აპოკალიფსისი > განმარტება
როგორ განვასხვავოთ ერთმანეთისგან
ბიბლიურ დრო-ჟამთა ბუკვალური და სიმბოლური მნიშვნელობები?
ადრინდელ პუბლიკაციებში უკვე გვქონდა საუბარი იმის შესახებ, რომ წმ. წერილში ნათქვამის (ან ნანახისა თუ აღწერილის, როგორც ეს არის გამოცხადების წიგნის ხილვებში) სიმბოლური გააზრება შესაძლებლობას გვაძლევს ბუკვალურ საგნებსა და მოქმედებებში დავინახოთ სრულად განსაზღვრული არაბუკვალური (ანუ აბსტრაქტული, მეტაფორული და ა. შ.) მნიშვნელობები.
ბუკვალურ ცნებებთან ასეთი მნიშვნელობები დაკავშირებულია ერთგვარი მსგავსებით, - მაგრამ არ შემოიფარგლებიან მისით, არამედ ადიან უფრო ვრცელ, კრებით ან ამაღლებულ მნიშვნელობებამდე. თანაც სწორედ "აზრის ამაღლება" ძირითადი მიზეზია იმისა, რომ წმიდა ტექსტები ხშირად მიმარტავენ სიმბოლურ და მეტაფორულ მნიშვნელობებს იმ შემთხვევებში, როდესაც ცნობილი და ხილულის მეშვეობით საჭიროა დაიხატოს რაღაც უფრო ამაღლებული, არააშკარა ან უხილავი.
ამასთანავე "აზრთა გადატანა" ბუკვალური გაგებიდან სიმბოლურში არ იწვევს მათ აღრევას: მისდევს რა სიმბოლურ აღქმას, ადამიანი "გონებით უნდა ამაღლდეს მათი ბუკვალური განსხვავების დასანახად", - ამიტომ ნაკლებად თუ ვინმეს შეუძლია ისეთი აზროვნება, რომ არ შენიშნოს და არ შეიგნოს საკუთარი დასკვნების "დონის შეცვლა", და საკუთარ თავს არ მისცეს ანგარიში იმაში, თუ რომელ გაგებას მისდევს ამჟამად.
სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, ბუკვალურ და სიმბოლურ (აბსტრაქტულ) აღქმათა განსხვავება ყოველთვის საკმაოდ ცხადია - და ნებით თუ უნებლიედ ყოველი მკითხველის ან მსმენელის მიერ გააზრებულია.
(აბსტრაქციის დონესთან, ანუ ბუკვალური საგნის
სიმბოლური მნიშვნელობის განყენების ხარისხთან, დაკავშირებით ყველაფერი მარტივად როდია:
ერთ სიმბოლოში შეიძლება გამოხატულნი იყოს არაბუკვალური მნიშვნელობები, რომელთაც აბსტრაქციის
სხვადასხვა დონე გააჩნიათ. ამიტომაც ადამიანი რომც ხედავდეს და შეიგნებდეს ერთ ასეთ
დონეთაგანს, უფრო მაღალი დონის აბსტრაქციის გაგება მისთვის შესაძლოა მიუწვდომელი გახდეს).
მაგრამ, ყოველივე ზემოთთქმული სამართლიანია მხოლოდ იმ შემთხვევებისთვის, როდესაც საგან-სიმბოლოს "შეუფერებლობა" იმ მეტაფორული აზრისთვის, რომლის მიერაც არის ის მონიშნული, საკმაოდ აშკარაა.
რაც შეეხება ბიბლიურ სიმბოლიზმს, რომლებიც სხვადასხვა დროსა და ვადებზე უთითებენ, - ამგვარ მეტაფორათა პირველსახეებად ხშირად გამოდიან საათები, დღეები, თვეები, სეზონები, წლები და ა. შ., ანუ ის ცნებები, რომელთაგან თითოეული ბუკვალური აზრითაც დროის რაიმე მონაკვეთს აღნიშნავს. და რადგანაც ასეთ შემთხვევაში საბოლოო აზრი (მიზანი) სიმბოლოს დახმარებით იხატება, რომელიც თავისი ბუკვალური აზრით ეხება იმავე აზრობრივ სფეროს, - აშკარად ბუკვალური და არააშკარად სიმბოლური აზრები ასეთ მეტაფორებში გაყოფილნი არ არიან თვით ცნებათა დონეზე (როგორც, მაგალითად, ერთმანეთისგან განსხვავდებიან ცნებები "ადამიანი" და "ლომი"). ასე რომ, იმ შემთხვევაში, როდესაც "წლის" სიმბოლოდ გამოდის ბუკვალური "დღე" - მათი ხილული განსხვავება იზღუდება რიცხობრივი (ანუ რაოდენობრივი) მნიშვნელობებით, და მკითხველს არ კარნახობს ცნება "დღე" განიხილოს როგორც მეტაფორა.
ამრიგად, თუკი უმეტეს შემთხვევაში მნიშვნელობათა გადატანა მიდის განყენებულ მნიშვნელობებამდე, და მსმენელს შეგნებული აქვს, რომ ესა თუ ის ბუკვალური განსაზღვრება აღიქვას როგორც მეტაფორა, - დროთა ბიბლიური სიმბოლოების მეტაფორული მნიშვნელობები შეიძლება არააშკარა იყოს იმ მიზეზით, რომ წმიდა ტექსტებში მითითებული დროები და ვადები ხშირად შეიძლება "წაკითხულ" იქნას მხოლოდ მათ პირვანდელი (ანუ ბუკვალური) მნიშვნელობით, და ამ დროს არ განვიცდიდეთ არანაირ "ლოგიკურ დისკომფორტს".
(მაგალითად, თუ ხდება ისეთი ვითარება, როდესაც "ლომს" უწოდებენ ადამიანს, - არავინ იფიქრებს, რომ ლაპარაკია არა კაცთა მოდგმის წარმომადგენელზე, არამედ კატისებრთა ოჯახის წარმომადგენელ მტაცებელზე. ასე რომ, როდესაც განსაზღვრულ კონტექსტში ვხვდებით სახელწოდება "ლომს", მკითხველი ან მსმენელი ამ ცნებაში იქვე ხედავს საკმაოდ კონკრეტულ ხატობრივ აზრს.
მაგრამ თუ ლაპარაკია "ხუთ თვეზე" გამოცხადების 9:5-დან ან 9:10-დან, - არ არსებობს აუცილებლობა ეს თვეები აღქმულ იქნას არა როგორც ბუკვალურ ვადად, არამედ როგორც სიმბოლოდ, რომელიც რომელიღაც წლებად დაყოფილ განსაკუთრებულ დროებაზე მიუთითებს. ასე რომ, იმ შემთხვევაში, თუკი გამოცხადების წიგნის "ხუთ თვეს" გააჩნია არა ბუკვალური, არამედ სიმბოლური აზრი, - აქ, ერთგვარი მეტაფორის არსბობის ფაქტი ასე აშკარად არ ფიგურირებს).
დროთა და
ჟამთა ბუკვალური და სიმბოლური მნიშვნელობების გაყოფის საკითხი საერთოდ გადაუჭრელადაც
კი მოგვეჩვენებოდა, რომ არა ის ვითარება, რომ თვით "დროის" ცნება საკუთარ
თავს ვერ განსაზღვრავს, და აზრს მხოლოდ ადამიანის მიერ ხილულ და შეგნებულ რეალობაში
მომხდარ ცვლილებათა შეფასებით იღებს. ანუ რაოდენობრივი აზრით განსაზღვრული დრო შეიძლება
დათვლილ იქნას მხოლოდ რაღაცის დასაწყისიდან ვიდრე რაღაცის დასასრულამდე, და არსებითად
მისგან დამოუკიდებელ მოვლენათა შორის არსებულ "მანძილს" წარმოადგენს.
(ამასთან სისტემაში, სადაც არ არის და არ
შეიძლება იყოს რაიმე ცვლილება, თვით ცნება "დროის" განსაზღვრა შეუძლებელია).
სწორედ ამ მიზეზით ე. წ. "ასტრონომიული" დრო დედამიწის მცხოვრებთათვის საკმაოდ ობიექტურ ცნებას წარმოადგენს, - რადგან დროის მეთოდური განსაზღვრისას, რომელიც მოიცავს დედამიწისა და მზის მდგომარეობათა რაოდენობრივად განმეორებად ცვლილებებს, ნებისმიერი ვადა შეიძლება დაყენებულ იქნას რიცხობრივი სახით ისე, რომ ადამიანები მთელ მსოფლიოში დროის მსგავს წარმოდგენას ერთმნიშვნელოვნად (ანუ განსხვავებათა გარეშე) "წაიკითხავენ" და აღიქვამენ.
ხოლო რადგან "დროის" ცნება პირდაპირ არის დაკავშირებული ადამიანის მიერ რეალობაში დანახულ ცვლილებებთან, - დროის რომელიმე ბიბლიური პერიოდის სიმბოლური აზრის გაგებამდე შეიძლება მივიდეთ იმ მოვლენათა განხილვით, რომლებსაც დროის ეს პერიოდები განსაზღვრავენ.
ასე, მაგალითად, თუკი რომელიმე მოვლენას ტექსტში ეწოდება "თესვა" და "მკა", და ამასთან მითითებულია, რომ მათ შორის გავა "შვიდი დღე", - ამგვარი მტკიცებულების მკაცრი ბუკვალური გაგება მკითხველს გადაუჭრელ წინააღმდეგობამდე მიიყვანს. რადგან მისი ცოდნა და გამოცდილება მას უკარნახებენ იმ ვითარებაზე, რომ ბუკვალური დრო, რომელიც ერთმანეთისგან განყოფს "თესვად" და "მკად" სახელდებულ მოვლენებს, აშკარად არ შეესაბამებიან თვით ამ მოვლენათა ბუკვალურ მნიშვნელობებს (რადგან, შუალედური პერიოდი მათ შორის ძალიან მცირეა). შედეგად, ყოველი, საღად მოაზროვნე ადამიანი, აუცილებლად მივა იმის შეგნებამდე, რომ მტკიცებულება "თესვასა და მკას შორის არსებულ შვიდ დღეზე" არ უნდა აღიქვას ბუკვალურად.
მიუხედავად ამისა, მსგავს სიმბოლოთა სწორ აღქმამდე რომ მივიდეს, მკითხველს მოუწევს განიხილოს სხვადასხვა ვარიანტები, და იპოვოს პასუხები განსჯის პროცესში აღმოცენებულ დამატებით კითხვებზე.
მაგალითად, თუ ის დაიწყებს აზროვნებას წინაპირობიდან, რომ "შვიდი დღე" ბუკვალური გაგებით დღეებია, - მას ასევე მოწუევს ანალოგიური მნიშვნელობები ჰპოვოს სიმბოლურ ცნებებში "თესვა" და "მკა", რათა მათ მიერ აღწერილი მოვლენები სინამდვილეში დაყოფილნი იყონ შვიდი ბუკვალური კალენდარული დღით.
თუმცა, ყველაფერი ის, რაც კი ხილულ სამყაროში შვიდი ბუკვალური კალენდრული დღის განმავლობაში შეიძლება მოხდეს, შეუძლებელია წარმოდგენილ იქნას ცნებებით "თესვა" და "მკა" (რადგან ეს არის კაცობრიობისთვის უმნიშვნელოვანესი სიმბოლური სახეები, რომელთა შორისაც რეალობაში საკმაოდ ხანგრძლივი პერიოდი ძევს).
(ხოლო თუკი რომელიმე ავტორი უგულებელყოფს ამ ლოგიკას, და მკითხველს შეთავაზებს მსგავს აზრობრივ კონსტრუქციას, - ის თავისი მსმენელისთვის უკიდურესად არადამაჯერებელი იქნება, და, სავარაუდოდ, მკითხველამდე თავისი აზრის სწორად მიტანას ვერ შეძლებს).
ამიტომ სრულიად ცხადია, რომ ზემოთ მოტანილ მაგალითში აუცილებელია განვიხილოთ "შვიდ დღიანი" მოვლენის განმსაზღვრელი ისეთი სიმბოლური (განყანებული) მნიშვნელობები, რომლებიც შეინარჩუნებდნენ აზრობრივ ჰარმონიას მოვლენათა აზრსა და მათ გამყოფ პერიოდს შორის. და თუკი მთელი სიუჟეტის კონტექსტში, ან ცნება "მყარი სიმბოლოსადმი" მიმართვისას გაჩნდება საბაბი "თესვის" ცნებაში დავინახოთ სახარების ქადაგება, ხოლო ცნებაში "მკა" ძველი სამყაროს უკანასკნელი დღეები (როდესაც ამ ქადაგების ყოველი ნაყოფი ერთად შეიკრიბება), - ასეთი გაგება შესაძლებლობას მოგვცემს დასაბუთებულად გავავრცელოთ ამ ცნებათა სიმბოლურობა დროის იმ პერიოდზეც, რომელიც მათ განყოფს. ანუ მივიდეთ დასკვნამდე, რომ "შვიდი დღე" წარმოადგენს არა ბუკვალურ კალენდრულ დღეებს, არამედ დროით სიმბოლოს, რომელიც "სრული შვიდეულის" ბიბლიური აზრით ახალათქმისეული ეკლესიის აშენების დასრულებაზე მიუთითებს (მსგავსად იმისა, როგორც შვიდ დღეში იქნა ნაჩვენები "ძველი" სამყაროს შექმნა).
(თანაც იმ შემთხვევაში, თუკი სიმბოლური წაკითხვის აზრი, რომელზეც ჩერდება მკითხველი, პრინციპულად სწორია, - მას იმწამსვე ეხსნება შესაძლებლობა დაინახოს სხვა განყენებული და განმაზოგადებელი მნიშვნელობები, რომლებიც პირდაპირ ან ირიბად არიან დაკავშირებულნი უკვე მიღწეულ შემეცნებასთან).
გარდა ამისა, სიმბოლოთა და მეტაფორათა სწორი "წაკითხვა" ადამიანს შესაძლებლობას აზლევს გააკეთოს უფრო მაღალი დონის აბსტრაქციის დასკვნა. მაგალითად, მივიდეს იმის გულისხმისყოფასთან, რომ თუკი ფაქტობრივად (კალენდრულად) "შვიდი დღე" შეიძლება ასი წელიც გაგრძელდეს, და რამოდენიმე ათასწლეულიც, მაშინ ამ პერიოდის ბუკვალურ ხანგრძლივობას არსებითი მნიშვნელობა არ გააჩნია. და, რომ "შვიდი დღის" სიმბოლო მოწოდებულია დაამოწმოს არა რომელიმე დროითი პერიოდის კალენდრული ხანგრძლივობა, არამედ მისი აზრის სისავსე და დასრულებადობა, მნიშვნელობა და შინაარსი).
ამგვარად, ერთგვარი სიმბოლური მოვლენების განმყოფი დრო-ჟამის მეტაფორული აზრი განისაზღვრება მხოლოდ ამ ჟამთა იმ სულიერ მნიშვნელობებთან შესაბამისობით, რომლებიც თვით ამ მითითებულ მოვლენებში იხსნება. ამასთან დროის ამ პერიოდის რიცხობრივი მნიშვნელობა, რითაც ეს სიმბოლური ჟამია წარმოდგენილი, იძენს მინიშნებით-სიმბოლურ აზრს, რომელიც სურათს გარკვეული მოწმობებით, დეტალებითა და ვითარებებით ავსებს.
ასევე შეიძლება აღვნიშნოთ, რომ აღწერებისთვის, რომლებშიც ფიგურირებს პერიოდი ან ვადა, და რომელიც წარმოადგენს წმიდა წერილის მყარ სიმბოლოს, შესაძლებელია წაკითხვის "უკუვარიანტი", როდესაც დროის სიმბოლური მნიშვნელობა თვითონ ხდება სრულიად განსაზღვრული დასკვნის საფუძველი. ანუ, ასეთ შემთხევაში სწორედ "მეტაფორული დრო" ედება საფუძვლად რაიმე არააშკარა მოვლენათა თანმიმდევრობას, რომლებიც დაყოფილია, მაგალითად, იმავე "შვიდი დღის" სიმბოლური პერიოდით, და რომელთა წინასწარმეტყველური აზრი განსაზღვრული იყო ადრიდანვე როგორც პერიოდი, რომელიც მიმდინარეობს "თესვასა" და "მკას" შორის.
(როგორც თვით მოვლენათა, ასევე მათთან დაკავშირებულ დროთა და ვადათა "ცნობადი" სიმბოლური მნიშვნელობების ამგვარი ურთიერთდამოწმების მეშვეობით იქმნება წმიდა წერილის ერთიანი წინასწარმეტყველური აზრი).
ხოლო რადგან ძველი აღთქმის წერილის მოვლენათა უმეტესობას ბუკვალური აზრის გარდა გააჩნიათ გადატანითი მნიშვნელობაც, რომლებიც ადასტურებენ მომავალ ცვლილებებს ფიზიკურ და სულიერ რეალობაში მთელი სამყაროს მასშტაბით (შეად. 1 კორინთ. 10:11), - "ძველაღთქმისეული" დღეების, თვეების და წლების სიმბოლური მნიშვნელობები ეკლესიის მიერ აღიქმება როგორც მითითება გლობალური საღმრთო ჩანაფიქრის აღსრულების განსაზღვრულ პერიოდებზე (ეტაპებზე).
(ამასთან იმ ადამიანებს, რომელთათვისაც მიუწვდომელია ბიბლიურ მოვლენათა ამაღლებული და ახალაღთქმისეული მნიშვნელობები, არ ძალუძთ განმარტონ ბიბლიური დროები და ვადები სხვაგვარად, თუ არა ბუკვალური ან აბსოლუტურად თვითნებური აზრით.
სიტყვამ მოიტანა და, სწორედ ამ მიზეზით ზემოთ მოტანილი მსჯელობა არ წარმოადგენს წმ. წერილისა და გამოცხადების წიგნის დროთა და ჟამთა სიმბოლური განმარტების "ტექნოლოგიის" აღწერას, რათა ის ყველასთვის მისაწვდომი გახადოს, და გარანტირებულად მიიყვანოს ყველა სრულიად ერთმნიშვნელოვან დასკვნებთან, - არამედ მისი მიზანია აჩვენოს, რომ ქრისტიანული სიმბოლური გაგება, მიუწვდომელია მათთვის, ვინც არ იზიარებს ეკლესიის ხილვებსა და სმენებს, და ვისაც გააჩნია სრულიად რაციონალური საფუძველი.
მეტიც, განსაზღვრული გონებრივ-გრძნობითი ჩვევის პირობებში სწორი გააზრება შეიძლება ადვილად გამოცალკევდეს ადამიანური "სიმბოლური ფანტაზიებისგან", - ანუ თვითნებური განმარტებებისგან, რომლებიც არანაირად არიან დაკავშირებულნი გამოცხადების წიგნის ზოგადბიბლიურ მნიშვნელობებთან).
ყოველივე ზემოთთქმულს შეიძლება დავამატოთ, რომ წმიდა ტექსტებში არ არსებობს პირდაპირი მტკიცებულებები, რომლებიც განაწესებენ მათში მონიშნულ დროთა და ვადათა გაგებას არა თუ ბუკვალური აზრით, არამედ გადატანითი მნიშვნელობებითაც.
მაგრამ იმაზე, რომ წმიდა წერილის მრავალ "დროებით შუალედს" გააჩნია სრულიად განსაზღვრული სიმბოლური აზრი, უთითებენ მრავალი ირიბი და "ლოგიკური" მოწმობანი.
ასე, მაგალითად, მსგავს მოწმობებს შეიძლება განვაკუთვნოთ სიტყვა მოციქულ პეტრეს მეორე კათოლიკე ეპისტოლედან:
"ისიც იცოდეთ, საყვარელნო რომ ერთი დღე უფლისათვის როგორც ათასი წელი, და ათასი წელი, როგორც ერთი დღე. არ აყოვნებს უფალი აღთქმის აღსრულებას, როგორც ზოგიერთს ჰგონია, არამედ სულგრძელია თქვენს მიმართ, რადგანაც ვისიმე დაღუპვა კი არა სურს, არამედ ის, რომ ყველა მოიქცეს სინანულად" (2 პეტრე 3:8-9).
ამავეზე მოწმობს წმ. მოციქულ პავლეს ძველაღთქმისეულ მოვლენათადმი მიძღვნილი დარიგებები, რომელთა თანახმადაც წმ. წერილში ასახული დროები და ვადები უნდა აღვიქვათ, როგორც წმიდა ტექსტებისთვის დამახასიათებელი წინასწარმეტყველური მეტაფორები:
"ყოველივე ეს ნიმუშად დაიდო მათთვის და დაიწერა ჩვენს შესაგონებლად, რომელთაც მივაღწიეთ ჟამთა დასასრულს" (1 კორინთ. 10:11).
იგივე აზრია მოცემული გალატელთა მიმართ წმ. მოციქულ პავლეს ეპისტოლეში, სადაც მოციქული აფრთხილებს მსმენელს ბუკვალურად არ დაიცვან დროთა და კალენდრულ დადგენილებათა მოთხოვნები, რაც მოსეს სჯულთან იყო დაკავშირებული:
"ახლა კი, როცა იცანით ღმერთი, ან, უფრო სწორად, ღმერთმა გიცნოთ, როგორღა უბრუნდებით ქვეყნიერების უმწეო და უბადრუკ საწყისთ, რათა კვლავ მათ დაემონოთ? დღეებს და თვეებს, წელიწადის დროებსა და წლებს უკვირდებით. ვშიშობ, ვაითუ ამაოდ გავისარჯე თქვენი გულისთვის" (გალატ. 4:9-11).
თანაც გალატელთა მიმართ ეპისტოლეში მოცემული დარიგების (გალატ. 4:9-11) ბუკვალური წაკითხვა სულაც არ გამოიყურება ისე, თითქოსდა მოციქული პავლე გმობდეს ნებისმიერ ქმედებას, რაც გამოთვლებთან და ჩვეულებრივ კალენდრულ დროთა დაკვირვებებთან არის დაკავშირებული. მაგრამ მთელი სამოციქულო ეპისტოლეს ზოგად აზრთან შესაბამისობაში მოციქულ პავლეს გაფრთხილება უნდა განვაკუთვნოთ მხოლოდ მცდელობას ბუკვალურად იქნას დაცული ის ძველაღთქმისეული დადგენილებები, რომლებმაც ახალი აღთქმის რეალიებში დაკარგეს თავიანთი დამრიგებლური აზრი.
(ანუ დაცვა განსაზღვრული "დღეებისა,
თვეებისა და წელიწადებისა" მოციქულის ხედვით არის არა მიზეზი, არამედ გალატელთა
მიერ ძველაღთქმისეული სჯულისა და განწესებების არასწორი აღქმის შედეგი, რომლებიც ქრისტეს
სრულყოფილი სჯულის შუქზე უნდა აღვიქვათ, როგორც "უმწეო და უსარგებლო", შეად.:
- "უწინდელი აღთქმა კი მისი უმწეობისა და უსარგებლობის გამო უქმდება" (ებრ.
7:18)).
გარდა ამისა, თვით უფალი პირდაპირ საყვედურობდა ზოგიერთს, რომ არ შეეძლო "დროის გარჩევა" (ლუკა 12:56, შეად. იერემია 8:7), და თავის მსმენელს მოუწოდებდა სწორად განესაზღვრა და შეეგნო დრო-ჟამის აზრი (მათე 24:32-33). ასე რომ მოციქულ პავლეს მოწაფეებისგან "დღეთა, თვეთა, წელიწადის დროთა და წელთა" დაკვირვება რომ აეკრძალა, მსგავსი უარი ვერანაირად დაეხმარებოდა მათ განესაზღვრათ ის განსაკუთრებული დრო-ჟამი, რომელზეც ლაპარაკობდა მაცხოვარი.
მაგრამ მოციქული პავლე ქრისტიანულად აზროვნებს, და ამიტომაც რაღაცას უარყოფს მხოლოდ იმიტომ, რომ სანაცვლოდ სხვა და უმჯობესი შესთავაზოს, და თავისი მსმენელი დააყენოს სრულყოფილებისა და შემეცნებითი აღმატების გზაზე.
ეს კი ნიშნავს, რომ სამოციქულო დარიგებების მიზანს წარმოადგენს არა ფორმალური უარის თქმა და შეზღუდვა ("უბრალოდ ეს არ გააკეთოს" პრინციპით), არამედ დროთა და თარიღთადმი ძველაღთქმისეულ ფორმალურ-ბუკვალურ დამოკიდებულებაზე უარის თქმა, რათა მოიპოვონ უფრო მნიშვნელოვანი, უფრო სასარგებლო და სრულყოფილი.
სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, მოციქულ პავლეს შეგნებული აქვს, რომ "სჯულს დაქვემდებარებული" დამოკიდებულება ძველი აღთქმის დრო-ჟამისეულ სიმბოლოთადმი შეუძლებელს გახდის მათი ამაღლებული ახალაღთქმისეული მნიშვნელობის გაგებას. ეს კი ნიშნავს, რომ ამით ზიანი მიადგება ქრისტესადმი რწმენას (რომლის განუყოფელ ნაწილს წარმოადგენს ქრისტიანული გულისხმისყოფა ძველი აღთქმის ყველა სიმბოლოს აზრისა, მასთან დაკავშირებული დრო-ჟამისეული დადგენილებების ჩათვლით).