამოეთქვა განსახილველ საკითხზე. მრავალი დავის, უარყოფისა და მსჯელობის შემდეგ განსაზღვრულ იქნა, რომ, პირველი, - ვინც თავიდანვე ეკლესიაში იყო, შემდეგ კი უარყო რწმენა და მოგვიანებით კვლავ ეკლესიას დაუბრუნდა, უნდა შეეწყნარებინათ როგორც ერისკაცი და არა სხვაგვარად. მეორეც, - მწვალებელთა ნათლობა არა მარტო უძლურად, არამედ არარსებულადაც უნდა ჩაითვალოს, ასე რომ ეკლესიისკენ მოქცეული მწვალებლები იღებენ პირველ ნათლობას და არ გადაინათლებიან ხელმეორედ, რადგან მწვალებელთაგან მონათლულებს, არა თუ არ მიუღიათ ჭეშმარიტი ნათელი, არამედ შეიბილწნენ კიდეც მწვალებელთა წყლებით. ამის შესახებ კვიპრიანე წერს იუბაიანესადმი მიწერილ წერილში.

ამრიგად, როდესაც ხსენებულმა 71-მა ეპისკოპოსმა ყოველივე ზემოთთქმული განსაზღვრა და ეს კრებითად სხვებსაც მიწერა, კრებითი ეპისტოლე რომის პაპ სტეფანესაც გაუგზავნა. მაშინ სტეფანემ რომში მოიწვია კრება, და გამოაცხადა, რომ ამ ეპისტოლეს არ გააჩნია არანაირი ძალა და განაწესა ცდილიყვნენ არ გაემეორებინათ მწვალებელთა ნათლისღება, რადან ისინი ისევე ნათლავენ, როგორც ეკლესიაში, ასე რომ ისინი, ვინც მათ მიერ იყო მონათლული და კვლავ ისურვებს ეკლესიისკენ მოქცევას, მხოლოდ ხელისდადებით უნდა მიეღოთ.

ლათინები ამტკიცებენ, ძველები პაპ სტეფანეს დადგენილებას ეწინააღმდეგებოდნენ იმიტომ, რომ საკითხს მწვალებელთა ნათლისღების შესახებ განაკუთვნებდნენ არა რწმენის, არამედ საეკლესიო დისციპლინის სფეროს, რომელიც ხშირად, სხვადასხვა გარემოებათა გამო, შეიძლება შეიცვალოს.

მაგრამ უპირველეს ყოვლისა უნდა ითქვას, რომ საკითხი ეხებოდა არა საეკლესიო დისციპლინის, არამედ სარწმუნოების სფეროს, რადგან დავა მიდიოდა არა იმდენად იმაზე, დასაშვებია თუ არა მონათლულ მწვალებელთა გადანათვლა, არამედ უფრო იმაზე, აძლევს თუ არა ნათლობა მწვალებლებს ცოდვათა მიტევებას ასაღორძინებლად, და ყოველი, ვინც წაიკითხავს კვიპრიანეს, ფირმილიანესა და დიონისეს ეპისტოლეებს, ასევე კართაგენის კრების საქმეებს, დარწმუნდება, რომ მთელი მსჯელობები ეხებოდა სწორედ ამ საკითხს.

ასე, მაგალითად, ვიქტორინე ტაბრაკელმა თქვა: "მწვალებლებს თუ ნათლისღებისა და ცოდვათა მიტევების უფლებას მივანიჭებთ, მაშინ რისთვის ვგმობთ მათ და ვუწოდებთ მწვალებლებს?" სატიუსმა სიცილიბიდან თქვა: "თუკი მწვალებლებს მათ ნათლისღებაში ცოდვები მიეტევებათ, მაშინ უმიზეზოდ ბრუნდებიან ისინი ეკლესიაში". ამგვარი სახის კითხვებს ძველები თუ მხოლოდ საეკლესიო დისციპლინის სფეროს მიაკუთვნებდნენ, ეს იქნებოდა ნიშანი იმისა, რომ მათ გამოუჩენიათ წარმოუდგენელი უმეცრება და სიბრიყვე, რადგან ასეთი დავა ესოდენ უმნიშვნელო საკითხთა გამო მოუწყვიათ.

გარდა ამისა, ძველებს ეს საკითხები მხოლოდ საეკლესიო დისციპლინისთვის რომ განეკუთვნებიანთ, მაშინ ისინი ჩვეულებიდან და ტრადიციიდან (παράδωσις) გამომდინარე უნდა გადაეჭრათ, რადგან საეკლესიო წეს-განგებები და დისციპლინარული საკითხები ჩვეულებიდან და ტრადიციიდან გამომდინარე განიხილებიან. კვიპრიანეს მომხრეები კი ნათლად ამბობდნენ, რომ ამ საკითხში არ უნდა დავეყრდნოთ რაიმე ჩვეულებას ან ტრადიციას, - ასე ამბობდა, მაგალითად, ლიბოზი ვაგიდან: "უფალი სახარებაში ამბობს: "მე ვარ - ჭეშმარიტება" (ინ. 14:6), და არ უთქვამს: "მე ვარ - ჩვეულება". ამრიგად, თვით ჭეშმარიტებისავე მოწმობით, ჩვეულება უნდა უთმობდეს ჭეშმარიტებას". ასევე ფელიქს ბუზლაცენელმა თქვა: "ნათლისღების გარეშე მწვალებელთა მიღების საკითხში ნურავინ მისცემს უპირატესობას ჩვეულებას გონიერებისა და ჭეშმარიტების წინაშე". ჰონორატმა ტუკიდან თქვა: "რადგან ქრისტე არის ჭეშმარიტება, ჩვენ უფრო ვალდებულნი ვართ მივდიოთ ჭეშმარიტებას, ვიდრე ჩვეულებას". თვით კვიპრიანე თავის სამოცდამეათე წერილში ამბობს: "არ უნდა განვაწესებდეთ ჩვეულების საფუძველზე", არამედ ვამტკიცოთ ჭეშმარიტების საფუძველზე.

შემდეგ, თუკი ჩვენ სხვადასხვა გონივრული მიზეზის გამო დრო და დრო დასაშვებად მივიჩნევთ ცვლილებებს საეკლესიო წყობასა და დისციპლინაში, ეს იმიტომ, რომ ასეთი სახის დადგენილებები დაკავშირებულია არა საღმრთო გამოცხადებასთნ, არამედ საეკლესიო ცხოვრების საჭიროებებთან (οἰκονομία τῆς Ἐκκλησίας). მაგრამ კვიპრიანეს მომხრეები დაბეჯითებით ითხოვდნენ, რომ საგანი, რომელსაც ისინი არჩევდნენ, განეკუთვნებოდა სწორედ საღმრთო გამოცხადებას. მაშ, როგორ შეეძლოთ მათ ეს საკითხი ამავდროულად საეკლესიო წეს-განგებებისადმი განეკუთვნებინათ?

ნახეთ კვიპრიანეს წერილი იუბაიანესადმი, სადაც ნათქვამია: "ზოგიერთი ამაოდ გვიპირისპირებს ჩვეულებას, თითქოსდა ჩვეულება ჭეშმარიტებაზე მაღლა იდგეს და თითქოსდა სულიერ საქმეებში უნდა მივდევდეთ არა იმას, რაც უკეთესობისთვის გამოგვეცხადა სულიწმიდის მიერ. არაგანზრახვით შემცოდე ჯერ კიდევ შეიძლება მიტევებულ იქნას... მაგრამ ვინც საღმრთო განსწავლისა და გამოცხადების შემდეგ შეგნებულად და განზრახვით იჯიუტებს თავის ცდომილებაში, ის უკვე მიუტევებლად ცოდავს" (2). გარდა ამისა, ისინი თავს იქებდნენ მით, რომ მათი აზრი მომდინარეობდა არა უბრალოდ გამოცხადებიდან, არამედ აღიარებდნენ, რომ ის მოცემულია თვით წმიდა წერილში. ამიტომაც კართაგენის კრებაზე ნოვატი ამტკიცებდა: "მთელი წერილი გვიდასტურებს ერთიან და ერთადერთ საეკლესიო ნათლისღებას: შედეგად, ჩვენ უნდა გამოვხატოთ ჩვენი რწმენა, რომ მწვალებლები და სქიზმატიკოსები (haereticos et schismaticos), რომლებიც ეკლესიაში მოდიან და ცრუდნათელღებულებად იწოდებიან, უნდა მოინათლონ... ამიტომ, მე თვითონაც ვნათლავდი ყველას იქიდან დაბრუნებულს". ნემეზიანე ტუბუნელმა თქვა: "ნათლობა, რომელსაც იძლევიან მწვალებლები და სქიზმატიკოსები, არ არის ჭეშმარიტი, რაც წმიდა წერილში ყველგან ნაუწყებია". იანუარიუსმა ლამბეზიდან თქვა: "წმიდა წერილის ავტორიტეტის თანახმად განვსაზღვრავ, რომ ყველა მწვალებელი უნდა მოინათლოს და ამ გზით შემოუერთდეს ეკლესიას" (3).

სხვა ეპისკოპოსებსაც მოჰყავდათ მრავალი გამონათქვამი წმიდა წერილიდან, მათ შორის ასეთიც: "რას იზამენ მკვდრებისთვის ნათელღებულნი?" (1 კორ. 15:29), და "წყლისაგან უცხოჲსა განეშორე და წყაროჲსგან უცხოჲსა ნუ ჰსუამ" (ახ. ქართ.: "უცხო წყლებს განეშორე და უცხო წყლებს ნუ სვამ") (იგავნი 9:18): და კიდევ: "ყველაფერი, რასაც უწმიდური მიეკარება, გაუწმიდურდება" (რიცხვ.19:22) და "ერთია უფალი, ერთია რწმენა, ერთია ნათლისღება" (ეფეს. 4:5). მიუხედავად ამ ყველაფრისა, სტეფანეს არც ერთხელ არ დაუმოწმებია თავისი უზენაესობა, თავისი პაპისტური უპირატესობა, როგორც უნდა ყოფილიყო, საკითხი თუ საეკლესიო დისციპლინას ეხებოდა, არამედ დაიმოწმა გადმოცემა, რომელიც წარმოადგენს არა საეკლესიო დისციპლინის, არამედ რწმენის კანონს: "დაე ნურავინ შემოიტანს რაიმე ახალს, გარდა იმისა, რაც გადმოგვეცა". მაგრამ კვიპრიანე ამბობდ,ა რომ წმიდა წერილის მოწმობას უპირატესობა უნდა მივანიჭოთ ამგვარ გადმოცემასთან შედარებით. ამიტომაც წერდა პომპეუსს: "საიდან არის ასეთი გადმოცემა? მოდის თუ არა ის უფლისგან და სახარებისეული ძალაუფლებისგან, ან იქნებ მოციქულთა განკარგულებით და ეპისტოლეებით გადმოგვეცა? ეს რა სიჯიუტეა, რა აკვიატებაა ადამიანური გადმოცემა ვამჯობინოთ საღმრთო განკარგულებას, და ყურადღება არ მივაქციოთ იმას, რომ ღმერთი ყოველთვის მრისხანებს და ბრაზობს, როდესაც ადამიანური გადმოცემა არღვევს და გვერდს უვლის საღმრთო მცნებას. ამის შესახებ ის ხმამაღლა ამბობს ესაია წინასწარმეტყველის პირით: "პირით მომიახლოვდა ეს ხალხი და ბაგით მადიდებს მხოლოდ, გულით კი შორს არის ჩემგან და ამაოდ მომაგებენ პატივს, რადგან კაცთა ნამცმებსა და მოძღვრებებს ასწავლიან" (ეს. 29:13) (4).

ეს ყველაფერი ნათლად აჩვენებს, რომ სხვა მამები მწვალებელთა ნათლობის საკითხს არ მიიჩნევდნენ საეკლესიო დისციპლინის საკითხად, არამედ თვით სარწმუნოების სფეროს განაკუთვნებდნენ, და ფიქრობდნენ, რომ სწორედ რწმენაში სცოდავდა სტეფანე. დაე თუნდაც ეს მამები ცდებოდნენ - ამაზე უკვე დავაც არ შეიძლება, - მიუხედავად ამისა მათი მაგალითიდან შეიძლება ვნახოთ, რომ ძველებმა არაფერი იცოდნენ არც პაპის თვითძალაუფლებაზე (αὐτοκρατορίαν), და არც მის უცდომელობაზე.

ავგუსტინე, როდესაც დონატისტებს ედავებოდა, რომლებიც თავიანთი მწვალებლობის სასარგებლოდ კვიპრიანეს ზოგიერთ ფრაზას იყენებდნენ, მათ პასუხობდა (იხ. "დონატისტთა ნათლობის შესახებ", წიგნი II, თ. 4): "კვიპრიანე ნათლად აჩვენებ, რომ ის მზად იყო გაესწორებინა თავისი აზრი, ვინმეს რომ დაემტკიცებინა მისთვის, რომ ქრისტეს ნათლობა შეიძლება მოცემულ იქნას მათ მიერ, ვინც განდგა, ზუსტად ისევე, როგორც ის არ იკარგება განდგომილების დროს; ამის დასამტკიცებლად ჩვენ უკვე ბევრი ვილაპარაკეთ.

აქედან ჩანს, ჯერ-ერთი ის, რომ ავგუსტინე კვიპრიანეს მხრიდან სტეფანეს დადგენილების არშესრულებას შეცდომად არ მიიჩნევდა; პირიქით, მას პატიობდა იმით, რომ კვიპრიანე გამოსწორდებოდაო, მის შეცდომაზე რომ მიეთითებინა მსოფლიო კრებას, რომელსაც უნდა განეხილა ეს საკითხი.

მეორეც, ავგუსტინე აღიარებს, რომ კვპირიანე მიიღებდა შესწორებას მისთვის ვინმეს რომ შეეგონებინა და მიეთითებინა მისი შეხედულებების მცდარობა; პაპი სტეფანე უცდომელი რომ ყოფილიყო, როგორ შეეძლო კვიპრიანეს არ ესმინა პაპ სტეფანესთვის, და მეტიც, შეწინააღმდეგებოდა მას, თანაც აგდებული ტონით და ბრალდებებით მწვალებლობასა და მკრეხელობაში?

მესამეც, ავგუსტინე ამბობს, რომ კვიპრიანე გადასინჯავდაო თავის აზრს, ჭეშმარიტება რომ დაედგინა ეკლესიის სისავსის კრებას, მაშსადამე, ავგუსტინე არ მიიჩნევდა, რომ რწმენის საკითხები საბოლოო გადაწყვეტას იღებენ პაპისგან, და არ ფიქრობდა, თითქოსდა პაპის სამსჯავრო აღემატება ეკლესიის სისავსის კრებებს.

მეოთხეც, ავგუსტინე აღიარებს, რომ ვერ გაბედავდა დავას კვიპრიანესთან, თავად მას "ეკლესიის სისავსის ერთსულოვანი ავტორიტეტი" რომ არ განამტკიცებდეს, და არ ამბობს: "რომის პაპის განსაზღვრება რომ არ მამტკიცებდეს, რადგან ის უცდომელიაო" - ეს ავგუსტინეს არ უთქვამს, რადგან არაფერი იცოდა და არც რაიმე სმენოდა პაპის ამგვარი ძალაუფლებისა და უცდომელობის შესახებ.

დონატისტები ავგუსტინესთან დავაში მუდმივად იმოწმებდნენ კართაგენის კრებას, რომელიც კვიპრიანეს დროს იყო მოწვეული, მაგრამ ავგუსტინეს არ დაუპირისპირებია მათთვის პაპი სტეფანე, არც განუკითხავს ეს კრება, არამედ იმ ადგილობრივ კრებას დაუპირისპირა ეკლესიის სისავსე, რომლის შესახებაც ხშირად ლაპარაკობს და ამბობს, რომ გვიანდელ კრებათა დადგენილებები უნდა ვამჯობინოთ ადრინდელ კრებებს, საყოველთაო კრებები კი - ადგილობრივებს (6).

თანაც არა მარტო სტეფანესადმი დიამეტრალურად საპირისპირო პოზიციის მქონენი, არამედ ისინიც კი, ვისაც არ უნდოდა მწვალებელთა ნათლობა, ყველაფერში როდი მისდევდნენ სტეფანეს აზრს, არამედ მხოლოდ ნაწილობრივ. რადგან სამმა კრებამ - არელატის, ნიკეის და კონსტანტინოპოლის (ეს ბოლო ორი კრება იყო მსოფლიო, და მათი დადგენილებები მიიღო მთელმა ეკლესიამ) - განსაზღვრეს, რომ იმ მწვალებელთა ნათლობა, რომლებიც იყენებდნენ არა იმ ფორმას (εἴδος), რომელიც გვამცნო ქრისტემ, ძალადაკარგულია, ხოლო ამგვარ მწვალებელთა რაოდენობა (რომლებიც არ იყენებდნენ ამ ფორმას) იმ პერიოდში უამრავი იყო. სტეფანე კი შეიწყნარებდა არა რომელიმე კონკრეტული მწვალებლების, არამედ განურჩევლად ყველა მწვალებლის ნათლისღებას.